- 693
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 18 - روایت ورش مصری - ترقیق
در این برنامه آقای محمدرضا ستوده نیا به آموزش روایت ورش مصری - ترقیق می پردازند .
بهترین قرائت قرآن، از میان قرائت های مختلف، قرائت عاصم به روایت حفص است، زیرا:
1. قرائت عامه مسلمانان، همین قرائت حفص است و حفص و استادش عاصم به آنچه با قرائت عامه و روایت صحیح موافق بود، به شدت پایبند و علاقمند بودند. چنین قرائتی که با روایت صحیح موافق است، قرائتی بوده که عاصم از استاد خود ابو عبدالرحمان سلمی و او نیز از امیرالمومنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) اخذ کرده است. حضرت امیر (علیه السلام) نیز به قرائتی که با نص اصلی وحی - که در بین مسلمانان معمول بوده - تمسک می کرده است.
2. عاصم در بین قراء، معروف به خصوصیات و خصایلی ممتاز بوده که شخصیت قابل توجهی به او بخشیده است. وی در اخذ قرآن نسبت به دیگران با احتیاط بیشتری برخورد کرده است.
از ابتدای ورود اسلام به ایران و دیگر کشورهای اسلامی همچون: مصر، سودان، عراق، سوریه و... مسلمانان به چه قرائت هایی قرآن می خواندند؟
قبل از پاسخ، ذکر این نکته ضروری است که با توجه به جمع قرآن در زمان عثمان و انگیزه این عمل و نگارش چند نسخه و ارسال آنها به مکه، شام، کوفه، بصره و نگهداری یک نسخه از آن در مدینه، می توان گفت که در صدر اسلام در این مکان ها قرآن را با قرائت های مختلف می خوانده اند.
نکته دیگر این که در فاصله زمانی سال سی تا اوایل قرن چهارم هجری قرآن در مناطق مختلف بر اساس قرائت رایج در آن جا نوشته می شده است. از این نکته می توان استفاده کرد که با دست یافتن به قرآن رایج در مناطق مختلف، به نوع قرائت آنان نیز می بریم:
ایران:
مصحف ها در ایران، قبل از قرن چهارم هجری بر طبق مصحف اهل بصره بوده که مطابق قرائت ابو عمرو بصری قرائت می شده است. از اواسط قرن چهارم به بعد و حتی پیش از آن، قرائت ابو حاتم سجستانی که از قراء غیر مشهور است، در اصفهان بسیار مورد توجه قرار گرفته؛ به طوری که در برهه ای از زمان، هر قاری که به قرائت او قرآن نمی خواند، قاری محسوب نمی شد که به تدریج در بخش های دیگر ایران نیز رواج یافت. طبق شواهدی در عصر صفویه، ایرانیان به قرائت عاصم از طریق شعبه قرآن می خواندند و در دوره قاجار، قرائت عاصم به روایت حفص در ایران متواول گشت.
عربستان:
دو شهر مکه و مدینه دارای مصحف های عثمانی بوده اند که اهل مکه در اوایل قرن دوم به قرائت عبدالله ابن کثیر و اهل مدینه به قرائت نافعبن نعیم، قرآن را تلاوت می کردند. این امر تا اواسط قرن چهارم ادامه داشته است. هم اکنون در این کشور بر اساس روایات حفص از عاصم قرآن کتابت و قرائت می شود.
سوریه:
شام یکی از شهرهای دارای مصحف عثمانی بوده که قبل از قرن چهارم به قرائت عبدالله ابن عامر تلاوت می کرده اند. این قرائت در نیمه اول قرن چهارم به غیر از شام در جزیره و شمال بین النهرین نیز قرائت غالب بوده، اما در نیمه دوم همین قرن، این قرائت نفوذ گذشته خود را در شمال بین النهرین حفظ کرد، ولی در شام، قرائت ابو عمرو بصری به رقابت با آن برخاست و در سراسر شام غلبه پیدا کرد؛به طوری که در آغاز قرن ششم، تمامی شام به قرائت ابو عمرو بصری تلاوت می کردند، اما امروزه به قرائت عاصم به روایت حفص قرائت می کنند.
عراق:
به دو شهر بصره و کوفه مصحف های عثمانی ارسال شد. در نیمه اول قرن دوم در کوفه سه قاری مشهور: عاصم، حمزه و کسایی از موقعیتی خاص در امر قرائت برخوردار بودند و مصحف های عراق بر طبق قرائت اینان کتابت می شد و بر طبق بعضی از شواهد در قرن چهارم در کوفه، قرائت حمزة بن حبیب رواج داشت، ولی در بصره قرائت ابو عمر بصری رایج بود و مردم بغداد در اواخر قرن چهارم به این قرائت، قرآن را می خواندند و در قرن هفتم و هشتم هجری، قرائت عاصم به روایت شعبه معمول بود.
مصر:
مصحف های مصر در قرن چهارم و حتی قبل از آن بر طبق مصاحف مدینه بوده است؛ بنابراین در این زمان به قرائت نافع به خصوص به روایت ورش مصری تلاوت می کرده اند، اما از اواسط قرن چهارم تا اوایل قرن پنجم به قرائت ابن عامر رو آوردند و در نیمه دوم همین قرن، این قرائت کم رونق ترین قرائت های هفت گانه در مصر به شمار می رفته و این ضعف در پایان قرن پنجم به اوج خود رسید.
سپس قرائت ابو عمرو بصری در میان مصریان مشهور گشته و تا پایان نیمه قرن دوازدهم هجری ادامه یافته است، ولی امروزه قرائت عاصم بن ابی النجود کوفی جای آن را گرفته است.
سودان:
در بخشی از آن، قرائت ابو عمرو به روایت دوری رایج بوده که تا به امروز نیز عده ای با این قرائت، تلاوت می کنند، ولی در شمال سودان قرائت نافع به روایت ورش رواج داشته، لیکن امروزه روایت حفص از عاصم مورد توجه قرار گرفته است.
مغرب:
با توجه به این که مصحف های مغرب و اندلس مطابق با مصحف های کوفه بوده است، قرائت آنان نیز از سال سی هجری تا اواسط قرن چهارم به قرائت حمزه بوده و فقط بعضی از خواص به قرائت نافع می خواندند. سپس این قرائت به روایت ورش در نزد آن ها مشهور شد که تا به امروز نیز ادامه دارد و همچنین است در کشورهای تونس، الجزایر و مراکش و موریتانی. فقط کشور لیبی است که غالبا به روایت قالون، قرائت نافع را انتخاب کرده اند. اول کسی که این قرائت را به مغرب زمین آورد و در نشر آن تلاش نمود ابو عبدالله بن خیرون اندلسی (م. 306 ق) است و از آن جا که نافع، شیخ مالک بوده، انتشار مذهب مالکی در انتشار این قرائت بی تأثیر نبوده است.
قرائت قرآن رسول اکرم و ائمه هدی علیهم السلام چگونه بوده است؟
از دو منظر این سوال قابل پاسخگویی است: یکی از جهت نوع قرائت امامان علیهم السلام؛ دوم از جهت کیفیت و خصوصیات قرائت این بزرگواران.
در زمینه نوع قرائت، روایاتی از شیعه و اهل سنت وجود دارد که قرائت یکی از صحابه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را مورد تایید قرار داده است. بر طبق بعضی از آن ها بهترین قرائت ها، قرائت ابی بن کعب و بر طبق بعضی دیگر، قرائت ابن مسعود مورد سفارش امامان علیهم السلام قرار گرفته است. بر اساس روایاتی نیز قرائت مشهور، تایید و امر به پیروی از آن شده است.
صرف نظر از این روایات، نظر بعضی از محققان بر این است که قرائت عاصم همان قرائت امام علی (علیه السلام) و قرائت ایشان قرائت نبی اکرم صلی الله علیه و آله است که قرائت حضرت نیز قرائت جبرئیل (علیه السلام) است؛ به دلیل فصاحت و اتقان و تجوید این قرائت از طرفی و اسناد آن به امیرالمومنین (علیه السلام) به یک واسطه (ابو عبدالرحمان السلمی که جزء تابعان بزرگ بوده است) از جانب دیگر، به این قرائت، حجیت و اعتبار بخشیده است.
اما کیفیت و خصوصیات قرائت اهل بیت علیهم السلام را از قرآن و روایات می توان جست و جو نمود.
خداوند متعال در آیه 4 سوره مزمل به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در امر تلاوت چنین فرمان می دهد: و رتل القرءان ترتیلا؛ و قرآن را با دقت و تامل و شمرده شمرده بخوان. و یا در آیه 106 سوره اسراء می فرماید: و قرءانا فرقنه لتقرأه علی الناس علی مکث...؛ و قرآنی که بخش بخش بر تو نازل کردیم، تا آن را با درنگ و به آرامی بر مردم بخوانی. از این مطالب چنین استفاده می شود که حضرتش، قرآن را به صورت ترتیل به همراه یک نوع آرامش تلاوت می فرمودند.
و بر طبق روایاتی، حضرت به صورت مد قرائت می کردند و یا این که آیه آیه می خواندند و دارای صوتی حزین بودند؛ به طوری که هر شنونده ای را مجذوب خود می کردند. همچنین است قرائت سایر امامان علیهم السلام؛ به طوری که امام هادی (علیه السلام) می فرمایند: امام سجاد (علیه السلام) قرآن را چنان زیبا می خواندند که بسا عابرانی که از کنار خانه ایشان عبور می کردند، از تلاوت زیبای آن حضرت بی هوش می شدند.
آیا قرائت قرآن با صوت و لحن، از اختراع مصری هاست یا از قبل وجود داشته است؟
با مراجعه به سیره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در می یابیم که با نزول قرآن کریم، قرائت قرآن کریم با صدای زیبا و آهنگ خوش توسط پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله مطرح گردیده است. گاه فرموده است: با صدای خوش قرآن را زینت بخشید و گاه فرموده است: قرآن را با آهنگ بخوانید. هر کس قرآن را با آهنگ نخواند از ما نیست و گاه دستور فرموده است: قرآن را با صوت و لحن عربی بخوانید، نه با آهنگ تبه کاران.
لازمه آهنگین و زیبا خواندن قرآن، قرائت با مقامات موسیقی و اجرای تحریر و ترجیع (به شیوه عربی نه دیگر اقوام) است، زیرا خروج از مقامات موجب کاهش زیبایی صدا و گاه بد آهنگ شدن آن می گردد. البته منظور ما از تحریر و ترجیع، تحریر و ترجیع و زیبا خواندن قرآن با مقامات موسیقی مصطلح امروزی نیست، بلکه به همان شیوه و نوای دل خوش صوت آیات الهی است.
خود پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله با چنان لحن و صدایی قرآن را می خواند که بسیاری از مردم مجذوب تلاوت آن حضرت می شدند و بسیاری نیز بدان سبب مسلمان گردیدند. امامان معصوم علیهم السلام همچون امام سجاد (علیه السلام)، امام باقر (علیه السلام) و امام کاظم (علیه السلام) نیز از صدای زیبا و تلاوت آهنگین برخوردار بودند؛ به گونه ای که در قرائت امام سجاد (علیه السلام) بسیاری از رهگذران بر در خانه آن حضرت میخکوب شده، به استماع صدای زیبای آن حضرت می پرداختند.
از میان صحابه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله عبدالله بن مسعود و ابو موسی اشعری نیز از صدای زیبا و تلاوت آهنگین برخوردار بودند. قرائت آهنگین کم کم به صورت یک فن در آمد و قاریان از مقامات موسیقایی استفاده کردند، به ویژه قاریان درباری که در محضر خلفای عباسی و فاطمی قرآن تلاوت می کردند. ابن قتیبه در کتاب المعارف می گوید: نخستین کسی که قرآن کریم را با استفاده از مقامات و الحان قرائت کرد عبدالله بن ابی بکرة بود که دارای قرائتی حزین بوده است. سپس نوه وی عبیدالله بن عمر شیوه او را دنبال کرد و این شیوه رواج یافت تا این که محمد بن سعد به طور آشکار از مقامات و الحان در قرائت خود استفاده کرد.
قرائت با صوت و لحن در زمان عَلَم الدین سخاوی (م 643 ق) به اوج خود رسید؛ به گونه ای که در کتاب خود از برخی بدعت های قاریان قرآن همچون ترعید، ترقیص، تطریب و تحریف یاد کرده و انتقاد می کند. جلال الدین سیوطی در الاتقان و محمد بن الجزری در التمهید همین مطلب را متذکر شده اند.
در مصر و در عهد فاطمیان - که از حاکمان شیعی مذهب بودند و بیش از دو قرن بر آن مملکت حکومت راندند - قرائت قرآن با صوت و لحن و در مراسم رسمی مرسوم شد و به راه کمال و غنای خود ادامه داد. دوران جدید، شیخ عبدالحامولی و شاگردش شیخ احمد نداء به شیوه دقیق، مقامات موسیقی را در قرائت قرآن وارد ساخت و پس از گذشت یک نسل به شیخ احمد رفعت رسید و آنگاه در عصر ما با مصطفی اسماعیل به اوج و کمال خود رسید و امروزه اکثر قاریان بر سر سفره قرائت و هنرنمایی او پرورش یافته اند. پس قرائت با صوت و لحن از اختراع مصریها نیست، اما به وسیله قاریان مصری در عصر ما به کمال خود رسیده است.
چه کسانی قرآن را با صدای دلنشین، در زمان رسول الله صلی الله علیه و آله و امام علی (علیه السلام) تلاوت می نمودند؟
با توجه به علم و کمال پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، اولین و بهترین کسی که قرآن را با صدای خوش می خواند، شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بود و غیر از ایشان افرادی از جمله: حضرت علی (علیه السلام)، عبداله بن مسعود، زیدبن ثابت و ابی بن کعب، قرآن را با صدای خوب می خواندند. در زمان امامان معصوم علیهم السلام نیز افرادی قرآن را با صدای خوش و دلنشین قرائت می کردند.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: علی بن الحسین (علیه السلام) از همه کس خوش آوازتر قرآن می خواند و چون سقاها می گذشتند و به در خانه او می رسیدند، بر در خانه اش می ایستادند و قرآن خواندن او را گوش می دادند. امام باقر (علیه السلام) هم از همه خوش آوازتر بود.
بهترین قرائت قرآن، از میان قرائت های مختلف، قرائت عاصم به روایت حفص است، زیرا:
1. قرائت عامه مسلمانان، همین قرائت حفص است و حفص و استادش عاصم به آنچه با قرائت عامه و روایت صحیح موافق بود، به شدت پایبند و علاقمند بودند. چنین قرائتی که با روایت صحیح موافق است، قرائتی بوده که عاصم از استاد خود ابو عبدالرحمان سلمی و او نیز از امیرالمومنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) اخذ کرده است. حضرت امیر (علیه السلام) نیز به قرائتی که با نص اصلی وحی - که در بین مسلمانان معمول بوده - تمسک می کرده است.
2. عاصم در بین قراء، معروف به خصوصیات و خصایلی ممتاز بوده که شخصیت قابل توجهی به او بخشیده است. وی در اخذ قرآن نسبت به دیگران با احتیاط بیشتری برخورد کرده است.
از ابتدای ورود اسلام به ایران و دیگر کشورهای اسلامی همچون: مصر، سودان، عراق، سوریه و... مسلمانان به چه قرائت هایی قرآن می خواندند؟
قبل از پاسخ، ذکر این نکته ضروری است که با توجه به جمع قرآن در زمان عثمان و انگیزه این عمل و نگارش چند نسخه و ارسال آنها به مکه، شام، کوفه، بصره و نگهداری یک نسخه از آن در مدینه، می توان گفت که در صدر اسلام در این مکان ها قرآن را با قرائت های مختلف می خوانده اند.
نکته دیگر این که در فاصله زمانی سال سی تا اوایل قرن چهارم هجری قرآن در مناطق مختلف بر اساس قرائت رایج در آن جا نوشته می شده است. از این نکته می توان استفاده کرد که با دست یافتن به قرآن رایج در مناطق مختلف، به نوع قرائت آنان نیز می بریم:
ایران:
مصحف ها در ایران، قبل از قرن چهارم هجری بر طبق مصحف اهل بصره بوده که مطابق قرائت ابو عمرو بصری قرائت می شده است. از اواسط قرن چهارم به بعد و حتی پیش از آن، قرائت ابو حاتم سجستانی که از قراء غیر مشهور است، در اصفهان بسیار مورد توجه قرار گرفته؛ به طوری که در برهه ای از زمان، هر قاری که به قرائت او قرآن نمی خواند، قاری محسوب نمی شد که به تدریج در بخش های دیگر ایران نیز رواج یافت. طبق شواهدی در عصر صفویه، ایرانیان به قرائت عاصم از طریق شعبه قرآن می خواندند و در دوره قاجار، قرائت عاصم به روایت حفص در ایران متواول گشت.
عربستان:
دو شهر مکه و مدینه دارای مصحف های عثمانی بوده اند که اهل مکه در اوایل قرن دوم به قرائت عبدالله ابن کثیر و اهل مدینه به قرائت نافعبن نعیم، قرآن را تلاوت می کردند. این امر تا اواسط قرن چهارم ادامه داشته است. هم اکنون در این کشور بر اساس روایات حفص از عاصم قرآن کتابت و قرائت می شود.
سوریه:
شام یکی از شهرهای دارای مصحف عثمانی بوده که قبل از قرن چهارم به قرائت عبدالله ابن عامر تلاوت می کرده اند. این قرائت در نیمه اول قرن چهارم به غیر از شام در جزیره و شمال بین النهرین نیز قرائت غالب بوده، اما در نیمه دوم همین قرن، این قرائت نفوذ گذشته خود را در شمال بین النهرین حفظ کرد، ولی در شام، قرائت ابو عمرو بصری به رقابت با آن برخاست و در سراسر شام غلبه پیدا کرد؛به طوری که در آغاز قرن ششم، تمامی شام به قرائت ابو عمرو بصری تلاوت می کردند، اما امروزه به قرائت عاصم به روایت حفص قرائت می کنند.
عراق:
به دو شهر بصره و کوفه مصحف های عثمانی ارسال شد. در نیمه اول قرن دوم در کوفه سه قاری مشهور: عاصم، حمزه و کسایی از موقعیتی خاص در امر قرائت برخوردار بودند و مصحف های عراق بر طبق قرائت اینان کتابت می شد و بر طبق بعضی از شواهد در قرن چهارم در کوفه، قرائت حمزة بن حبیب رواج داشت، ولی در بصره قرائت ابو عمر بصری رایج بود و مردم بغداد در اواخر قرن چهارم به این قرائت، قرآن را می خواندند و در قرن هفتم و هشتم هجری، قرائت عاصم به روایت شعبه معمول بود.
مصر:
مصحف های مصر در قرن چهارم و حتی قبل از آن بر طبق مصاحف مدینه بوده است؛ بنابراین در این زمان به قرائت نافع به خصوص به روایت ورش مصری تلاوت می کرده اند، اما از اواسط قرن چهارم تا اوایل قرن پنجم به قرائت ابن عامر رو آوردند و در نیمه دوم همین قرن، این قرائت کم رونق ترین قرائت های هفت گانه در مصر به شمار می رفته و این ضعف در پایان قرن پنجم به اوج خود رسید.
سپس قرائت ابو عمرو بصری در میان مصریان مشهور گشته و تا پایان نیمه قرن دوازدهم هجری ادامه یافته است، ولی امروزه قرائت عاصم بن ابی النجود کوفی جای آن را گرفته است.
سودان:
در بخشی از آن، قرائت ابو عمرو به روایت دوری رایج بوده که تا به امروز نیز عده ای با این قرائت، تلاوت می کنند، ولی در شمال سودان قرائت نافع به روایت ورش رواج داشته، لیکن امروزه روایت حفص از عاصم مورد توجه قرار گرفته است.
مغرب:
با توجه به این که مصحف های مغرب و اندلس مطابق با مصحف های کوفه بوده است، قرائت آنان نیز از سال سی هجری تا اواسط قرن چهارم به قرائت حمزه بوده و فقط بعضی از خواص به قرائت نافع می خواندند. سپس این قرائت به روایت ورش در نزد آن ها مشهور شد که تا به امروز نیز ادامه دارد و همچنین است در کشورهای تونس، الجزایر و مراکش و موریتانی. فقط کشور لیبی است که غالبا به روایت قالون، قرائت نافع را انتخاب کرده اند. اول کسی که این قرائت را به مغرب زمین آورد و در نشر آن تلاش نمود ابو عبدالله بن خیرون اندلسی (م. 306 ق) است و از آن جا که نافع، شیخ مالک بوده، انتشار مذهب مالکی در انتشار این قرائت بی تأثیر نبوده است.
قرائت قرآن رسول اکرم و ائمه هدی علیهم السلام چگونه بوده است؟
از دو منظر این سوال قابل پاسخگویی است: یکی از جهت نوع قرائت امامان علیهم السلام؛ دوم از جهت کیفیت و خصوصیات قرائت این بزرگواران.
در زمینه نوع قرائت، روایاتی از شیعه و اهل سنت وجود دارد که قرائت یکی از صحابه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را مورد تایید قرار داده است. بر طبق بعضی از آن ها بهترین قرائت ها، قرائت ابی بن کعب و بر طبق بعضی دیگر، قرائت ابن مسعود مورد سفارش امامان علیهم السلام قرار گرفته است. بر اساس روایاتی نیز قرائت مشهور، تایید و امر به پیروی از آن شده است.
صرف نظر از این روایات، نظر بعضی از محققان بر این است که قرائت عاصم همان قرائت امام علی (علیه السلام) و قرائت ایشان قرائت نبی اکرم صلی الله علیه و آله است که قرائت حضرت نیز قرائت جبرئیل (علیه السلام) است؛ به دلیل فصاحت و اتقان و تجوید این قرائت از طرفی و اسناد آن به امیرالمومنین (علیه السلام) به یک واسطه (ابو عبدالرحمان السلمی که جزء تابعان بزرگ بوده است) از جانب دیگر، به این قرائت، حجیت و اعتبار بخشیده است.
اما کیفیت و خصوصیات قرائت اهل بیت علیهم السلام را از قرآن و روایات می توان جست و جو نمود.
خداوند متعال در آیه 4 سوره مزمل به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در امر تلاوت چنین فرمان می دهد: و رتل القرءان ترتیلا؛ و قرآن را با دقت و تامل و شمرده شمرده بخوان. و یا در آیه 106 سوره اسراء می فرماید: و قرءانا فرقنه لتقرأه علی الناس علی مکث...؛ و قرآنی که بخش بخش بر تو نازل کردیم، تا آن را با درنگ و به آرامی بر مردم بخوانی. از این مطالب چنین استفاده می شود که حضرتش، قرآن را به صورت ترتیل به همراه یک نوع آرامش تلاوت می فرمودند.
و بر طبق روایاتی، حضرت به صورت مد قرائت می کردند و یا این که آیه آیه می خواندند و دارای صوتی حزین بودند؛ به طوری که هر شنونده ای را مجذوب خود می کردند. همچنین است قرائت سایر امامان علیهم السلام؛ به طوری که امام هادی (علیه السلام) می فرمایند: امام سجاد (علیه السلام) قرآن را چنان زیبا می خواندند که بسا عابرانی که از کنار خانه ایشان عبور می کردند، از تلاوت زیبای آن حضرت بی هوش می شدند.
آیا قرائت قرآن با صوت و لحن، از اختراع مصری هاست یا از قبل وجود داشته است؟
با مراجعه به سیره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در می یابیم که با نزول قرآن کریم، قرائت قرآن کریم با صدای زیبا و آهنگ خوش توسط پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله مطرح گردیده است. گاه فرموده است: با صدای خوش قرآن را زینت بخشید و گاه فرموده است: قرآن را با آهنگ بخوانید. هر کس قرآن را با آهنگ نخواند از ما نیست و گاه دستور فرموده است: قرآن را با صوت و لحن عربی بخوانید، نه با آهنگ تبه کاران.
لازمه آهنگین و زیبا خواندن قرآن، قرائت با مقامات موسیقی و اجرای تحریر و ترجیع (به شیوه عربی نه دیگر اقوام) است، زیرا خروج از مقامات موجب کاهش زیبایی صدا و گاه بد آهنگ شدن آن می گردد. البته منظور ما از تحریر و ترجیع، تحریر و ترجیع و زیبا خواندن قرآن با مقامات موسیقی مصطلح امروزی نیست، بلکه به همان شیوه و نوای دل خوش صوت آیات الهی است.
خود پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله با چنان لحن و صدایی قرآن را می خواند که بسیاری از مردم مجذوب تلاوت آن حضرت می شدند و بسیاری نیز بدان سبب مسلمان گردیدند. امامان معصوم علیهم السلام همچون امام سجاد (علیه السلام)، امام باقر (علیه السلام) و امام کاظم (علیه السلام) نیز از صدای زیبا و تلاوت آهنگین برخوردار بودند؛ به گونه ای که در قرائت امام سجاد (علیه السلام) بسیاری از رهگذران بر در خانه آن حضرت میخکوب شده، به استماع صدای زیبای آن حضرت می پرداختند.
از میان صحابه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله عبدالله بن مسعود و ابو موسی اشعری نیز از صدای زیبا و تلاوت آهنگین برخوردار بودند. قرائت آهنگین کم کم به صورت یک فن در آمد و قاریان از مقامات موسیقایی استفاده کردند، به ویژه قاریان درباری که در محضر خلفای عباسی و فاطمی قرآن تلاوت می کردند. ابن قتیبه در کتاب المعارف می گوید: نخستین کسی که قرآن کریم را با استفاده از مقامات و الحان قرائت کرد عبدالله بن ابی بکرة بود که دارای قرائتی حزین بوده است. سپس نوه وی عبیدالله بن عمر شیوه او را دنبال کرد و این شیوه رواج یافت تا این که محمد بن سعد به طور آشکار از مقامات و الحان در قرائت خود استفاده کرد.
قرائت با صوت و لحن در زمان عَلَم الدین سخاوی (م 643 ق) به اوج خود رسید؛ به گونه ای که در کتاب خود از برخی بدعت های قاریان قرآن همچون ترعید، ترقیص، تطریب و تحریف یاد کرده و انتقاد می کند. جلال الدین سیوطی در الاتقان و محمد بن الجزری در التمهید همین مطلب را متذکر شده اند.
در مصر و در عهد فاطمیان - که از حاکمان شیعی مذهب بودند و بیش از دو قرن بر آن مملکت حکومت راندند - قرائت قرآن با صوت و لحن و در مراسم رسمی مرسوم شد و به راه کمال و غنای خود ادامه داد. دوران جدید، شیخ عبدالحامولی و شاگردش شیخ احمد نداء به شیوه دقیق، مقامات موسیقی را در قرائت قرآن وارد ساخت و پس از گذشت یک نسل به شیخ احمد رفعت رسید و آنگاه در عصر ما با مصطفی اسماعیل به اوج و کمال خود رسید و امروزه اکثر قاریان بر سر سفره قرائت و هنرنمایی او پرورش یافته اند. پس قرائت با صوت و لحن از اختراع مصریها نیست، اما به وسیله قاریان مصری در عصر ما به کمال خود رسیده است.
چه کسانی قرآن را با صدای دلنشین، در زمان رسول الله صلی الله علیه و آله و امام علی (علیه السلام) تلاوت می نمودند؟
با توجه به علم و کمال پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، اولین و بهترین کسی که قرآن را با صدای خوش می خواند، شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بود و غیر از ایشان افرادی از جمله: حضرت علی (علیه السلام)، عبداله بن مسعود، زیدبن ثابت و ابی بن کعب، قرآن را با صدای خوب می خواندند. در زمان امامان معصوم علیهم السلام نیز افرادی قرآن را با صدای خوش و دلنشین قرائت می کردند.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: علی بن الحسین (علیه السلام) از همه کس خوش آوازتر قرآن می خواند و چون سقاها می گذشتند و به در خانه او می رسیدند، بر در خانه اش می ایستادند و قرآن خواندن او را گوش می دادند. امام باقر (علیه السلام) هم از همه خوش آوازتر بود.
