- 426
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 3 - همزه وصل در قرائت ابن کثیر مکی
در این برنامه آقای کریم دولتی به آموزش همزه وصل در قرائت ابن کثیر مکی می پردازد.
اجتماع دو همزه در یک کلمه:
دو همزه واقع در یک کلمه را در هر شکل و هر حرکت، ابن کثیر به تحقیق همزه اول و تسهیل همزه دوّم خوانده است، مثل: ءَاَنذَرتَهُم، ءَاِنَّکُم، ءَاُلقِی. اَنْ یؤتی (آل عمران//73) با دو همزه ءَاَنْ یؤتی، و اَذْهَبْتُم طَیباتِکُم (احقاف//20) را ءَاَذهَبتُم ـ یعنی با زیادتی همزه استفهام بر آنها- خوانده، و باز قاعده تسهیل همزه دوم را منظور نموده است.
تبصره: اَن یوتی صُحُفاً مُنَشَّرةً (مدثر//52) را با یک همزه خوانده است.
در ءَآمَنتُم (اعراف//123، طه//71، شعراء//49) با دو همزه و تسهیل همزه دوّم، و به روایت قنبل در سوره طه مثل حفص با یک همزه و تحقیق آن، و در وصل «قالَ فِرعُونَ» به: «ءَآمنتم» (اعراف//123) ، و در وصلِ «وَالَیهِ النُّشُورُ» به: «ءَاَمِنتُم» (ملک//16) در این دو موضع در حالت وصلی همزه اول را واو خالص خوانده: وَ ءامَنتُم، وَاَمِنتُم و همزه دوم آنها را هم تسهیل کرده است، ولی در ابتدای از آنها به تحقیق همزه اول، و تسهیل دوم قرائت نموده است.
تبصره: ابن کثیر کلمه قُرانْ را در وقف و وصل به نقل و حذف (قُران) خوانده است.
اجتماع دو همزه در دو کلمه:
1. متفق در حرکت:
الف: به روایت بَزّی اگر هر دو مفتوح باشند، مثل: جاءَ اَمْرُنا، شاءَ اَنْشَرَهُ (عبس//22) به حذف یکی از همزه‌ها (مثل قالون و ابوعمرو) خوانده، که نتیجه آن در مد معلوم می‌شود، اگر محذوف اولی باشد، مد آن منفصل، و به قصر خوانده می‌شود، و اگر محذوف دومی باشد، مد آن متصل و توسط آن لازم است.
و اگر هر دو مکسور باشند، مثل: هؤلاءِ اِن (بقره//31) ، مِنْ وَراءِ اِسحقَ (هود//71) ، و یا هر دو مضموم باشند، مثل: اَولیاءُ اُولئکَ (احقاف//32) ، روایت بزی از ابن کثیر، به تسهیل همزه اول در آنهاست، و در حرف مد قبل از همزه مسهله جایز است توسط و قصر.
تبصره: در بِالسُّوء اِلّا مارَحِمَ (یوسف//53) بزی (مثل قالون) دو وجه دارد: یکی تسهیل بر طبق اصل روش خود، و دیگر ابدال همزه اول به واو، و ادغام واو ساکنه قبلی در آن، که با یک واو مشدّد و تحقیق همزه بعد از آن خوانده می‌شود.
ب. اما به روایت قنبل از ابن کثیر، در دو همزه متفق در حرکت، همزه اول به تحقیق، و در همزه دوم دو وجه دارد: 1. تسهیل آن 2. ابدال همزه به حرف مدی مجانس با حرکت همزه اول (مثل ورش) . و در صورت ابدال همزه دوّم به حرف مدی اگر حرف بعد از آن متحرک باشد، به قصر خوانده می‌شود، مثل فِی السَّماءِ اِلهٌ (زخرف//84) ، جاءَ احَدٌ (مومنون//99) ، اَولیاءُ اُولئکَ (احقاف//32) ، و اگر حرف بعد آن ساکن باشد، مد آن لازم است، مانند: وَ یمْسِکُ السَّماءَ اَن تَقَعَ (حج//65) ، فَقَد جاءَ اَشراطُها (محمد//18) ، مِنَ السَّماءِ اِنْ (شعراء//187) .
تبصره: در مِنَ النِّساءِ اِنِ اتَّقَیتُنَّ (احزاب//32) که حرکت نون برای رفع التقاء ساکنین است، جایز است قصر و اشباع در حرف مد قبل از آن، پس در این کلمه سه وجه است: تسهیل، ابدال به قصر، ابدال به مد (مثل ورش) .
و وقتی بعد از همزه دوّم الف باشد، مثل: جاءَ ال لَوطٍ (حجر//61) ، جاءَ ال فِرعَونَ (قمر//41) روایت قنبل به سه وجه است: تسهیل همزه دوم، ابدال آن به الف با مد یا قصر، زیرا در وجه ابدال دو الف پیدا می‌شود، که جایز است حذف اولی و قصر آن و دیگر اثبات هر دو الف و زیاد کردن الف سوم برای فصل، که در این صورت با مد خوانده می‌شود.
2. دو همزه در دو کلمه و مختلف در حرکت: قراءت ابن کثیر (مثل نافع و ابو عمرو) :
الف. اگر همزه اول مفتوح و دوم مکسور یا مضموم باشد، مثل: شُهَداءَ اِذ (انعام//144، بقره//133) ، تَفِیءَ اِلی (حجرات//9) ، جاءَ اِخوَةُ (یوسف//58) ، جاءَ اُمَّةً رَسُولُها (مومنون//41) به تسهیل (بین بین) همزه دوم است.
ب. اگر همزه اول مضموم و دوّم مفتوح باشد، مثل: لَو نَشاءُ اَصَبنا (اعراف//100) ، یا سَماءُ اَقْلِعِی (هود//44) ، همزه مِنَ السَّماءِ ایةً (شعراء//4) ، هوُلاءِ اَهْدی (نساء//51) ، همزه دوم بدل به یاء خالص می‌شود. و اگر همزه اول مضموم و دوم مکسور باشد، مثل: ما مَسَّنِی السُّوُءُ اِنْ (اعراف//188) ، یشاءُ اِلی (بقره//213) ، به دو وجه: تسهیل همزه دوّم، یا ابدال آن به واو خالص، قرائت ابن کثیر است.
تبصره: تسهیل و ابدال همزه در تمام مراحل ذکر شده، فقط در موقع وصل آن است، و اگر وقف بر اوّل و ابتداء به دوم شود، حکم آن تحقیق است.
در همزه‌های دیگر: ابن کثیر هُزُءاً (بقره//67) و کُفُؤاً (اخلاص//4) را در هر حال به همزه خوانده، و رَؤف را (مثل حفص) و کلمه ضیزی (نجم//22) را با همزه ساکنه بعد از ضاد، ضِئْزی، وَ مَناةَ (نجم//20) و یاجوج و ماجوج (کهف//94، انبیا//96) را با ابدال همزه با الف، و کلمه مُوصَدَةً (بلد//20، همزه//8) را به ابدال همزه به واو، وَ یضاهُونَ (توبه//30) را به ضم هاء بدون همزه (مثل حفص) ، و مُرجَونَ (توبه//106) و تُرجی (احزاب//51) را با همزه مضمومه بعد از جیم، مُرْجَئُونَ و تُرْجِئُ خوانده است.
و قنبل کلمه ضیاء (یونس//5، انبیاء//48، قصص//71) را با همزه مفتوح در مکان یاء: ضِئاءً، ها اَنْتُمْ (آل عمران//66, 119، نساء//109) را به حذف الف بعد از هاء و تحقیق همزه: هَاَنتُم خوانده (ها را بدل از همزه دانسته نه برای تنبیه) .
و به روایت بزی: کلمات اِسْتَیئَسُوا مِنهُ، لا تَیئَسُوا، اِنَّهُ لاییئَسُ، اِستَیئَسَ الرُّسُلُ (یوسف) ، اَفَلَمْ ییئَسِ (رعد//31) ، همزه را مقدم بر محل یاء با ابدال همزه به الف، و بعد آن یاء به جای همزه: اِسْتایسُوا، لا تایسُوا و... در هر پنج کلمه خوانده است.
ابن کثیر کلمه اللّائِی (احزاب//4، مجادله//2، طلاق//4) را به حذف یاء بعد از همزه (اَللّاءِ) ، و به روایت قنبل به تحقیق همزه مکسوره، و به روایت بزّی، دو وجه: تسهیل همزه مکسوره با مد یا قصر آن، و دیگر ابدال آن به یاء ساکنه با اشباع الف قبل اَللّائی، و در این وجه در اَللّائی یئِسْنَ (طلاق//4) اظهار بین دو یاء با سکته، و یا به ادغام.
ابن کثیر اَلْاَیکَةِ (شعراء//176، ص//13) را به لام مفتوح بدون الف وصل قبل آن و همزه بعد آن و فتح تاء تأنیث (لَیکَةَ) ، و فعل امر سؤال را وقتی قبل آن واو یا فاء باشد به نقل و حذف: وَسَلُوا، وَسَلْ، فَسَلْ، فَسَلُوهُنَّ، و قُرْانْ را در هر حال به نقل فتحه همزه به راء و حذف همزه خوانده است.
اجتماع دو همزه در یک کلمه:
دو همزه واقع در یک کلمه را در هر شکل و هر حرکت، ابن کثیر به تحقیق همزه اول و تسهیل همزه دوّم خوانده است، مثل: ءَاَنذَرتَهُم، ءَاِنَّکُم، ءَاُلقِی. اَنْ یؤتی (آل عمران//73) با دو همزه ءَاَنْ یؤتی، و اَذْهَبْتُم طَیباتِکُم (احقاف//20) را ءَاَذهَبتُم ـ یعنی با زیادتی همزه استفهام بر آنها- خوانده، و باز قاعده تسهیل همزه دوم را منظور نموده است.
تبصره: اَن یوتی صُحُفاً مُنَشَّرةً (مدثر//52) را با یک همزه خوانده است.
در ءَآمَنتُم (اعراف//123، طه//71، شعراء//49) با دو همزه و تسهیل همزه دوّم، و به روایت قنبل در سوره طه مثل حفص با یک همزه و تحقیق آن، و در وصل «قالَ فِرعُونَ» به: «ءَآمنتم» (اعراف//123) ، و در وصلِ «وَالَیهِ النُّشُورُ» به: «ءَاَمِنتُم» (ملک//16) در این دو موضع در حالت وصلی همزه اول را واو خالص خوانده: وَ ءامَنتُم، وَاَمِنتُم و همزه دوم آنها را هم تسهیل کرده است، ولی در ابتدای از آنها به تحقیق همزه اول، و تسهیل دوم قرائت نموده است.
تبصره: ابن کثیر کلمه قُرانْ را در وقف و وصل به نقل و حذف (قُران) خوانده است.
اجتماع دو همزه در دو کلمه:
1. متفق در حرکت:
الف: به روایت بَزّی اگر هر دو مفتوح باشند، مثل: جاءَ اَمْرُنا، شاءَ اَنْشَرَهُ (عبس//22) به حذف یکی از همزه‌ها (مثل قالون و ابوعمرو) خوانده، که نتیجه آن در مد معلوم می‌شود، اگر محذوف اولی باشد، مد آن منفصل، و به قصر خوانده می‌شود، و اگر محذوف دومی باشد، مد آن متصل و توسط آن لازم است.
و اگر هر دو مکسور باشند، مثل: هؤلاءِ اِن (بقره//31) ، مِنْ وَراءِ اِسحقَ (هود//71) ، و یا هر دو مضموم باشند، مثل: اَولیاءُ اُولئکَ (احقاف//32) ، روایت بزی از ابن کثیر، به تسهیل همزه اول در آنهاست، و در حرف مد قبل از همزه مسهله جایز است توسط و قصر.
تبصره: در بِالسُّوء اِلّا مارَحِمَ (یوسف//53) بزی (مثل قالون) دو وجه دارد: یکی تسهیل بر طبق اصل روش خود، و دیگر ابدال همزه اول به واو، و ادغام واو ساکنه قبلی در آن، که با یک واو مشدّد و تحقیق همزه بعد از آن خوانده می‌شود.
ب. اما به روایت قنبل از ابن کثیر، در دو همزه متفق در حرکت، همزه اول به تحقیق، و در همزه دوم دو وجه دارد: 1. تسهیل آن 2. ابدال همزه به حرف مدی مجانس با حرکت همزه اول (مثل ورش) . و در صورت ابدال همزه دوّم به حرف مدی اگر حرف بعد از آن متحرک باشد، به قصر خوانده می‌شود، مثل فِی السَّماءِ اِلهٌ (زخرف//84) ، جاءَ احَدٌ (مومنون//99) ، اَولیاءُ اُولئکَ (احقاف//32) ، و اگر حرف بعد آن ساکن باشد، مد آن لازم است، مانند: وَ یمْسِکُ السَّماءَ اَن تَقَعَ (حج//65) ، فَقَد جاءَ اَشراطُها (محمد//18) ، مِنَ السَّماءِ اِنْ (شعراء//187) .
تبصره: در مِنَ النِّساءِ اِنِ اتَّقَیتُنَّ (احزاب//32) که حرکت نون برای رفع التقاء ساکنین است، جایز است قصر و اشباع در حرف مد قبل از آن، پس در این کلمه سه وجه است: تسهیل، ابدال به قصر، ابدال به مد (مثل ورش) .
و وقتی بعد از همزه دوّم الف باشد، مثل: جاءَ ال لَوطٍ (حجر//61) ، جاءَ ال فِرعَونَ (قمر//41) روایت قنبل به سه وجه است: تسهیل همزه دوم، ابدال آن به الف با مد یا قصر، زیرا در وجه ابدال دو الف پیدا می‌شود، که جایز است حذف اولی و قصر آن و دیگر اثبات هر دو الف و زیاد کردن الف سوم برای فصل، که در این صورت با مد خوانده می‌شود.
2. دو همزه در دو کلمه و مختلف در حرکت: قراءت ابن کثیر (مثل نافع و ابو عمرو) :
الف. اگر همزه اول مفتوح و دوم مکسور یا مضموم باشد، مثل: شُهَداءَ اِذ (انعام//144، بقره//133) ، تَفِیءَ اِلی (حجرات//9) ، جاءَ اِخوَةُ (یوسف//58) ، جاءَ اُمَّةً رَسُولُها (مومنون//41) به تسهیل (بین بین) همزه دوم است.
ب. اگر همزه اول مضموم و دوّم مفتوح باشد، مثل: لَو نَشاءُ اَصَبنا (اعراف//100) ، یا سَماءُ اَقْلِعِی (هود//44) ، همزه مِنَ السَّماءِ ایةً (شعراء//4) ، هوُلاءِ اَهْدی (نساء//51) ، همزه دوم بدل به یاء خالص می‌شود. و اگر همزه اول مضموم و دوم مکسور باشد، مثل: ما مَسَّنِی السُّوُءُ اِنْ (اعراف//188) ، یشاءُ اِلی (بقره//213) ، به دو وجه: تسهیل همزه دوّم، یا ابدال آن به واو خالص، قرائت ابن کثیر است.
تبصره: تسهیل و ابدال همزه در تمام مراحل ذکر شده، فقط در موقع وصل آن است، و اگر وقف بر اوّل و ابتداء به دوم شود، حکم آن تحقیق است.
در همزه‌های دیگر: ابن کثیر هُزُءاً (بقره//67) و کُفُؤاً (اخلاص//4) را در هر حال به همزه خوانده، و رَؤف را (مثل حفص) و کلمه ضیزی (نجم//22) را با همزه ساکنه بعد از ضاد، ضِئْزی، وَ مَناةَ (نجم//20) و یاجوج و ماجوج (کهف//94، انبیا//96) را با ابدال همزه با الف، و کلمه مُوصَدَةً (بلد//20، همزه//8) را به ابدال همزه به واو، وَ یضاهُونَ (توبه//30) را به ضم هاء بدون همزه (مثل حفص) ، و مُرجَونَ (توبه//106) و تُرجی (احزاب//51) را با همزه مضمومه بعد از جیم، مُرْجَئُونَ و تُرْجِئُ خوانده است.
و قنبل کلمه ضیاء (یونس//5، انبیاء//48، قصص//71) را با همزه مفتوح در مکان یاء: ضِئاءً، ها اَنْتُمْ (آل عمران//66, 119، نساء//109) را به حذف الف بعد از هاء و تحقیق همزه: هَاَنتُم خوانده (ها را بدل از همزه دانسته نه برای تنبیه) .
و به روایت بزی: کلمات اِسْتَیئَسُوا مِنهُ، لا تَیئَسُوا، اِنَّهُ لاییئَسُ، اِستَیئَسَ الرُّسُلُ (یوسف) ، اَفَلَمْ ییئَسِ (رعد//31) ، همزه را مقدم بر محل یاء با ابدال همزه به الف، و بعد آن یاء به جای همزه: اِسْتایسُوا، لا تایسُوا و... در هر پنج کلمه خوانده است.
ابن کثیر کلمه اللّائِی (احزاب//4، مجادله//2، طلاق//4) را به حذف یاء بعد از همزه (اَللّاءِ) ، و به روایت قنبل به تحقیق همزه مکسوره، و به روایت بزّی، دو وجه: تسهیل همزه مکسوره با مد یا قصر آن، و دیگر ابدال آن به یاء ساکنه با اشباع الف قبل اَللّائی، و در این وجه در اَللّائی یئِسْنَ (طلاق//4) اظهار بین دو یاء با سکته، و یا به ادغام.
ابن کثیر اَلْاَیکَةِ (شعراء//176، ص//13) را به لام مفتوح بدون الف وصل قبل آن و همزه بعد آن و فتح تاء تأنیث (لَیکَةَ) ، و فعل امر سؤال را وقتی قبل آن واو یا فاء باشد به نقل و حذف: وَسَلُوا، وَسَلْ، فَسَلْ، فَسَلُوهُنَّ، و قُرْانْ را در هر حال به نقل فتحه همزه به راء و حذف همزه خوانده است.
