- 4754
- 1000
- 1000
- 1000
درس بیست و هشتم - مد لازم مثقل کلمی
استاد یاریگل در این برنامه از آموزش تجوید به مبحث مد لازم مثقل کلمی می پردازند...
مد لازم
نوع آن: مد لازم، نوعی مد فرعی است که سبب آن سکون اصلی ثابت و بدون تغییر می باشد.
تعریف آن: هنگامی که بعد از حرف مد، حرف ساکنی با سکون اصلی یا حرف مشدد در یک کلمه بیاید (برای آنکه حرف مشدد در اصل دو حرف مانند هم است که اولی ساکن و دومی متحرک می باشد).
مقدار مد آن: قاریان بر اشباع مد آن شش حرکت اجماع دارند.
چرا آن را مد لازم می نامند: به دلیل لازم بودن آن، یا لزوم کشیده شدن آن به میزان شش حرکت به اجماع علما، مد لازم خوانده می شود.
انواع آن: مد لازم به دو نوع تقسیم می شود: واژه ای و حرفی.
1. مد لازم واژه ای: اگر مد لازم در واژه باشد، واژه ای است، که می تواند اینگونه باشد:
§ مثقل (سنگین): اگر بعد از حرف مد در کلمه حرف مشدد بیاید. مانند:
- ﴿وَلاَ الضَّـالِّـینَ﴾ (فاتحه 7) (مثال اول) لام مشدد بعد از حرف مد آمده است.
- ﴿الْحَـاقَّـةُ﴾ (حاقه 1) (مثال دوم)
- ﴿قُلْ آللّهُ أَذِنَ لَکُمْ أَمْ عَلَى اللّهِ تَفْتَرُونَ﴾ (یونس 59) (مثال سوم)
- ﴿قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ الأُنثَیَیْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحَامُ الأُنثَیَیْن﴾ (انعام 143) (مثال چهارم)
§ مخفف (سبک): اگر بعد از حرف مد، حرف ساکنی با سکون اصلی بیاید و غیر مشدد باشد. مثال آن: ﴿ءالئن﴾ که در دو جا در سوره ی یونس آمده استت. مشابه آن دیگر در قرآن وجود ندارد:
- ﴿آلآنَ وَقَدْ کُنتُم بِهِ تَسْتَعْجِلُونَ﴾ (یونس 51) (مثال پنجم) وقتی بعد از الف مدی، حرف ساکن اصلی غیر مشدد بیاید.
- ﴿آلآنَ وَقَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَکُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ﴾ (یونس 91) (مثال ششم)
توجه: مد لازم واژه ای که سببش همزه ی استفهام باشد به اسم "مد فرق" نیز می شناسند، این مد در کلمات زیر آمده است: ﴿ءالئن﴾، ﴿ءالله﴾ و ﴿ءالذکرین﴾. برای آن چنین اسمی گرفته است که بین این کلمات استفهامی و خبری های مشابه آن با مد تمییز قایل می شویم. مثلاً تفاوت بین (ءالئن) استفهامی که دو بار در سوره ی یونس ذکر شده و کلمه ی (الآن) خبری همان مد می باشد.
2. مد لازم حرفی: اگر مد لازم در حرفی از حروف مقطعه باشد، مد مزبور حرفی است. این حالت ممکن است در حروفی باشد که هجای آن سه حرف بوده و حرف وسط آن حرف مد یا لین باشد، که عبارتند از (نقص عسلکم). مد لازم حرفی می تواند به اشکال زیر باشد:
§ مثقل (سنگین): اگر بعد از حرف مد، حرف ادغام شده در حرف بعدی بیاید. مانند:
- ﴿الـم﴾ (بقره 1) (مثال هفتم) بعد از الف مدی در هجاء حرف (لام)، حرف (م) در کلمه ی میمی که بعد از آن آمده است ادغام شده و مد آن مثقل (سنگین) می باشد.
- ﴿طسم﴾ (شعراء 1) (مثال هشتم) حرف نونی که بعد از حرف یاء مدی در حرف (السین) آمده در میم بعد از ادغام شده و حرف یاء مثقل یا سنگین می باشد.
§ مخفف: چنانچه بعد از حرف مد، حرف ساکن غیر ادغام شده در حرف بعد آمده است. مانند:
- ﴿ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِیدِ﴾ (ق 1) (مثال نهم) از الف مدی در (قاف) حرف (ف) ساکن غیر ادغام شده در حرف بعدی آمده و مد الف مخفف شده است.
- ﴿ص وَالْقُرْآنِ ذِی الذِّکْرِ﴾ (ص 1) (مثال دهم)
- ﴿الـمـر﴾ (مثال یازدهم) الف (لام) به عنوان مد مثقل کشیده می شود؛ به خاطر ادغام حرف میم در (لام) در اول دو حرف میم هجای (میم). اما یاء مدی در حرف (میم) مانند یک مد مخفف کشیده می شود؛ به دلیل وجود حرف ساکن غیر ادغام شده به حرف بعدی (میم دوم در (میم)).
نکته: حروف مقطعه ی آغازین سوره ها که در عبارت گردآمده است (سنقص لکم)؛ به اندازه ی شش حرکت کشیده می شوند. اما مد در هجاء حرف عین در آغاز سوره ی مریم ﴿کهیعص﴾(مثال دوازدهم) و آغاز سوره ی شورى ﴿عسق﴾ (مثال سیزدهم) می تواند تا (چهار حرکت کشیده شود چراکه به مد لین پیوسته است) و نیز اشباع آن (با شش حرکت بر اساس آنکه مد لازم است). مد شش حرکتی ارجح است.
توجه: اگر آغاز سوره ی آل عمران ﴿ألم﴾ به مابعدش وصل گردد میم فتحه می گیرد. در این حالت می توان یاء موجود در هجای (میم) را به اندازه ی دو یا شش حرکت کشید. اما در حالت وقف تنها شش حرکت کشیده شده و قصر یا کوتاه نمودنش جایز نیست.
مد لازم
نوع آن: مد لازم، نوعی مد فرعی است که سبب آن سکون اصلی ثابت و بدون تغییر می باشد.
تعریف آن: هنگامی که بعد از حرف مد، حرف ساکنی با سکون اصلی یا حرف مشدد در یک کلمه بیاید (برای آنکه حرف مشدد در اصل دو حرف مانند هم است که اولی ساکن و دومی متحرک می باشد).
مقدار مد آن: قاریان بر اشباع مد آن شش حرکت اجماع دارند.
چرا آن را مد لازم می نامند: به دلیل لازم بودن آن، یا لزوم کشیده شدن آن به میزان شش حرکت به اجماع علما، مد لازم خوانده می شود.
انواع آن: مد لازم به دو نوع تقسیم می شود: واژه ای و حرفی.
1. مد لازم واژه ای: اگر مد لازم در واژه باشد، واژه ای است، که می تواند اینگونه باشد:
§ مثقل (سنگین): اگر بعد از حرف مد در کلمه حرف مشدد بیاید. مانند:
- ﴿وَلاَ الضَّـالِّـینَ﴾ (فاتحه 7) (مثال اول) لام مشدد بعد از حرف مد آمده است.
- ﴿الْحَـاقَّـةُ﴾ (حاقه 1) (مثال دوم)
- ﴿قُلْ آللّهُ أَذِنَ لَکُمْ أَمْ عَلَى اللّهِ تَفْتَرُونَ﴾ (یونس 59) (مثال سوم)
- ﴿قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ الأُنثَیَیْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحَامُ الأُنثَیَیْن﴾ (انعام 143) (مثال چهارم)
§ مخفف (سبک): اگر بعد از حرف مد، حرف ساکنی با سکون اصلی بیاید و غیر مشدد باشد. مثال آن: ﴿ءالئن﴾ که در دو جا در سوره ی یونس آمده استت. مشابه آن دیگر در قرآن وجود ندارد:
- ﴿آلآنَ وَقَدْ کُنتُم بِهِ تَسْتَعْجِلُونَ﴾ (یونس 51) (مثال پنجم) وقتی بعد از الف مدی، حرف ساکن اصلی غیر مشدد بیاید.
- ﴿آلآنَ وَقَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَکُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ﴾ (یونس 91) (مثال ششم)
توجه: مد لازم واژه ای که سببش همزه ی استفهام باشد به اسم "مد فرق" نیز می شناسند، این مد در کلمات زیر آمده است: ﴿ءالئن﴾، ﴿ءالله﴾ و ﴿ءالذکرین﴾. برای آن چنین اسمی گرفته است که بین این کلمات استفهامی و خبری های مشابه آن با مد تمییز قایل می شویم. مثلاً تفاوت بین (ءالئن) استفهامی که دو بار در سوره ی یونس ذکر شده و کلمه ی (الآن) خبری همان مد می باشد.
2. مد لازم حرفی: اگر مد لازم در حرفی از حروف مقطعه باشد، مد مزبور حرفی است. این حالت ممکن است در حروفی باشد که هجای آن سه حرف بوده و حرف وسط آن حرف مد یا لین باشد، که عبارتند از (نقص عسلکم). مد لازم حرفی می تواند به اشکال زیر باشد:
§ مثقل (سنگین): اگر بعد از حرف مد، حرف ادغام شده در حرف بعدی بیاید. مانند:
- ﴿الـم﴾ (بقره 1) (مثال هفتم) بعد از الف مدی در هجاء حرف (لام)، حرف (م) در کلمه ی میمی که بعد از آن آمده است ادغام شده و مد آن مثقل (سنگین) می باشد.
- ﴿طسم﴾ (شعراء 1) (مثال هشتم) حرف نونی که بعد از حرف یاء مدی در حرف (السین) آمده در میم بعد از ادغام شده و حرف یاء مثقل یا سنگین می باشد.
§ مخفف: چنانچه بعد از حرف مد، حرف ساکن غیر ادغام شده در حرف بعد آمده است. مانند:
- ﴿ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِیدِ﴾ (ق 1) (مثال نهم) از الف مدی در (قاف) حرف (ف) ساکن غیر ادغام شده در حرف بعدی آمده و مد الف مخفف شده است.
- ﴿ص وَالْقُرْآنِ ذِی الذِّکْرِ﴾ (ص 1) (مثال دهم)
- ﴿الـمـر﴾ (مثال یازدهم) الف (لام) به عنوان مد مثقل کشیده می شود؛ به خاطر ادغام حرف میم در (لام) در اول دو حرف میم هجای (میم). اما یاء مدی در حرف (میم) مانند یک مد مخفف کشیده می شود؛ به دلیل وجود حرف ساکن غیر ادغام شده به حرف بعدی (میم دوم در (میم)).
نکته: حروف مقطعه ی آغازین سوره ها که در عبارت گردآمده است (سنقص لکم)؛ به اندازه ی شش حرکت کشیده می شوند. اما مد در هجاء حرف عین در آغاز سوره ی مریم ﴿کهیعص﴾(مثال دوازدهم) و آغاز سوره ی شورى ﴿عسق﴾ (مثال سیزدهم) می تواند تا (چهار حرکت کشیده شود چراکه به مد لین پیوسته است) و نیز اشباع آن (با شش حرکت بر اساس آنکه مد لازم است). مد شش حرکتی ارجح است.
توجه: اگر آغاز سوره ی آل عمران ﴿ألم﴾ به مابعدش وصل گردد میم فتحه می گیرد. در این حالت می توان یاء موجود در هجای (میم) را به اندازه ی دو یا شش حرکت کشید. اما در حالت وقف تنها شش حرکت کشیده شده و قصر یا کوتاه نمودنش جایز نیست.
