- 4117
- 1000
- 1000
- 1000
درس اول - اهمیت علم تجوید
در این برنامه استاد حمیدرضا مستفید به تعریف و اهمیت علم تجوید قرآن کریم میپردازند .
«تجوید» در لغت به معناى تحسین، زیبا انجام دادن کار و نیکو گفتن و در اصطلاح عبارت است از تلفظ حروف (عربى) از جایگاه خود، به گونه‌اى که حق هر حرف از صفات آن و مستحق آن از (احکام) به خوبى ادا و رعایت شود. پاسدارى از الفاظ قرآن کریم در بُعد صوتى آن از اهداف این علم است.
«تجوید» در لغت و اصطلاح
«تجوید»، مصدر باب تفعیل و در لغت به معناى تحسین، زیبا انجام دادن کار و نیکو گفتن و در اصطلاح عبارت است از تلفظ حروف (عربى) از جایگاه خود، به گونه‌اى که حق هر حرف از صفات آن و مستحق آن از (احکام) به خوبى اَدا و رعایت شود: «التَّجویدُ اِعْطاءُ الْحُرُوفِ حَقَّها مِنْ صِفَة لَها وَ مُسْتَحَقَّها».
حق حرف، کیفیتى است که قِوام حرف به آن است و آن عبارت از مخرج حرف و صفاتى است که در نهاد حرف وجود دارد. این صفات را نمى‌توان از حرف سلب کرد زیرا وجود حرف و تمایز آن از سایر حروف و آواها بر رعایت صفات مذکور مبتنى است؛ مانند صفت جَهْر، شدّت و استعلاء.
مستحق حرف به کیفیت صوتى و آوایى گفته مى‌شود که در ترکیب حروف و پیوند آنها ایجاد مى‌شود. احکام تجوید از قبیل ادغام، مدّ، اخفاء، اقلاب، صله و... از مستحقات حروف‌است.
ابوعمرو الدانى تجوید را چنین وصف مى‌کند: تجوید یعنى رسیدن به نهایت اتقان و استوارى و زیباسازى. تجوید قرآن، اداى حقوق حرف و حفظ ترتیب و مراتب هر یک و تلفظ روان و فصیح حرف از مخرجش بدون افراط و تفریط است.
دیگرى گفته است: تجوید مهارتى است که با تمرین فراوان در قارى قرآن به صورت ملکه ایجاد مى‌شود.این هر سه تعریف تجوید را به عنوان یک مهارت و از مقوله فنّ معرفى مى‌کنند.
دانش تجوید از دانش هاى قرآنى است که مخصوص قرائت قرآن بنا نهاده شده و درباره مجموعه قواعد و احکام تجوید و شناسایى و معرفى حق و مستحق حروف بحث مى‌کند.
علم تجوید از دو منظر به آواهاى عربى قرآنى مى‌نگرد:
آواها و حروف به طور تنها و منفرد؛ در این حال از دو ویژگى حروف بحث مى‌شود: یکى مطالعه جایگاه تلفظ حروف (مخرج حرف) و دیگرى، مطالعه کیفیت صداى حروف (صفت حرف) که زیرمجموعه «حق حرف» هستند.
آواها و حروف در حال ترکیب؛ احکام تجوید ناظر به این حالت است. (مستحق حرف)
هدف علم تجوید
هدف تجوید توانا ساختن قارى بر تلاوت زیبا و استوار و تلفظ فصیح حروف قرآن کریم و حفظ زبان از اشتباه در تلاوت است.در حقیقت پاسدارى از الفاظ قرآن کریم در بُعد صوتى آن از اهداف این علم است.
موضوع علم تجوید
موضوع این علم حروف، آواها و کلمات قرآن به لحاظ آوایى و صوتى است؛ به عبارت دیگر موضوع تجوید، تولید آواها و واج هاى عربى در تلاوت قرآن است.
اهمیت علم تجوید
در اهمیت این علم همین بس که در تفسیر آیه «...ورَتِّلِ القُرءانَ تَرتیلا»(سوره مزمل/73،4) از امیرمؤمنان امام على علیه السلام آورده‌اند که: «الترتیل تجوید الحروف و معرفة الوقوف» یا «حفظ الوقوف و بیان الحروف».
در این سخن دو محور اساسى براى ترتیل قرآن، ترسیم شده است: یکى تجوید حروف که ضامِن سلامت الفاظ قرآن است. دیگرى شناخت وقف هاى قرآن که ضامن سلامت معناى قرآن است. شناخت و رعایت وقوف قرآن، مبتنى بر معرفت عبارات و جمله‌هاست که در فهم صحیح کلام الهى اثر دارد.
قاریان تجوید را به علمى و عملى تقسیم نموده و تجوید علمى به معناى فراگیرى قواعد علم تجوید را واجب کفایى دانسته‌اند اما در تجوید عملى یعنى خواندن قرآن با مراعات قواعد تجوید اختلاف است؛ جمعى مراعات آن را در تلاوت قرآن، واجب و تارک آن را گناهکار و مستحق عقوبت دانسته‌اند
و در این راستا به برخى آیات قرآن از جمله آیه شریفه «ورَتِّلِ القُرءانَ تَرتیلا=و قرآن را شمرده و آرام (واضح و با درنگ) بخوان» (سوره مزمل/73، 4) و روایتى از رسول خدا صلى الله علیه و آله: «اقرؤا القرآن بلحون العرب و أصواتها» و اجماع استناد کرده‌اند.
برخى دیگر معتقدند مراعات تجوید در مقدار لازم از تلاوت قرآن در فرایض واجب است؛ ولى در سایر موارد واجب نیست.
برخى دیگر بسیارى از قواعد تجوید را ساخته و پرداخته علماى تجوید دانسته، با اصرار بر آنها به شکل افراطى مخالفت کرده‌اند.
متأخران مراعات قواعد تجوید را در تلاوت قرآن در صورتى که ترک آن به تغییر در کلمه و فساد معنا بینجامد واجب دانسته‌اند؛ اما رعایت نکات تخصصى تجوید و قواعدى مانند ادغام و اخفاء را که ترک آن سبب تغییر کلمه و فساد معنا نمى‌شود لازم ندانسته‌اند.
فقها رعایت مخارج حروف را در نمازهاى فریضه، لازم مى‌دانند؛ لیکن رعایت نکات تخصصى تجوید و التزام به همه قواعد آن را واجب نمى‌دانند. البته به لحاظ ارائه قرائتى فصیح، براى قاریان ماهر و کارآزموده لازم است تا با جزئیات تجوید به خوبى آشنا باشند.
«تجوید» در لغت به معناى تحسین، زیبا انجام دادن کار و نیکو گفتن و در اصطلاح عبارت است از تلفظ حروف (عربى) از جایگاه خود، به گونه‌اى که حق هر حرف از صفات آن و مستحق آن از (احکام) به خوبى ادا و رعایت شود. پاسدارى از الفاظ قرآن کریم در بُعد صوتى آن از اهداف این علم است.
«تجوید» در لغت و اصطلاح
«تجوید»، مصدر باب تفعیل و در لغت به معناى تحسین، زیبا انجام دادن کار و نیکو گفتن و در اصطلاح عبارت است از تلفظ حروف (عربى) از جایگاه خود، به گونه‌اى که حق هر حرف از صفات آن و مستحق آن از (احکام) به خوبى اَدا و رعایت شود: «التَّجویدُ اِعْطاءُ الْحُرُوفِ حَقَّها مِنْ صِفَة لَها وَ مُسْتَحَقَّها».
حق حرف، کیفیتى است که قِوام حرف به آن است و آن عبارت از مخرج حرف و صفاتى است که در نهاد حرف وجود دارد. این صفات را نمى‌توان از حرف سلب کرد زیرا وجود حرف و تمایز آن از سایر حروف و آواها بر رعایت صفات مذکور مبتنى است؛ مانند صفت جَهْر، شدّت و استعلاء.
مستحق حرف به کیفیت صوتى و آوایى گفته مى‌شود که در ترکیب حروف و پیوند آنها ایجاد مى‌شود. احکام تجوید از قبیل ادغام، مدّ، اخفاء، اقلاب، صله و... از مستحقات حروف‌است.
ابوعمرو الدانى تجوید را چنین وصف مى‌کند: تجوید یعنى رسیدن به نهایت اتقان و استوارى و زیباسازى. تجوید قرآن، اداى حقوق حرف و حفظ ترتیب و مراتب هر یک و تلفظ روان و فصیح حرف از مخرجش بدون افراط و تفریط است.
دیگرى گفته است: تجوید مهارتى است که با تمرین فراوان در قارى قرآن به صورت ملکه ایجاد مى‌شود.این هر سه تعریف تجوید را به عنوان یک مهارت و از مقوله فنّ معرفى مى‌کنند.
دانش تجوید از دانش هاى قرآنى است که مخصوص قرائت قرآن بنا نهاده شده و درباره مجموعه قواعد و احکام تجوید و شناسایى و معرفى حق و مستحق حروف بحث مى‌کند.
علم تجوید از دو منظر به آواهاى عربى قرآنى مى‌نگرد:
آواها و حروف به طور تنها و منفرد؛ در این حال از دو ویژگى حروف بحث مى‌شود: یکى مطالعه جایگاه تلفظ حروف (مخرج حرف) و دیگرى، مطالعه کیفیت صداى حروف (صفت حرف) که زیرمجموعه «حق حرف» هستند.
آواها و حروف در حال ترکیب؛ احکام تجوید ناظر به این حالت است. (مستحق حرف)
هدف علم تجوید
هدف تجوید توانا ساختن قارى بر تلاوت زیبا و استوار و تلفظ فصیح حروف قرآن کریم و حفظ زبان از اشتباه در تلاوت است.در حقیقت پاسدارى از الفاظ قرآن کریم در بُعد صوتى آن از اهداف این علم است.
موضوع علم تجوید
موضوع این علم حروف، آواها و کلمات قرآن به لحاظ آوایى و صوتى است؛ به عبارت دیگر موضوع تجوید، تولید آواها و واج هاى عربى در تلاوت قرآن است.
اهمیت علم تجوید
در اهمیت این علم همین بس که در تفسیر آیه «...ورَتِّلِ القُرءانَ تَرتیلا»(سوره مزمل/73،4) از امیرمؤمنان امام على علیه السلام آورده‌اند که: «الترتیل تجوید الحروف و معرفة الوقوف» یا «حفظ الوقوف و بیان الحروف».
در این سخن دو محور اساسى براى ترتیل قرآن، ترسیم شده است: یکى تجوید حروف که ضامِن سلامت الفاظ قرآن است. دیگرى شناخت وقف هاى قرآن که ضامن سلامت معناى قرآن است. شناخت و رعایت وقوف قرآن، مبتنى بر معرفت عبارات و جمله‌هاست که در فهم صحیح کلام الهى اثر دارد.
قاریان تجوید را به علمى و عملى تقسیم نموده و تجوید علمى به معناى فراگیرى قواعد علم تجوید را واجب کفایى دانسته‌اند اما در تجوید عملى یعنى خواندن قرآن با مراعات قواعد تجوید اختلاف است؛ جمعى مراعات آن را در تلاوت قرآن، واجب و تارک آن را گناهکار و مستحق عقوبت دانسته‌اند
و در این راستا به برخى آیات قرآن از جمله آیه شریفه «ورَتِّلِ القُرءانَ تَرتیلا=و قرآن را شمرده و آرام (واضح و با درنگ) بخوان» (سوره مزمل/73، 4) و روایتى از رسول خدا صلى الله علیه و آله: «اقرؤا القرآن بلحون العرب و أصواتها» و اجماع استناد کرده‌اند.
برخى دیگر معتقدند مراعات تجوید در مقدار لازم از تلاوت قرآن در فرایض واجب است؛ ولى در سایر موارد واجب نیست.
برخى دیگر بسیارى از قواعد تجوید را ساخته و پرداخته علماى تجوید دانسته، با اصرار بر آنها به شکل افراطى مخالفت کرده‌اند.
متأخران مراعات قواعد تجوید را در تلاوت قرآن در صورتى که ترک آن به تغییر در کلمه و فساد معنا بینجامد واجب دانسته‌اند؛ اما رعایت نکات تخصصى تجوید و قواعدى مانند ادغام و اخفاء را که ترک آن سبب تغییر کلمه و فساد معنا نمى‌شود لازم ندانسته‌اند.
فقها رعایت مخارج حروف را در نمازهاى فریضه، لازم مى‌دانند؛ لیکن رعایت نکات تخصصى تجوید و التزام به همه قواعد آن را واجب نمى‌دانند. البته به لحاظ ارائه قرائتى فصیح، براى قاریان ماهر و کارآزموده لازم است تا با جزئیات تجوید به خوبى آشنا باشند.
