- 872
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 28 - حفظ عامل ذهن منظم
در این برنامه آقای شهریار پرهیزگار به توضیحاتی درمورد حفظ عامل ذهن منظم می پردازند .
داشتن نظم در کارها:
عدم رعایت نظم در مسایل و کارهای روز مره گاهی اشتغالات، نگرانی ها و اضطرابهای فراوانی را به بار می آورد. مثلا دانش آموزی که جای کتابها و دفترهایش مشخص نیست یا مشخص است ولی آنها را جای خود قرار نمی دهد. ممکن است گم شدن یک جزوه درسی روزها و هفته ها آرامش فکری او را سلب کند. و نیز رعایت نظم در حفظ قرآن ضروری است و این خود دارای ابعاد متفاوتی است.
اول: وقت را مشخص کنیم و دیگر آن را تغییر ندهیم و هر روز بر طبق همان وقت مشخص به حفظ قرآن بپردازیم و مانند نمازی که در وقت معین خوانده می شود به رعایت آن پای بند باشیم.
دوم: بهتر است در مواقع راه رفتن به حفظ قرآن نپردازیم چون عوارض مطلوبی ندارد.
سوم: تا آخر عمر تکرار محفوظات را ادامه دهیم.
چهارم: کم ولی با کیفیت خوب حفظ کنیم. گاهی بعضی به یکباره روی ذهن خود فشار می آورند و تا مدتی موفقیتهایی را دارند اما بعد خسته می شوند و حفظ را کنار می گذارند. باید بر طبق استعداد و وقت برنامه ریزی، و به آن دقیقاً عمل شود.
3 - یکی دیگر از شرایط فردی غذای مناسب و متوسط خوردن است که در حفظ نقش موثری دارد. این سخن به معنی تشویق به پرخوری نیست بلکه منظور غذای مطبوع و به موقع خوردن است. کوتاهی در این مورد گاهی باعث ایجاد عوارضی می شود در حالی که در قرآن کریم آمده است:
فلینظر الانسان الی طعامه(16)
و بعضی در تفسیر آن گفته اند مراد آن است که انسان باید در نوع غذا و طعم و بهداشت آن دقت نماید. و در پاره ای احادیث نیز تاکید شده است که صبح باید غذایی کامل خورد و شب غذایی سهل الهضم. و اگر دو عامل تغذیه و بهداشت توسط انسانها رعایت شود از بسیاری بیماریها جلوگیری به عمل می آید. البته باید دانست که پرخوری نیز باعث از کار افتادگی ذهن می شود، همانگونه که کم خوری زیاد آمادگی ذهنی را کاهش می دهد. چرا که جسم و روح با یکدیگر در ارتباطند و نخوردن غذای مناسب روح و ذهن را به دنبال جسم دچار ناراحتی و اختلال می کند. و خلاصه در تناول غذا از افراط و تفریط باید دوری کرد.
دوم شرایط عمومی:
1 - برای حفظ کردن باید از یک قرآن مشخص استفاده شود و تا آخر تعویض نگردد. در این رابطه بهترین چاپها، چاپ طاهر خوشنویس است. البته از نوع متوسط آن و بدون ترجمه. زیرا اگر قرآن بزرگ باشد گرچه در موقع تمرینات و حفظ کردن ممکن است مفید باشد اما در موقع ارائه دادن به مشکلاتی برخورد می کنیم زیرا هنگام ارائه دادن باید صفحه ای طویل را در ذهن مجسم کنیم و بعد بخوانیم و این امر دشواری است. از سویی دیگر قرآن مورد حفظ نیز باید کوچک باشد زیرا فواصل خطها با هم نزدیک است و در موقع تمرین برای اعصاب و چشم ضرر دارد و نیز در موقع تحویل دادن خطوط فشرده و نزدیک به هم با هم اشتباه می شود.
کسانی که از قرآن کوچک استفاده می کنند تا بتوانند در راه تمرین کنند باید بدانند که این کار غیر اصولی است و برای چشمها و اعصاب بسیار مضر است. بعضی گمان می کنند با این کار حداکثر استفاده را از اوقات خود می برند در حالی که قبلاً درباره نظم توضیح دادیم که اگر مرتب و طبق برنامه و نظم قرآن حفظ شود نیازی به تمرین در راه نخواهد بود. علاوه بر اینکه ممکن است باعث غفلت و بی خبری از محیط اطراف شود که این خود عوارضی و حوادثی را به دنبال دارد و گاه باعث تردید و اشتباه در حفظ و تمرین آیات مشابه نیز می گردد. و عادت کردن به حالت تردید در آینده موجب وسوسهای مختلف خواهد بود. علاوه بر این همه چه بسا این کار بی حرمتی و هتک قرآن نیز می باشد. البته در مسافرت و هنگامی که شخص در ماشین یا هواپیما و یا قطار بسر می برد تنها می تواند محفوظات خود را تکرار کند که این کار هم باعث تسلط بیشتر خود شخص و استفاده طولانی شده و هم عاملی برای تشویق دیگران به قرآن کریم است.
اما اینکه قرآن مورد استفاده برای حفظ بدون ترجمه باشد از این جهت است که احتمال دارد توجه به معنای خللی به امر حفظ برساند. البته پس از حفظ قسمت مورد نظر، توجه به معنای بسیار عالی است ولی در هنگام حفظ کردن از تمرکز حواس می کاهد زیرا وقتی ذهن در مسیر حفظ کردن واقع می شود آیات به سهولت حفظ می شود و با کوچکترین توقفی آن سرعت از بین می رود و ذهن حالت کندی به خود می گیرد. نگاه کردن به ترجمه در مرحله اول و حفظ کردن آیات در مرحله دوم نیز موجب کندی حفظ خواهد شد زیرا هنگام حفظ کردن آیات ممکن است ذهن متوجه ترجمه شود و یا احیاناً در ترجمه ای که فراگرفته شده و دچار تردید گردد. پس بهتر این است که بعد از حفظ کردن مقدار مورد نظر به مفهوم آیات پرداخته شود. مثلاً بعد از اتمام یک جزء به بررسی مفهوم آن پرداخت تا بتوان بهره ای کامل و جامع از آیات الهی بود. البته چنانکه بعداً به تفصیل خواهد آمد افرادی که تسلطی بر ادبیات و مفاهیم قرآن کریم دارند به مراتب زودتر می توانند قرآن را حفظ کنند تا افرادی که اصلاً آگاهی از ادبیات و صرف و نحو مفاهیم قرآنی ندارند. لذا اگر اول مقداری صرف و نحو فرا گرفته شود با سهولت بیشتری می توان قرآن را حفظ کرد و طلاب و دانشجویان معارف اسلامی از این جهت یک گام پیشتازترند.
2 - باید شروع حفظ از اسامی سوره ها باشد به این ترتیب که اسامی سوره ها را در ابتدا ده تا ده تا تقسیم می کنیم و بعد از حفظ کردن هر ده تا، ده تای بعدی را شروع می کنیم و در نهایت اسامی همه سوره ها را از اول تا آخر چندین بار تمرین و تکرار می کنیم تا کاملاً در خاطر بماند. بعد از این مرحله نوبت به حفظ خود سوره ها می رسد که پیشنهاد می شود از جزء س ام شروع شود یعنی از سوره نبأ تا پایان جزء علت این پیشنهاد این است که سوره بقره طولانی است و بسیار دیر به انتها می رسد از این رو ممکن است حافظ را ملول و دلسرد کند. اما در جزء سی سوره ها کوتاه است و زود حفظ می شود و باعث تشویق و دلگرمی حافظ می گردد و از درون احساس شادمانی و نشاط می کند و تصمیم می گیرد بیشتر و بهتر حفظ کند. مانند کسی که قصد پیاده روی دارد. اگر از روز اول خیابانی طولانی را بپیماید چون عادت به این کار ندارد ممکن است خسته و یا اصلاً از پیاده روی منصرف شود. اما اگر در ابتدا مسیری کوتاه را طی کند و تدریجاً بر آن بیفزاید نه تنها خسته نمی شود که شوق خاصی به ادامه کار پیدا می کند.
آنچه در حفظ کردن مهم است این است که ذوق و شوق همیشه باقی باشد. وقتی احساس کردید خسته شده اید به حفظ ادامه ندهید. زمانی به حفظ کردن بپردازید که کاملاً برای شما شیرین و جذاب باشد و در آن موقع است که بهتر و زودتر حفظ می کنید.
3 - برای حفظ هر سوره باید در ابتدا سوره را تقسیم بندی کرد و این می تواند بر اساس داستانهای یک سوره انجام شود که در قرآنها پایان هر داستانی با علامت (علیه السلام) مشخص شده است. هر داستان را از اول هر آیه ده بار مرور می کنیم. یعنی اول، هر آیه را به صورت جداگانه ده بار تکرار می کنیم تا داستان مورد نظر تمام شود. بعد از اتمام داستان مجدداً از اول تا آخر داستان را تکرار می کنیم تا تسلط کامل پیدا شود و به همین ترتیب در قسمتهای بعدی، و در پایان سوره دوباره از اول سوره تا آخر آن را تمرین و تکرار می کنیم و در سوره های بعدی نیز همین روال را ادامه می دهیم تا یک حزب کامل شود. بعد از اتمام یک جزب مجدداً از اول حزب شروع می کنیم تا تسلط کامل بر یک حزب پیدا شود و به همین صورت جزءها را تکرار می کنیم.
این نکته قابل توجه است افرادی که مایل هستند قرآن را به صورت موضوعی حفظ کنند باید کاملاً علامت (علیه السلام) را دقت کنند و می توانند آیات مربوط به یک داستان را به خاطر بسپارند. و نیز کسانی که ذوق سخنرانی دارند می توانند از این روش در زیبا و پربار کردن سخنان خود بهره برند.
گاهی مشاهد می شود که بعضی قرآن را از چپ به راست می خوانند و این کار را بسیار مهم می دانند. این عمل گرچه هنر است و خوب اما بهتر آن است که قرآن را آن طور که هست حفظ کنیم و در عوض وقت را صرف یادگیری مفاهیم قرآن نماییم تا لذت بیشتری ببریم و بتوانیم به آیات الهی عمل کینم.
4 - توصیه می شود که حافظ قرآن در هر مرحله از حفظ که هست آنچه را حفظ کرده است برای فرد دیگری ارائه دهد تا او گوش دهد و اغلاط او را تصحیح کند. این روش باعث تسلط زیاد حافظ می شود و این کار اگر در محیط خانه صورت گیرد می تواند عامل موثری در گرمی خانواده و جذب آنان به سوی قرآن باشد. این کار را به صورت مباحثه هم می توان انجام داد به این شکل که شما آیه ای را بخوانید و دوست شما آیه بعدی را و همینطور تا سوره تمام شود و یا شما قسمتی از سوره را بخوانید و دوست شما قسمت دیگری از سوره را و این کار نقش موثری در تثبیت آموخته ها دارد.
5 - فشار آوردن یکباره روی مغز کار صحیحی نیست بلکه باید با برنامه ریزی منظم و پشتکار و تداوم به گونه ای حرکت کرد که بتوان تا آخر کار را به پایان آورد چرا که حفظ قرآن مشکل است ولی نگهداری محفوظات مشکلتر. بعضی افراد در ابتدا شوق فراوان دارند و مثلاً روزهای اول پنج ساعت وقت صرف می کنند اما بعد تا مدتی هیچ تمرین ندارند و سپس مجدداً چند ساعت به کار مشغول می شوند و بعد هیچ. باید تاکید کرد که برنامه ریزیی درست و پشتکار است که موفقیتهای چشمگیر را به ارمغان می آورد.
6 - در حفظ آیات مشابه باید بسیار دقت شود و حفظ اینگونه آیات نیازمند تکرار و تمرین زیادتری است. مثلاً اگر آیات معمولی را ده بار تکرار می کردیم هر یک از آیات مشابه را باید بیست بار تکرار کرد. بعضی از آیات بدین شرح است:
و در سوره هود آمده است: و الی عاد اخاهم هودا قال یا قوم اعبدوا الله مالکم من اله غیر ان انتم الا مفترون(17). و در سوره اعراف می خوانیم که: و الی عاد اخاهم هودا قال اعبدوا الله مالکم من اله غیره افلاتتقون(18). و نیز در همین سوره می خوانیم: و الی ثمود اخاهم صالحاً قال یا قوم اعبدوا الله مالکم من اله غیره قد جائتکم بیته من ربکم...(19).
و یا مثلاً در سوره هود آمده است: قالوا یا صالح قد کنت فینا مرجوا قبل هذا اتنهنا ان نعبد ما یعبد اباونا و اننا لفی شک مما تدعونا الیه مریب(20). و در سوره ابراهیم آمده: الم یاتکم نبوا الذین من قبلکم قوم نوح و عاد و ثمود... و قالوا انا کفرنا بما ارسلتم به و انا لفی شک مما تدعوننا الیه مریب(21).
و یا در سوره قصص می خوانیم: و ان الق عصاک فلما راها تهتز کانها جان ولی مدبراً و لم یعقب یا موسی اقبل و لا تخف انک من الامنین(22). و در سوره نمل نیز آمده است: و الق عصاک فلما راها تهتز کانها جان ولی مدبراً و لم یعقب یا موسی لا تخف انی لا یحاف لدی المرسلون(23)
در مورد حفظ این قبیل آیات فقط تکرار و تمرین فوق العاده توصیه می شود و البته قبل و بعد آیه نیز می تواند مقداری به سهولت حفظ آیات مشابه کمک کند.
در مورد اواخر آیاتی که با هم شباهت زیاد دارند مانند: و کان الله غفوراً رحیماً، یا کان الله علیماً حیکماً، و ان الله کان غفوراً رحیماً، وان الله کان علیماً خبیراً، و یا ان الله کان بما تعلمون خبیراً نیز همچنان توصیه می شود که زیاد تکرار و تمرین شود و به علاوه معنا و مفهوم آیه هم می تواند به حفظ درست اینگونه آیات کمک کند. اگر در آیه ای از معرفت و رحمت و گذشت خداوند بحث شده است آخر آیه معمولاً همان مضمون را دنبال می کند مثلاً در سوره زمر خداوند خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله و سلم) می فرماید: قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمه الله ان الله یغفر الذنوب جمیعاً انه هو الغفور الرحیم(24). چنانکه ملاحظه می شود جمله ان الله یغفر الذنوب جمیعاً با انه هو الغفور الرحیم کاملاً تناسب دارد.
7 - گوش دادن نوارهای ترتیل می تواند در بالا بردن سطح تجوید و صوت لحن موثر باشد. مثلاً می توانید در پایان یک جزء و در مواقع مناسب از نوار جهت تمرین محفوظات خود استفاده نمایید. بعضی می گویند ما همراه با گوش دادن نوار بهتر می توانیم حفظ نماییم. گر چه این کار ممکن است، اما آن طور که با تمرین و تکرار، آیات در ذهن جا می گیرند و ذهن فعالتر می شود و در موقع تحویل دادن کار با سهولت بیشتری انجام می شود، نوار نمی تواند موثر باشد و ممکن است آیات زودتر از ذهن برود.
8 - فراگیری صرف و نحو عربی در حفظ قرآن خصوصاً در حفظ آیات مشابه بسیار موثر است زیرا از نظر اعراب کلمات، اشتباهات کمتری پیش می آید مثلاً آیه و اتقوا یوماً لا تجزی نفس عن نفس شیئاً و لا یقبل منها شفاعه و لا یؤخذ منها و لا هم ینصرون(25)
برای کسی که بداند فاعل یا مفعول و یا ظرف کدام است و اعراب هر یک چیست، به خاطر سپردن آیه آسانتر است از کسی که هیچ چیز در این رابطه نمی داند. کسی که بداند مثلاً (یوماً) جون مفعول برای (اتقوا) است منصوب است در اینکه اعراب این لفظ مرفوع است یا منصوب و یا مجرور دچار شک نمی شود و لذا در موقع تحویل دادن نیز دچار اشتباهات کمتری می گردد. و یا در اعراب (نفس) فرد آشنا به نحو عرب می داند این کلمه فاعل است و باید مرفوع خوانده شود اما فرد نا آشنا به این قاعده ممکن است در اعراب آن دچار تردید شود.
و یا در سوره فصلت خداوند می فرماید: ان الذین کفروا بالذکر لما جاء هم و انه لکتاب عزیز(26). کسی که آگاهی از صرف و نحو عربی داشته باشد می داند که (ان) اسم و خبر می خواهد و (ان) اسم خود را نصب و خبر خودش را رفع می دهد و یا می داند که (بالذکر) جار و مجرور است و نیز می داند اعراب (عزیز) رفع است زیرا صفت برای (کتاب) است و صفت و موصوف در اعراب با هم مطابقت می کنند. پس دانستن صرف و نحو، به مقدار زیادی در سهولت حفظ قرآن به ما کمک کند و نیز در حفظ کردن آیات مشابه کمک خوبی باشد.
داشتن نظم در کارها:
عدم رعایت نظم در مسایل و کارهای روز مره گاهی اشتغالات، نگرانی ها و اضطرابهای فراوانی را به بار می آورد. مثلا دانش آموزی که جای کتابها و دفترهایش مشخص نیست یا مشخص است ولی آنها را جای خود قرار نمی دهد. ممکن است گم شدن یک جزوه درسی روزها و هفته ها آرامش فکری او را سلب کند. و نیز رعایت نظم در حفظ قرآن ضروری است و این خود دارای ابعاد متفاوتی است.
اول: وقت را مشخص کنیم و دیگر آن را تغییر ندهیم و هر روز بر طبق همان وقت مشخص به حفظ قرآن بپردازیم و مانند نمازی که در وقت معین خوانده می شود به رعایت آن پای بند باشیم.
دوم: بهتر است در مواقع راه رفتن به حفظ قرآن نپردازیم چون عوارض مطلوبی ندارد.
سوم: تا آخر عمر تکرار محفوظات را ادامه دهیم.
چهارم: کم ولی با کیفیت خوب حفظ کنیم. گاهی بعضی به یکباره روی ذهن خود فشار می آورند و تا مدتی موفقیتهایی را دارند اما بعد خسته می شوند و حفظ را کنار می گذارند. باید بر طبق استعداد و وقت برنامه ریزی، و به آن دقیقاً عمل شود.
3 - یکی دیگر از شرایط فردی غذای مناسب و متوسط خوردن است که در حفظ نقش موثری دارد. این سخن به معنی تشویق به پرخوری نیست بلکه منظور غذای مطبوع و به موقع خوردن است. کوتاهی در این مورد گاهی باعث ایجاد عوارضی می شود در حالی که در قرآن کریم آمده است:
فلینظر الانسان الی طعامه(16)
و بعضی در تفسیر آن گفته اند مراد آن است که انسان باید در نوع غذا و طعم و بهداشت آن دقت نماید. و در پاره ای احادیث نیز تاکید شده است که صبح باید غذایی کامل خورد و شب غذایی سهل الهضم. و اگر دو عامل تغذیه و بهداشت توسط انسانها رعایت شود از بسیاری بیماریها جلوگیری به عمل می آید. البته باید دانست که پرخوری نیز باعث از کار افتادگی ذهن می شود، همانگونه که کم خوری زیاد آمادگی ذهنی را کاهش می دهد. چرا که جسم و روح با یکدیگر در ارتباطند و نخوردن غذای مناسب روح و ذهن را به دنبال جسم دچار ناراحتی و اختلال می کند. و خلاصه در تناول غذا از افراط و تفریط باید دوری کرد.
دوم شرایط عمومی:
1 - برای حفظ کردن باید از یک قرآن مشخص استفاده شود و تا آخر تعویض نگردد. در این رابطه بهترین چاپها، چاپ طاهر خوشنویس است. البته از نوع متوسط آن و بدون ترجمه. زیرا اگر قرآن بزرگ باشد گرچه در موقع تمرینات و حفظ کردن ممکن است مفید باشد اما در موقع ارائه دادن به مشکلاتی برخورد می کنیم زیرا هنگام ارائه دادن باید صفحه ای طویل را در ذهن مجسم کنیم و بعد بخوانیم و این امر دشواری است. از سویی دیگر قرآن مورد حفظ نیز باید کوچک باشد زیرا فواصل خطها با هم نزدیک است و در موقع تمرین برای اعصاب و چشم ضرر دارد و نیز در موقع تحویل دادن خطوط فشرده و نزدیک به هم با هم اشتباه می شود.
کسانی که از قرآن کوچک استفاده می کنند تا بتوانند در راه تمرین کنند باید بدانند که این کار غیر اصولی است و برای چشمها و اعصاب بسیار مضر است. بعضی گمان می کنند با این کار حداکثر استفاده را از اوقات خود می برند در حالی که قبلاً درباره نظم توضیح دادیم که اگر مرتب و طبق برنامه و نظم قرآن حفظ شود نیازی به تمرین در راه نخواهد بود. علاوه بر اینکه ممکن است باعث غفلت و بی خبری از محیط اطراف شود که این خود عوارضی و حوادثی را به دنبال دارد و گاه باعث تردید و اشتباه در حفظ و تمرین آیات مشابه نیز می گردد. و عادت کردن به حالت تردید در آینده موجب وسوسهای مختلف خواهد بود. علاوه بر این همه چه بسا این کار بی حرمتی و هتک قرآن نیز می باشد. البته در مسافرت و هنگامی که شخص در ماشین یا هواپیما و یا قطار بسر می برد تنها می تواند محفوظات خود را تکرار کند که این کار هم باعث تسلط بیشتر خود شخص و استفاده طولانی شده و هم عاملی برای تشویق دیگران به قرآن کریم است.
اما اینکه قرآن مورد استفاده برای حفظ بدون ترجمه باشد از این جهت است که احتمال دارد توجه به معنای خللی به امر حفظ برساند. البته پس از حفظ قسمت مورد نظر، توجه به معنای بسیار عالی است ولی در هنگام حفظ کردن از تمرکز حواس می کاهد زیرا وقتی ذهن در مسیر حفظ کردن واقع می شود آیات به سهولت حفظ می شود و با کوچکترین توقفی آن سرعت از بین می رود و ذهن حالت کندی به خود می گیرد. نگاه کردن به ترجمه در مرحله اول و حفظ کردن آیات در مرحله دوم نیز موجب کندی حفظ خواهد شد زیرا هنگام حفظ کردن آیات ممکن است ذهن متوجه ترجمه شود و یا احیاناً در ترجمه ای که فراگرفته شده و دچار تردید گردد. پس بهتر این است که بعد از حفظ کردن مقدار مورد نظر به مفهوم آیات پرداخته شود. مثلاً بعد از اتمام یک جزء به بررسی مفهوم آن پرداخت تا بتوان بهره ای کامل و جامع از آیات الهی بود. البته چنانکه بعداً به تفصیل خواهد آمد افرادی که تسلطی بر ادبیات و مفاهیم قرآن کریم دارند به مراتب زودتر می توانند قرآن را حفظ کنند تا افرادی که اصلاً آگاهی از ادبیات و صرف و نحو مفاهیم قرآنی ندارند. لذا اگر اول مقداری صرف و نحو فرا گرفته شود با سهولت بیشتری می توان قرآن را حفظ کرد و طلاب و دانشجویان معارف اسلامی از این جهت یک گام پیشتازترند.
2 - باید شروع حفظ از اسامی سوره ها باشد به این ترتیب که اسامی سوره ها را در ابتدا ده تا ده تا تقسیم می کنیم و بعد از حفظ کردن هر ده تا، ده تای بعدی را شروع می کنیم و در نهایت اسامی همه سوره ها را از اول تا آخر چندین بار تمرین و تکرار می کنیم تا کاملاً در خاطر بماند. بعد از این مرحله نوبت به حفظ خود سوره ها می رسد که پیشنهاد می شود از جزء س ام شروع شود یعنی از سوره نبأ تا پایان جزء علت این پیشنهاد این است که سوره بقره طولانی است و بسیار دیر به انتها می رسد از این رو ممکن است حافظ را ملول و دلسرد کند. اما در جزء سی سوره ها کوتاه است و زود حفظ می شود و باعث تشویق و دلگرمی حافظ می گردد و از درون احساس شادمانی و نشاط می کند و تصمیم می گیرد بیشتر و بهتر حفظ کند. مانند کسی که قصد پیاده روی دارد. اگر از روز اول خیابانی طولانی را بپیماید چون عادت به این کار ندارد ممکن است خسته و یا اصلاً از پیاده روی منصرف شود. اما اگر در ابتدا مسیری کوتاه را طی کند و تدریجاً بر آن بیفزاید نه تنها خسته نمی شود که شوق خاصی به ادامه کار پیدا می کند.
آنچه در حفظ کردن مهم است این است که ذوق و شوق همیشه باقی باشد. وقتی احساس کردید خسته شده اید به حفظ ادامه ندهید. زمانی به حفظ کردن بپردازید که کاملاً برای شما شیرین و جذاب باشد و در آن موقع است که بهتر و زودتر حفظ می کنید.
3 - برای حفظ هر سوره باید در ابتدا سوره را تقسیم بندی کرد و این می تواند بر اساس داستانهای یک سوره انجام شود که در قرآنها پایان هر داستانی با علامت (علیه السلام) مشخص شده است. هر داستان را از اول هر آیه ده بار مرور می کنیم. یعنی اول، هر آیه را به صورت جداگانه ده بار تکرار می کنیم تا داستان مورد نظر تمام شود. بعد از اتمام داستان مجدداً از اول تا آخر داستان را تکرار می کنیم تا تسلط کامل پیدا شود و به همین ترتیب در قسمتهای بعدی، و در پایان سوره دوباره از اول سوره تا آخر آن را تمرین و تکرار می کنیم و در سوره های بعدی نیز همین روال را ادامه می دهیم تا یک حزب کامل شود. بعد از اتمام یک جزب مجدداً از اول حزب شروع می کنیم تا تسلط کامل بر یک حزب پیدا شود و به همین صورت جزءها را تکرار می کنیم.
این نکته قابل توجه است افرادی که مایل هستند قرآن را به صورت موضوعی حفظ کنند باید کاملاً علامت (علیه السلام) را دقت کنند و می توانند آیات مربوط به یک داستان را به خاطر بسپارند. و نیز کسانی که ذوق سخنرانی دارند می توانند از این روش در زیبا و پربار کردن سخنان خود بهره برند.
گاهی مشاهد می شود که بعضی قرآن را از چپ به راست می خوانند و این کار را بسیار مهم می دانند. این عمل گرچه هنر است و خوب اما بهتر آن است که قرآن را آن طور که هست حفظ کنیم و در عوض وقت را صرف یادگیری مفاهیم قرآن نماییم تا لذت بیشتری ببریم و بتوانیم به آیات الهی عمل کینم.
4 - توصیه می شود که حافظ قرآن در هر مرحله از حفظ که هست آنچه را حفظ کرده است برای فرد دیگری ارائه دهد تا او گوش دهد و اغلاط او را تصحیح کند. این روش باعث تسلط زیاد حافظ می شود و این کار اگر در محیط خانه صورت گیرد می تواند عامل موثری در گرمی خانواده و جذب آنان به سوی قرآن باشد. این کار را به صورت مباحثه هم می توان انجام داد به این شکل که شما آیه ای را بخوانید و دوست شما آیه بعدی را و همینطور تا سوره تمام شود و یا شما قسمتی از سوره را بخوانید و دوست شما قسمت دیگری از سوره را و این کار نقش موثری در تثبیت آموخته ها دارد.
5 - فشار آوردن یکباره روی مغز کار صحیحی نیست بلکه باید با برنامه ریزی منظم و پشتکار و تداوم به گونه ای حرکت کرد که بتوان تا آخر کار را به پایان آورد چرا که حفظ قرآن مشکل است ولی نگهداری محفوظات مشکلتر. بعضی افراد در ابتدا شوق فراوان دارند و مثلاً روزهای اول پنج ساعت وقت صرف می کنند اما بعد تا مدتی هیچ تمرین ندارند و سپس مجدداً چند ساعت به کار مشغول می شوند و بعد هیچ. باید تاکید کرد که برنامه ریزیی درست و پشتکار است که موفقیتهای چشمگیر را به ارمغان می آورد.
6 - در حفظ آیات مشابه باید بسیار دقت شود و حفظ اینگونه آیات نیازمند تکرار و تمرین زیادتری است. مثلاً اگر آیات معمولی را ده بار تکرار می کردیم هر یک از آیات مشابه را باید بیست بار تکرار کرد. بعضی از آیات بدین شرح است:
و در سوره هود آمده است: و الی عاد اخاهم هودا قال یا قوم اعبدوا الله مالکم من اله غیر ان انتم الا مفترون(17). و در سوره اعراف می خوانیم که: و الی عاد اخاهم هودا قال اعبدوا الله مالکم من اله غیره افلاتتقون(18). و نیز در همین سوره می خوانیم: و الی ثمود اخاهم صالحاً قال یا قوم اعبدوا الله مالکم من اله غیره قد جائتکم بیته من ربکم...(19).
و یا مثلاً در سوره هود آمده است: قالوا یا صالح قد کنت فینا مرجوا قبل هذا اتنهنا ان نعبد ما یعبد اباونا و اننا لفی شک مما تدعونا الیه مریب(20). و در سوره ابراهیم آمده: الم یاتکم نبوا الذین من قبلکم قوم نوح و عاد و ثمود... و قالوا انا کفرنا بما ارسلتم به و انا لفی شک مما تدعوننا الیه مریب(21).
و یا در سوره قصص می خوانیم: و ان الق عصاک فلما راها تهتز کانها جان ولی مدبراً و لم یعقب یا موسی اقبل و لا تخف انک من الامنین(22). و در سوره نمل نیز آمده است: و الق عصاک فلما راها تهتز کانها جان ولی مدبراً و لم یعقب یا موسی لا تخف انی لا یحاف لدی المرسلون(23)
در مورد حفظ این قبیل آیات فقط تکرار و تمرین فوق العاده توصیه می شود و البته قبل و بعد آیه نیز می تواند مقداری به سهولت حفظ آیات مشابه کمک کند.
در مورد اواخر آیاتی که با هم شباهت زیاد دارند مانند: و کان الله غفوراً رحیماً، یا کان الله علیماً حیکماً، و ان الله کان غفوراً رحیماً، وان الله کان علیماً خبیراً، و یا ان الله کان بما تعلمون خبیراً نیز همچنان توصیه می شود که زیاد تکرار و تمرین شود و به علاوه معنا و مفهوم آیه هم می تواند به حفظ درست اینگونه آیات کمک کند. اگر در آیه ای از معرفت و رحمت و گذشت خداوند بحث شده است آخر آیه معمولاً همان مضمون را دنبال می کند مثلاً در سوره زمر خداوند خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله و سلم) می فرماید: قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمه الله ان الله یغفر الذنوب جمیعاً انه هو الغفور الرحیم(24). چنانکه ملاحظه می شود جمله ان الله یغفر الذنوب جمیعاً با انه هو الغفور الرحیم کاملاً تناسب دارد.
7 - گوش دادن نوارهای ترتیل می تواند در بالا بردن سطح تجوید و صوت لحن موثر باشد. مثلاً می توانید در پایان یک جزء و در مواقع مناسب از نوار جهت تمرین محفوظات خود استفاده نمایید. بعضی می گویند ما همراه با گوش دادن نوار بهتر می توانیم حفظ نماییم. گر چه این کار ممکن است، اما آن طور که با تمرین و تکرار، آیات در ذهن جا می گیرند و ذهن فعالتر می شود و در موقع تحویل دادن کار با سهولت بیشتری انجام می شود، نوار نمی تواند موثر باشد و ممکن است آیات زودتر از ذهن برود.
8 - فراگیری صرف و نحو عربی در حفظ قرآن خصوصاً در حفظ آیات مشابه بسیار موثر است زیرا از نظر اعراب کلمات، اشتباهات کمتری پیش می آید مثلاً آیه و اتقوا یوماً لا تجزی نفس عن نفس شیئاً و لا یقبل منها شفاعه و لا یؤخذ منها و لا هم ینصرون(25)
برای کسی که بداند فاعل یا مفعول و یا ظرف کدام است و اعراب هر یک چیست، به خاطر سپردن آیه آسانتر است از کسی که هیچ چیز در این رابطه نمی داند. کسی که بداند مثلاً (یوماً) جون مفعول برای (اتقوا) است منصوب است در اینکه اعراب این لفظ مرفوع است یا منصوب و یا مجرور دچار شک نمی شود و لذا در موقع تحویل دادن نیز دچار اشتباهات کمتری می گردد. و یا در اعراب (نفس) فرد آشنا به نحو عرب می داند این کلمه فاعل است و باید مرفوع خوانده شود اما فرد نا آشنا به این قاعده ممکن است در اعراب آن دچار تردید شود.
و یا در سوره فصلت خداوند می فرماید: ان الذین کفروا بالذکر لما جاء هم و انه لکتاب عزیز(26). کسی که آگاهی از صرف و نحو عربی داشته باشد می داند که (ان) اسم و خبر می خواهد و (ان) اسم خود را نصب و خبر خودش را رفع می دهد و یا می داند که (بالذکر) جار و مجرور است و نیز می داند اعراب (عزیز) رفع است زیرا صفت برای (کتاب) است و صفت و موصوف در اعراب با هم مطابقت می کنند. پس دانستن صرف و نحو، به مقدار زیادی در سهولت حفظ قرآن به ما کمک کند و نیز در حفظ کردن آیات مشابه کمک خوبی باشد.
