- 339
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 16 - معرفی قرائات سبعه
در این برنامه آقای محمدرضا ستوده نیا به آموزش معرفی قرائات سبعه می پردازند .
در مورد قرائات هفتگانه و ده گانه مفسرین بحثهای زیادی کرده اند و از کسانی که بطور مبسوط و مفصل به آن پرداخته مرحوم آیه الله العظمی خوئی در کتاب (البیان فی تفسیر القرآن) می باشد و ما چند نکته در این خصوص را متذکر می شویم:
1. قرآن کریم به صورت متواتر به همین صورت برای ما نقل شده پس شکی باقی نمی ماند در این که قرآن تحریف نشده و این همان قرآنی است که برای پیامبر اکرم(ص) نازل شده است.
2. قرائات به صورت غیر متواتر (اخبار آحاد) نقل شده که ادله آن ذیلاً نقل می شود:
الف) بررسی و تفحّص در حالات راویان این قرائات نشانگر آن خواهد بود که این قرائات به صورت غیر متواتر و اخبار آحاد به ما رسیده است.
ب) اتصال اسناد این قرائات به خود این قرّاء هر چند متواتراً نقل شده باشد ولی بالأخره به یک نفر واحد یعنی خود قاری بر می گردد، هر چند راویان آن در همه طبقات اجتماع و اتفاقشان بر کذب محال باشد، زیرا که هر قاری قرائتش را فقط خودش نقل می کند.
ج) این که عده ای از محققین بعض از قرائات را رد کرده اند دلیل روشنی بر عدم تواتر آنهاست.
3.- قرائات و حرفهای هفتگانه:
بعضاً تصور می شود که حرفهای هفت گانه ای که قرآن با آنها نازل شده همین قرائات هفتگانه است که این تخیّلی بیش نیست بدلیل این که این قرائات به لحاظ تاریخی متأخر از زمان نزول قرآنند.
امام ابوبکر احمد بن موسی بن العباس بن مجاهد که یکی از علمای قرن سوم یا چهارم است این قرائات را از مشهورین علمای مکه و مدینه و عراق و شام جمع کرده است و با این کار یعنی جمع آوری قرائات سبعه، عامه فکر کردند اینها همان حرفهای هفتگانه ای هستند که قرآن با آنها نازل شده، البته بنا بر این که روایتی را که می گوید قرآن بر حروف سبعه نازل شده بپذیریم.
4.بحث در حجیت این قرائات:
آقای خوئی (قدس سره) قائل به عدم حجیت این قرائات شده اند و آنها را برای احکام شرعی قابل استدلال نمی دانند، زیرا این قرائات اجتهاداتی از خود قراء هستند، که به این نکته بعضی از بزرگان تصریح کرده اند و اگر قبول کنیم همه این قرائات مستند به روایت هستند و همه راویان آنها هم موثّقند لکن ما علم اجمالی به عدم صدور بعضی از این قرائات از حضرت نبی اکرم(ص) داریم و بسیار روشن است مثل این علم اجمالی موجب تعارض بین آن روایات شده و هر کدام دیگری را ردّ می کند.
5.اما قرائتی را که ائمه معصومین(ع) تقریر کرده اند و این تقریر هم ثابت شده و به آن اجازه فرموده اند پس شکی در کفایت آن نیست و خلاصه این که نماز به هر قرائت متعارفی را که در زمان ائمه معصومین(ع) بوده جائز است.
6-.سپس آقای خوئی(ره) متعرّض بحث نزول قرآن بر حروف سبعه شده و می فرماید در روایات اهل سنت وارد شده که قرآن بر حروف سبعه نازل شده سپس این روایات را ذکر کرده و پیرامون تناقض آنها بحث کرده اند و بعد از آن وجوه مختلفی را که مفسران با آن این تناقض را توجیه کرده اند نقل فرموده و به همه آنها پاسخ فرموده اند، و پس از آن خلاصه قول را این گونه بیان می کنند که، نزول قرآن بر حروف سبعه به معنای صحیح بر نمی گردد پس بنا بر این روایاتی که بر این امر دلالت دارند بایستی کنار گذاشت، خصوصاً که، احادیثی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) وارد شده که دلالت بر تکذیب آنها می کند. که قرآن، همانا بر حرف واحد نازل شده و اختلاف از جانب راویان ناشی شده است.
پس از رسول اکرم(ص)، صحابه، معلم قرآن برای مردم بودند و سپس، تابعان، این مقام را یافتند و آنگاه، تابعان تابعان، بعد از آن نوبت به قراء سبعه رسید، که لااقل بین سالهای پنجاه تا 190 هجری میان مسلمین، تعلیم قرائت قرآن را ریاست و نظارت می کردند و معلمین قرآن را مایه ده، و راهبر بودند. آنان عبارتند از: 1- نافع 2- ابن کثیر 3- ابو عمرو 4- عاصم 5- حمزه 6- کسائی 7- ابن عامر.
1- نافع:
ابوعبدالله نافع بن ابی نعیم مدنی، مکنی به «ابی رویم » می باشد. نافع اصلا از اصفهان بوده و در مدینه می زیست و در همانجا (به سال 176 یا 169) در گذشت، یادآوری کرده اند که وی قرآن را نزد ابومیمونه «مولی ام سلمه » همسر رسول خدا (ص) قرائت نموده است. راویان وی عبارتند از ورش و قالون.
2- ابن کثیر
(عبدالله به کثیر مکی) وی از ایرانیانی بود که کسرای ایران او را با کشتیهایی که به یمن فرستاده بود برای فتح حبشه گسیل داشت. ابن کثیر مردی فصیح و بلیغ ... بود. و از جمع صحابه عبدالله زبیر و انس بن مالک را درک کرده. روایان وی عبارتند از بزی و قنبل.
3- عاصم بن ابی النجود کوفی
از مردم کوفه است، عاصم از قراء هفتگانه و شیعی است و قرآن را بر ابی عبد الرحمن عبد الله بن حبیب سلمی شیعی که از یاران امیر المؤمنین علی (ع) بود ... قرائت کرد. عاصم با یک واسطه راوی قرائت امیرالمومنین (ع) است. به همین جهت گفته اند فصیح ترین قراآت قرائت عاصم می باشد، زیرا وی قرائت اصیل آورده است. خوانساری در کتاب روضات الجنان در شرح احوال عاصم می نویسد: وی پارساترین و پرهیزگارترین قراء، و رای او درست ترین آراء در قرائت به شمار می رود. قاطبه دانشمندان شیعی، قرائت عاصم را فصیح ترین قراآت دانسته اند. روایان وی عبارتند از: حفص و ابوبکر عیاش.
4- حمزة بن حبیب زیات کوفی
اصلا ایرانی است و زمان صحابه را درک کرده: و شاید برخی از آنها را دیده باشد. حمزه نیز مانند عاصم شیعی است و قرآن را بر امام صادق (ع) خوانده است. شیخ طوسی نیز حمزه را از اصحاب امام صادق (ع) معرفی کرده. در وجه ملقب شدن حمزه به (زیات) می نویسد که وی با آوردن روغن از کوفه به حلوان و آوردن پنیر و گردو از حلوان به کوفه امرار معاش میکرد و زیت نیز به معنی روغن و زیات روغن فروش است.
5- ابوالحسن کسائی کوفی
از مردم سرزمین ایران بوده است و گویند در میهن خود در «طوس » یا «ری » وفات کرد. وی قرائت را چهار بار از حمزه اخذ کرد، به طوری که می توان به قرائت او اعتماد نمود. کتابها و آثار زیادی به کسائی منسوب است. راویان وی عبارتند از: حفص دوری و ابوالحارث.
6- ابو عمر بن علاء بصری
می گویند از ایران بوده است و در میان قراء سبعه از لحاظ کثرت اساتید و شیوخ قرائت، کسی به پایه او نمی رسد، و قرآن را در مناطق مختلفی مانند مکه و مدینه و بصره و کوفه بر استادان زیادی قرائت کرد. سید حسن صدر، ابی عمرو را شیعی می داند. راویان قرائت وی عبارتند از: دوری و سوسی (وی ایرانی و اهل شوش بوده است.)
7- بن عامر دمشقی
وی در زمان عمر بن عبدالعزیز و قبل و بعد از آن، امام مسجد دمشق (جامع اموی) و قاضی و پیشوای آن دیار بوده و از معمرترین قراء سبعه به شمار می رود. ابن عامر بنا بر قول صحیح به سال 118 هجری قمری در نود و نه سالگی از دنیا رفت. راویان قرائت ابن عامر عبارتند از: هشام و ابن ذکوان.
در مورد قرائات هفتگانه و ده گانه مفسرین بحثهای زیادی کرده اند و از کسانی که بطور مبسوط و مفصل به آن پرداخته مرحوم آیه الله العظمی خوئی در کتاب (البیان فی تفسیر القرآن) می باشد و ما چند نکته در این خصوص را متذکر می شویم:
1. قرآن کریم به صورت متواتر به همین صورت برای ما نقل شده پس شکی باقی نمی ماند در این که قرآن تحریف نشده و این همان قرآنی است که برای پیامبر اکرم(ص) نازل شده است.
2. قرائات به صورت غیر متواتر (اخبار آحاد) نقل شده که ادله آن ذیلاً نقل می شود:
الف) بررسی و تفحّص در حالات راویان این قرائات نشانگر آن خواهد بود که این قرائات به صورت غیر متواتر و اخبار آحاد به ما رسیده است.
ب) اتصال اسناد این قرائات به خود این قرّاء هر چند متواتراً نقل شده باشد ولی بالأخره به یک نفر واحد یعنی خود قاری بر می گردد، هر چند راویان آن در همه طبقات اجتماع و اتفاقشان بر کذب محال باشد، زیرا که هر قاری قرائتش را فقط خودش نقل می کند.
ج) این که عده ای از محققین بعض از قرائات را رد کرده اند دلیل روشنی بر عدم تواتر آنهاست.
3.- قرائات و حرفهای هفتگانه:
بعضاً تصور می شود که حرفهای هفت گانه ای که قرآن با آنها نازل شده همین قرائات هفتگانه است که این تخیّلی بیش نیست بدلیل این که این قرائات به لحاظ تاریخی متأخر از زمان نزول قرآنند.
امام ابوبکر احمد بن موسی بن العباس بن مجاهد که یکی از علمای قرن سوم یا چهارم است این قرائات را از مشهورین علمای مکه و مدینه و عراق و شام جمع کرده است و با این کار یعنی جمع آوری قرائات سبعه، عامه فکر کردند اینها همان حرفهای هفتگانه ای هستند که قرآن با آنها نازل شده، البته بنا بر این که روایتی را که می گوید قرآن بر حروف سبعه نازل شده بپذیریم.
4.بحث در حجیت این قرائات:
آقای خوئی (قدس سره) قائل به عدم حجیت این قرائات شده اند و آنها را برای احکام شرعی قابل استدلال نمی دانند، زیرا این قرائات اجتهاداتی از خود قراء هستند، که به این نکته بعضی از بزرگان تصریح کرده اند و اگر قبول کنیم همه این قرائات مستند به روایت هستند و همه راویان آنها هم موثّقند لکن ما علم اجمالی به عدم صدور بعضی از این قرائات از حضرت نبی اکرم(ص) داریم و بسیار روشن است مثل این علم اجمالی موجب تعارض بین آن روایات شده و هر کدام دیگری را ردّ می کند.
5.اما قرائتی را که ائمه معصومین(ع) تقریر کرده اند و این تقریر هم ثابت شده و به آن اجازه فرموده اند پس شکی در کفایت آن نیست و خلاصه این که نماز به هر قرائت متعارفی را که در زمان ائمه معصومین(ع) بوده جائز است.
6-.سپس آقای خوئی(ره) متعرّض بحث نزول قرآن بر حروف سبعه شده و می فرماید در روایات اهل سنت وارد شده که قرآن بر حروف سبعه نازل شده سپس این روایات را ذکر کرده و پیرامون تناقض آنها بحث کرده اند و بعد از آن وجوه مختلفی را که مفسران با آن این تناقض را توجیه کرده اند نقل فرموده و به همه آنها پاسخ فرموده اند، و پس از آن خلاصه قول را این گونه بیان می کنند که، نزول قرآن بر حروف سبعه به معنای صحیح بر نمی گردد پس بنا بر این روایاتی که بر این امر دلالت دارند بایستی کنار گذاشت، خصوصاً که، احادیثی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) وارد شده که دلالت بر تکذیب آنها می کند. که قرآن، همانا بر حرف واحد نازل شده و اختلاف از جانب راویان ناشی شده است.
پس از رسول اکرم(ص)، صحابه، معلم قرآن برای مردم بودند و سپس، تابعان، این مقام را یافتند و آنگاه، تابعان تابعان، بعد از آن نوبت به قراء سبعه رسید، که لااقل بین سالهای پنجاه تا 190 هجری میان مسلمین، تعلیم قرائت قرآن را ریاست و نظارت می کردند و معلمین قرآن را مایه ده، و راهبر بودند. آنان عبارتند از: 1- نافع 2- ابن کثیر 3- ابو عمرو 4- عاصم 5- حمزه 6- کسائی 7- ابن عامر.
1- نافع:
ابوعبدالله نافع بن ابی نعیم مدنی، مکنی به «ابی رویم » می باشد. نافع اصلا از اصفهان بوده و در مدینه می زیست و در همانجا (به سال 176 یا 169) در گذشت، یادآوری کرده اند که وی قرآن را نزد ابومیمونه «مولی ام سلمه » همسر رسول خدا (ص) قرائت نموده است. راویان وی عبارتند از ورش و قالون.
2- ابن کثیر
(عبدالله به کثیر مکی) وی از ایرانیانی بود که کسرای ایران او را با کشتیهایی که به یمن فرستاده بود برای فتح حبشه گسیل داشت. ابن کثیر مردی فصیح و بلیغ ... بود. و از جمع صحابه عبدالله زبیر و انس بن مالک را درک کرده. روایان وی عبارتند از بزی و قنبل.
3- عاصم بن ابی النجود کوفی
از مردم کوفه است، عاصم از قراء هفتگانه و شیعی است و قرآن را بر ابی عبد الرحمن عبد الله بن حبیب سلمی شیعی که از یاران امیر المؤمنین علی (ع) بود ... قرائت کرد. عاصم با یک واسطه راوی قرائت امیرالمومنین (ع) است. به همین جهت گفته اند فصیح ترین قراآت قرائت عاصم می باشد، زیرا وی قرائت اصیل آورده است. خوانساری در کتاب روضات الجنان در شرح احوال عاصم می نویسد: وی پارساترین و پرهیزگارترین قراء، و رای او درست ترین آراء در قرائت به شمار می رود. قاطبه دانشمندان شیعی، قرائت عاصم را فصیح ترین قراآت دانسته اند. روایان وی عبارتند از: حفص و ابوبکر عیاش.
4- حمزة بن حبیب زیات کوفی
اصلا ایرانی است و زمان صحابه را درک کرده: و شاید برخی از آنها را دیده باشد. حمزه نیز مانند عاصم شیعی است و قرآن را بر امام صادق (ع) خوانده است. شیخ طوسی نیز حمزه را از اصحاب امام صادق (ع) معرفی کرده. در وجه ملقب شدن حمزه به (زیات) می نویسد که وی با آوردن روغن از کوفه به حلوان و آوردن پنیر و گردو از حلوان به کوفه امرار معاش میکرد و زیت نیز به معنی روغن و زیات روغن فروش است.
5- ابوالحسن کسائی کوفی
از مردم سرزمین ایران بوده است و گویند در میهن خود در «طوس » یا «ری » وفات کرد. وی قرائت را چهار بار از حمزه اخذ کرد، به طوری که می توان به قرائت او اعتماد نمود. کتابها و آثار زیادی به کسائی منسوب است. راویان وی عبارتند از: حفص دوری و ابوالحارث.
6- ابو عمر بن علاء بصری
می گویند از ایران بوده است و در میان قراء سبعه از لحاظ کثرت اساتید و شیوخ قرائت، کسی به پایه او نمی رسد، و قرآن را در مناطق مختلفی مانند مکه و مدینه و بصره و کوفه بر استادان زیادی قرائت کرد. سید حسن صدر، ابی عمرو را شیعی می داند. راویان قرائت وی عبارتند از: دوری و سوسی (وی ایرانی و اهل شوش بوده است.)
7- بن عامر دمشقی
وی در زمان عمر بن عبدالعزیز و قبل و بعد از آن، امام مسجد دمشق (جامع اموی) و قاضی و پیشوای آن دیار بوده و از معمرترین قراء سبعه به شمار می رود. ابن عامر بنا بر قول صحیح به سال 118 هجری قمری در نود و نه سالگی از دنیا رفت. راویان قرائت ابن عامر عبارتند از: هشام و ابن ذکوان.
