- 337
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 19 - فتح ، اماله ، تقلیل
در این برنامه آقای محمدرضا ستوده نیا به آموزش فتح ، اماله ، تقلیل می پردازند .
فتح و اماله و تقلیل :
قالون کلمه هارٍ ( توبه ـ 110 ) را اماله کبرى نموده، و در التَّوریة هر جا بیاید به فتح یا تقلیل روایت کرده و هاء و یاء را در کهیعص به فتح یا تقلیل خوانده ( در شاطبیه نیامده ولى آنرا از قالون صحیح دانسته اند ) . و کلمه مُجریها ( هود 41 ) از او به فتح راء بدون اماله روایت شده است .
اما روایت ورش : الف آخر کلمه اى که منقلب از یاء باشد، یا در مصاحف به ى نوشته شده، و بر هر وزنى که باشد، مثل : الهدى ـ الهوى ـ احیا ـ استوى ـ تعالى ـ یتامى ـ کسالى ـ مأوى ـ مثنى ـ الدنیا ـ المثلى ـ دَعوى ـ التقوى ـ احدى ـ سیماهم ـ موسى ـ عیسى ـ یحیى ـ بلى ـ أنّى ـ یا ویلتى ـ یا اسفى و مانند آنها را که در تثنیه اسماء، و اسناد به متکّلم یا مخاطب در افعال، یاء در آنها ظاهر شود، مثل : ( فَتَى ـ فَتیانِ ( مَولى ـ مَولیانِ ) ـ ( رَمى ـ رَمَیتُ ) ـ ( اِشترى ـ اشتَرَیتَ ) روایت ورش به دو وجه : فتح و تقلیل است .
استثناء : کلمه مَرضاة در هر حال . کلمه الرِّبا در همه قرآن ـ کِلاهُما ( اسراء ) کَمشکاةٍ ( نور )، و همچنین : لَدى ـ مازَکى ـ حَتى ـ اِلى ـ عَلى . در این نه کلمه قول واحد فتح است .
و وقتى الف منقلب از یاء . بعد از راء واقع شود، فقط به تقلیل ( بین بین ) خوانده است، مثل : الشِّعرى ـ ذِکْرى ـ اَسرى ـ اُخرى ( فقط در اَریکَهم ( انفال ) روایت به فتح و تقلیل است .
ورش به تقلیل خوانده، هر الفى که قبل از راء مکسور آخر کلمه باشد . مثل : اَبصارهم ـ وَالدّار ـ الکَفّار ـ النّار ـ جَبّارِ ـ اَنصارِ ـ اَوْبارِِها ـ اَشْعارِِها ـ وَالآبرارِ، ( در اَنصارى ـ فَلاتُمارِ ـ وَالجَوارِ تقلیل ندارد ) .
همچنین کافرینَ ـ وَالکافِرینَ ـ که به یاء باشد، بلاخلاف به تقلیل روایت ورش است ودر اَلجارِ ( دو موضع نساء ) و جبّارینَ ( مائده ـ شعرا ) به اختلاف فتح یا تقلیل روایت ورش است .
ورش، در الفات واقع در اواخر آیات سوره هاى یازده گانه ( طه ـ نجم ـ معارج ـ قیامه ـ نازعات ـ عبس ـ اعلى ـ شمس ـ لیل ـ ضحى ـ علق ) فقط به تقلیل روایت کرده، ولى اگر به این الفات ضمیر مؤنّث ( ها ) بچسبد، مثل : دَحیها ـ سوّاها ـ مَرعیها ـ ضُیحها ـ تَلیها ـ حکم آخر کلمه بودن را نداشته و به فتح یا تقلیل خوانده شده، مگر بعد از راء واقع شده باشند، مثل ذِکریها که فقط به تقلیل صحیح است . در الفات منقلبه در غیر فواصل آیات در سوره هاى یاد شده، دو وجه : فتح یا تقلیل جایز است .
کلمه رَءى، که در هفت موضع قبل از متحرک واقع شده، مثل : رَءا کَوکَباً ( انعام ) رَءا اَدییهُم ( هود ) رَءا بُرهانَ ( یوسف ) و بقیه، همچنین رَءاکَ ( انبیاء ) رَءاها ( نمل ـ قصص ) و غیره که قبل از ضمیر واقع شده، تقلیل راء و همزه با هم، روایت ورش از نافع است . و اگر بعد از آن ساکن باشد، مثل : رَءَ الْقمرَ ـ رَءَ الشّمسَ در وصل به فتح هر دو حرف خوانده .
کلمه اَلتّوریة را فقط به تقلیل ادا کرده است . و در فواتح سور، راء در المر ـ الر در ابتداى شش سوره و حاء را در حم که در هفت سوره آمده و هاء و یاء را در اول سوره مریم به تقلیل خوانده است و هاء را در طه اماله کبرى نموده است . ( و در غیر این حرف در قرآن، ورش اماله کبرى ندارد ) ورش از نافع به تقلیل روایت کرده : الف وسط کلمه که قبل از راء مکسور در آخر کلمه واقع شده باشد، مثل : اَبصارِ ـ وَالدّار ـ الحِمار ـ مِنَ الکفّار، اگر چه به این کلمات ضمیرى متصل شده باشد . در این قاعده اوَّلاً ـ راء مکسور بایستى در آخر کلمه باشد . پس در نَمارِقُ ـ الحَواریینَ ـ فَلاتُمارِ فیهِم ( در اصل تُمارى بوده ) الجوار ( اصل آن الجوارى بوده ) . و ثانیاً ـ الف متصل به راء مکسور باشد، و مثل وَ لاطائرٍ ( که همزه فاصله شده ) و مُضارّ ( در اصل مضارٍ بوده ) و بضارّهم نباشد . ثالثاً ـ کسره آن اصلى باشد، ومثل مَن اَنصارى که کسره سبب اضافه شدن به ى است نباشد .
تبصره :
الف متوسطه بین دو راء که دومى در آخر کلمه و مکسور باشد ،و ورش آنرا به تقلیل خوانده، لازمه تقلیل الف، تقلیل راء قبل نیز مى باشد و الفى که به لحاظ کسره راء بعدش تقلیل مى شود، در وقف هم که کسره به سکون تقدیل مى شود باز تقلیل بجاى خود مى ماند .
فتح و اماله و تقلیل :
قالون کلمه هارٍ ( توبه ـ 110 ) را اماله کبرى نموده، و در التَّوریة هر جا بیاید به فتح یا تقلیل روایت کرده و هاء و یاء را در کهیعص به فتح یا تقلیل خوانده ( در شاطبیه نیامده ولى آنرا از قالون صحیح دانسته اند ) . و کلمه مُجریها ( هود 41 ) از او به فتح راء بدون اماله روایت شده است .
اما روایت ورش : الف آخر کلمه اى که منقلب از یاء باشد، یا در مصاحف به ى نوشته شده، و بر هر وزنى که باشد، مثل : الهدى ـ الهوى ـ احیا ـ استوى ـ تعالى ـ یتامى ـ کسالى ـ مأوى ـ مثنى ـ الدنیا ـ المثلى ـ دَعوى ـ التقوى ـ احدى ـ سیماهم ـ موسى ـ عیسى ـ یحیى ـ بلى ـ أنّى ـ یا ویلتى ـ یا اسفى و مانند آنها را که در تثنیه اسماء، و اسناد به متکّلم یا مخاطب در افعال، یاء در آنها ظاهر شود، مثل : ( فَتَى ـ فَتیانِ ( مَولى ـ مَولیانِ ) ـ ( رَمى ـ رَمَیتُ ) ـ ( اِشترى ـ اشتَرَیتَ ) روایت ورش به دو وجه : فتح و تقلیل است .
استثناء : کلمه مَرضاة در هر حال . کلمه الرِّبا در همه قرآن ـ کِلاهُما ( اسراء ) کَمشکاةٍ ( نور )، و همچنین : لَدى ـ مازَکى ـ حَتى ـ اِلى ـ عَلى . در این نه کلمه قول واحد فتح است .
و وقتى الف منقلب از یاء . بعد از راء واقع شود، فقط به تقلیل ( بین بین ) خوانده است، مثل : الشِّعرى ـ ذِکْرى ـ اَسرى ـ اُخرى ( فقط در اَریکَهم ( انفال ) روایت به فتح و تقلیل است .
ورش به تقلیل خوانده، هر الفى که قبل از راء مکسور آخر کلمه باشد . مثل : اَبصارهم ـ وَالدّار ـ الکَفّار ـ النّار ـ جَبّارِ ـ اَنصارِ ـ اَوْبارِِها ـ اَشْعارِِها ـ وَالآبرارِ، ( در اَنصارى ـ فَلاتُمارِ ـ وَالجَوارِ تقلیل ندارد ) .
همچنین کافرینَ ـ وَالکافِرینَ ـ که به یاء باشد، بلاخلاف به تقلیل روایت ورش است ودر اَلجارِ ( دو موضع نساء ) و جبّارینَ ( مائده ـ شعرا ) به اختلاف فتح یا تقلیل روایت ورش است .
ورش، در الفات واقع در اواخر آیات سوره هاى یازده گانه ( طه ـ نجم ـ معارج ـ قیامه ـ نازعات ـ عبس ـ اعلى ـ شمس ـ لیل ـ ضحى ـ علق ) فقط به تقلیل روایت کرده، ولى اگر به این الفات ضمیر مؤنّث ( ها ) بچسبد، مثل : دَحیها ـ سوّاها ـ مَرعیها ـ ضُیحها ـ تَلیها ـ حکم آخر کلمه بودن را نداشته و به فتح یا تقلیل خوانده شده، مگر بعد از راء واقع شده باشند، مثل ذِکریها که فقط به تقلیل صحیح است . در الفات منقلبه در غیر فواصل آیات در سوره هاى یاد شده، دو وجه : فتح یا تقلیل جایز است .
کلمه رَءى، که در هفت موضع قبل از متحرک واقع شده، مثل : رَءا کَوکَباً ( انعام ) رَءا اَدییهُم ( هود ) رَءا بُرهانَ ( یوسف ) و بقیه، همچنین رَءاکَ ( انبیاء ) رَءاها ( نمل ـ قصص ) و غیره که قبل از ضمیر واقع شده، تقلیل راء و همزه با هم، روایت ورش از نافع است . و اگر بعد از آن ساکن باشد، مثل : رَءَ الْقمرَ ـ رَءَ الشّمسَ در وصل به فتح هر دو حرف خوانده .
کلمه اَلتّوریة را فقط به تقلیل ادا کرده است . و در فواتح سور، راء در المر ـ الر در ابتداى شش سوره و حاء را در حم که در هفت سوره آمده و هاء و یاء را در اول سوره مریم به تقلیل خوانده است و هاء را در طه اماله کبرى نموده است . ( و در غیر این حرف در قرآن، ورش اماله کبرى ندارد ) ورش از نافع به تقلیل روایت کرده : الف وسط کلمه که قبل از راء مکسور در آخر کلمه واقع شده باشد، مثل : اَبصارِ ـ وَالدّار ـ الحِمار ـ مِنَ الکفّار، اگر چه به این کلمات ضمیرى متصل شده باشد . در این قاعده اوَّلاً ـ راء مکسور بایستى در آخر کلمه باشد . پس در نَمارِقُ ـ الحَواریینَ ـ فَلاتُمارِ فیهِم ( در اصل تُمارى بوده ) الجوار ( اصل آن الجوارى بوده ) . و ثانیاً ـ الف متصل به راء مکسور باشد، و مثل وَ لاطائرٍ ( که همزه فاصله شده ) و مُضارّ ( در اصل مضارٍ بوده ) و بضارّهم نباشد . ثالثاً ـ کسره آن اصلى باشد، ومثل مَن اَنصارى که کسره سبب اضافه شدن به ى است نباشد .
تبصره :
الف متوسطه بین دو راء که دومى در آخر کلمه و مکسور باشد ،و ورش آنرا به تقلیل خوانده، لازمه تقلیل الف، تقلیل راء قبل نیز مى باشد و الفى که به لحاظ کسره راء بعدش تقلیل مى شود، در وقف هم که کسره به سکون تقدیل مى شود باز تقلیل بجاى خود مى ماند .
