- 2693
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 10 - اصل نوشتن محفوظات
در این برنامه آقای محمد مهدی بحرالعلوم به توضیحاتی در مورد اصل نوشتن محفوظات می پردازند .
استفاده از تکنیک کتابت
از نظر علمی هرآنچه را که انسان مکتوب می کند، در ذهنش ماندگارتر است و از همین روست که در روایات هم، توصیه به نگارش علم برای حفظ و ماندگاری آن شده است. نوشتن خط به خط قرآن که کاری است طاقت فرسا و خسته کننده و چه بسا کسانی که از این روش استفاده می کنند، به خستگی های زود رس گرفتار شده و از ادامه ی راه باز مانند.
اما شبیه سازی قرآن به روش ذیل می تواند علاوه بر استفاده از تکنیک کتابت، در امر حفظ به شما کمک شایانی کند.
- دفترچه ای را تهیه نمایید و صفحات آن را مانند صفحات سوره ی مد نظر شماره گذاری کنید. دقت کنید که شماره گذاری صفحات دقیقا همانند شماره گذاری صفحات قرآن شما باشد.
- آیه ای که در قرآنتان رنگی کردید ( به عنوان آیه ی برجسته) را در دفتر خود بنویسید و موضوع را ذیل آن یادداشت نمایید.
- دقت کنید جایگاه آیه در دفتر و یا دفترچه ی شما، همان جایگاه آیه در قرآن باشد. مثلا اگر آیه ی برجسته، بالای صفحه بود، شما هم آن را در بالای صفحه ی دفتر خود بنگارید و اگر آیه در میانه و یا پایین صفحه بود، شما همان را دقیقا شبیه سازی کنید. طوری عمل کنید که هر زمان دفتر خود را می نگرید، جایگاه آیه در صفحه ی قرآن، بلافاصله به ذهن شما تبادر پیدا کند.
- در صفحه دفتر و یا دفترچه ی خود غیر از عدد صفحه، عدد آیه ی برجسته و خود آیه ی برجسته و موضوع آن، چیز دیگری ننویسید و اصطلاحا صفحه را شلوغ نکنید. در واقع هر برگ از صفحه ی دفتر شما، متعلق به یک آیه است و آن، همان آیه ی برجسته با ذکر موضوعش می باشد
حفظ قرآن باید با داشتن تصویر قوی از آیه و صفحه یا صفحاتی که در کلاس و یا بر اساس مطالعات خودتان بوجود آمده، شروع شود. بدین سان که:
- ابتدا آیه را در صورت طولانی بودن (بیش از یک خط) آن را برای خود بخش بخش کنید ( برای وقف و ابتدا حتما با استاد قرآن مشورت کنید)
- سپس با در نظر داشتن مفهوم هر قسمت، آن را سه بار بلند تکرار کنید در حالی که با چشم، آن را از روی قرآن دنبال می کنید. تأکید می شود که تن صدای شما حتما بلند باشد و قرآن را هرگز آهسته و یا ذهنی حفظ نکنید.
- سپس چشم خود را از قرآن برداشته و آن قسمت را، بدون نگاه به خط قرآن، تکرار کنید و بعد با همین شیوه منتقل به بخش بعدی می شوید.
- بعد از اتمام هر بخش، مجدد از ابتدای آیه، همه ی بخشهای آیه را بدون نگاه به خط قرآن بخوانید و به همین سبک تا آخر آیه.
- بعد از اتمام هر آیه، مجددا از اول صفحه، تمام آیات را پشت سر هم تلاوت نموده تا ارتباط بین آیات و جایگاه آنها در صفحه، در ذهن شما ماندگار شود.
لازم به ذکر است که تعداد تکرار هر بخش، بستگی به آمادگی ذهنی شما دارد. برخی نیاز به تکرار پنج باره و یا ده باره دارند و برخی بیشتر . طبیعی است که هر چه تکرار اولیه بیشتر باشد، کیفیت حفظ شما مطلوب تر خواهد شد.
استفاده ی بهینه از توانایی بصری (نگاه مستقیم چشم به خطوط قبل از حفظ) در کیفیت حفظ آیات، بسیار تأثیر گذار و مهم است.
—– یکی از مشکلات حفاظ قرآن و شاید سخت ترین مرحله کار آنها مرحله تثبیت محفوظات است.
همان گونه که بزرگان گفته اند: الدَّرْسُ حَرْفٌ و التَّکرارُ الفٌ ، تکرار نکردن محفوظات و بی توجهی به آنها موجبات فراموشی و از یاد رفتن محفوظات و به هدر رفتن زحماتی که حافظ کشیده است را به دنبال دارد. لذا برای حفظ این سرمایه عظیم معنوی باید مسئله تثبیت محفوظات را جدّی گرفت. در این راستا نکات زیر به محضر خوانندگان عزیز این نشریه تقدیم می گردد.
الف) مرحله تثبیت با توجه به طول مدت حفظ متفاوت خواهد بود؛ به گونه ای که اگر کسی مدت حفظ او یکساله بوده است، باید حداقل 6 سال تمرین مداوم داشته باشد تا به مرحله تثبیت محفوظات برسد و هر مقدار مدت حفظ طولانی تر باشد، مدت تثبیت به همان نسبت کوتاه تر می گردد.
ب) بهترین راه تثبیت محفوظات تکرار روزمرّه ایات است که حداقل خواندن روزی 2 جزء برای حافظات کل تا مدت 3 سال ضروری می رسد. شیوه های تکرار در مقاله های قبل مورد بررسی قرار گرفته است.
ج) یکی از مهم ترین نکاتی که منجر به تثبیت محفوظات می گردد، وارد کردن قرآن به عرصه زندگی و در ارتباط بودن با ایات است. کسی که در خلال ساعات شبانه روز هیچ گونه احساس نیازی به ارتباط با قرآن پیدا نمی کند ، قرآن وارد زندگی او نشده است. برای این منظور، موارد زیر به عنوان پیشنهاد خدمت خوانندگان عزیز تقدیم می گردد:
تدریس قرآن در زمینه های مختلف خصوصاً دایر کردن جلسه حفظ از بهترین و مفیدترین راهها برای وارد کردن قرآن به عرصه زندگی شخص است.
تدریس قرآن از فضیلت فراوانی نزد اهل بیت علیهم السلام برخوردار است. در روایتی از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که همه موجودات حتی ماهیان دریا برای معلم و متعلّم قرآن استغفار می کنند.
اکنون که شما از مقام متعلّم و آموزنده قرآن فارغ شده اید، باید به مقام آموزگاری قرآن نایل شوید تا هم از فیض فراوان آن بهره مند شوید و هم در سایه ارتباط مستمرّ با نوآموزان به تکرار محفوظات و تثبیت آن بپردازید.
آشنایی با فضایل سور و ایات قرآنی و برنامه ریزی برای عمل به آنها خصوصاً در ایام خاص مانند ماه مبارک رمضان. به عنوان مثال خواندن سوره واقعه در هر شب تأکید شده است و سبب افزایش روزی است. خواندن سوره های اسراء و کهف در شب جمعه سفارش شده و روایت است که هر کس سوره اسراء را در هر شب جمعه بخواند نمیرد تا حضرت مهدی علیه السلام را دریابد.
در شبهای ماه مبارک رمضان خواندن هزار رکعت نماز به شیوه ای خاص که در مفاتیح الجنان شرح داده شده، فضیلت فراوانی دارد و اگر کسی در حال نماز قرآن بخواند، ثواب مضاعفی می برد. چقدر خوب است که در هر رکعت از این هزار رکعت بخشی از محفوظات خود را بخوانیم و بدین وسیله کل قرآن را در نماز ختم کنیم. همان گونه که برادران اهل سنت هم به این عمل با فضیلت پای بند هستند. البته نمازهای شبهای ماه رمضان در عین فضیلت فراوانی که دارد، باید به صورت فرادا خوانده شود و به جماعت خواندن این نمازها بدعت و حرام است.
این نکته را نیز در این بخش اضافه می کنیم که به فتوای فقهای شیعه، خواندن یک سوره کامل پس از حمد، در نمازهای مستحبی لازم نیست و بنابراین حافظ قرآن می تواند در هر رکعت خود یک صفحه و یا کمتر و بیشتر از قرآن را بخواند.
3. بهره بردن از ایات در زندگی روزمرّه برای تفهیم بسیاری از مقاصد. همان گونه که می دانید عده ای از حفاظ از این توانایی برخوردار هستند که بسیاری از خواسته های خود را با ایات قرآن بیان کنند. این مهارت بدون تمرین به دست نمی اید و حافظان قرآن می توانند با توجه به معانی ایات و استفادة از آنها در محاورات خود، علاوه بر کسب فیض و نورانیت، به تکرار و ترویج ایات در جامعه و تثبیت محفوظات بپردازند؛ همان گونه که «فضّه» خادمه حضرت زهرا سلام الله علیها، مدتها جز با قرآن سخن نگفت.
د) بعد از پایان دوره تثبیت و ملکه شدن ایات در ذهن ، نیاز به تکرار ایات کمتر می شود، اما باز هم حافظ قرآن از تکرار بی نیاز نیست و حداقل باید روزی نیم تا یک جزء را از حفظ قرائت نماید.
بهترین راه تثبیت محفوظات تکرار روزمرّة ایات است که حداقل خواندن روزی 2 جزء برای حافظات کل تا مدت 3 سال ضروری می رسد.
یکی از مهم ترین نکاتی که منجر به تثبیت محفوظات می گردد، وارد کردن قرآن به عرصه زندگی و در ارتباط بودن با ایات است.
استفاده از تکنیک کتابت
از نظر علمی هرآنچه را که انسان مکتوب می کند، در ذهنش ماندگارتر است و از همین روست که در روایات هم، توصیه به نگارش علم برای حفظ و ماندگاری آن شده است. نوشتن خط به خط قرآن که کاری است طاقت فرسا و خسته کننده و چه بسا کسانی که از این روش استفاده می کنند، به خستگی های زود رس گرفتار شده و از ادامه ی راه باز مانند.
اما شبیه سازی قرآن به روش ذیل می تواند علاوه بر استفاده از تکنیک کتابت، در امر حفظ به شما کمک شایانی کند.
- دفترچه ای را تهیه نمایید و صفحات آن را مانند صفحات سوره ی مد نظر شماره گذاری کنید. دقت کنید که شماره گذاری صفحات دقیقا همانند شماره گذاری صفحات قرآن شما باشد.
- آیه ای که در قرآنتان رنگی کردید ( به عنوان آیه ی برجسته) را در دفتر خود بنویسید و موضوع را ذیل آن یادداشت نمایید.
- دقت کنید جایگاه آیه در دفتر و یا دفترچه ی شما، همان جایگاه آیه در قرآن باشد. مثلا اگر آیه ی برجسته، بالای صفحه بود، شما هم آن را در بالای صفحه ی دفتر خود بنگارید و اگر آیه در میانه و یا پایین صفحه بود، شما همان را دقیقا شبیه سازی کنید. طوری عمل کنید که هر زمان دفتر خود را می نگرید، جایگاه آیه در صفحه ی قرآن، بلافاصله به ذهن شما تبادر پیدا کند.
- در صفحه دفتر و یا دفترچه ی خود غیر از عدد صفحه، عدد آیه ی برجسته و خود آیه ی برجسته و موضوع آن، چیز دیگری ننویسید و اصطلاحا صفحه را شلوغ نکنید. در واقع هر برگ از صفحه ی دفتر شما، متعلق به یک آیه است و آن، همان آیه ی برجسته با ذکر موضوعش می باشد
حفظ قرآن باید با داشتن تصویر قوی از آیه و صفحه یا صفحاتی که در کلاس و یا بر اساس مطالعات خودتان بوجود آمده، شروع شود. بدین سان که:
- ابتدا آیه را در صورت طولانی بودن (بیش از یک خط) آن را برای خود بخش بخش کنید ( برای وقف و ابتدا حتما با استاد قرآن مشورت کنید)
- سپس با در نظر داشتن مفهوم هر قسمت، آن را سه بار بلند تکرار کنید در حالی که با چشم، آن را از روی قرآن دنبال می کنید. تأکید می شود که تن صدای شما حتما بلند باشد و قرآن را هرگز آهسته و یا ذهنی حفظ نکنید.
- سپس چشم خود را از قرآن برداشته و آن قسمت را، بدون نگاه به خط قرآن، تکرار کنید و بعد با همین شیوه منتقل به بخش بعدی می شوید.
- بعد از اتمام هر بخش، مجدد از ابتدای آیه، همه ی بخشهای آیه را بدون نگاه به خط قرآن بخوانید و به همین سبک تا آخر آیه.
- بعد از اتمام هر آیه، مجددا از اول صفحه، تمام آیات را پشت سر هم تلاوت نموده تا ارتباط بین آیات و جایگاه آنها در صفحه، در ذهن شما ماندگار شود.
لازم به ذکر است که تعداد تکرار هر بخش، بستگی به آمادگی ذهنی شما دارد. برخی نیاز به تکرار پنج باره و یا ده باره دارند و برخی بیشتر . طبیعی است که هر چه تکرار اولیه بیشتر باشد، کیفیت حفظ شما مطلوب تر خواهد شد.
استفاده ی بهینه از توانایی بصری (نگاه مستقیم چشم به خطوط قبل از حفظ) در کیفیت حفظ آیات، بسیار تأثیر گذار و مهم است.
—– یکی از مشکلات حفاظ قرآن و شاید سخت ترین مرحله کار آنها مرحله تثبیت محفوظات است.
همان گونه که بزرگان گفته اند: الدَّرْسُ حَرْفٌ و التَّکرارُ الفٌ ، تکرار نکردن محفوظات و بی توجهی به آنها موجبات فراموشی و از یاد رفتن محفوظات و به هدر رفتن زحماتی که حافظ کشیده است را به دنبال دارد. لذا برای حفظ این سرمایه عظیم معنوی باید مسئله تثبیت محفوظات را جدّی گرفت. در این راستا نکات زیر به محضر خوانندگان عزیز این نشریه تقدیم می گردد.
الف) مرحله تثبیت با توجه به طول مدت حفظ متفاوت خواهد بود؛ به گونه ای که اگر کسی مدت حفظ او یکساله بوده است، باید حداقل 6 سال تمرین مداوم داشته باشد تا به مرحله تثبیت محفوظات برسد و هر مقدار مدت حفظ طولانی تر باشد، مدت تثبیت به همان نسبت کوتاه تر می گردد.
ب) بهترین راه تثبیت محفوظات تکرار روزمرّه ایات است که حداقل خواندن روزی 2 جزء برای حافظات کل تا مدت 3 سال ضروری می رسد. شیوه های تکرار در مقاله های قبل مورد بررسی قرار گرفته است.
ج) یکی از مهم ترین نکاتی که منجر به تثبیت محفوظات می گردد، وارد کردن قرآن به عرصه زندگی و در ارتباط بودن با ایات است. کسی که در خلال ساعات شبانه روز هیچ گونه احساس نیازی به ارتباط با قرآن پیدا نمی کند ، قرآن وارد زندگی او نشده است. برای این منظور، موارد زیر به عنوان پیشنهاد خدمت خوانندگان عزیز تقدیم می گردد:
تدریس قرآن در زمینه های مختلف خصوصاً دایر کردن جلسه حفظ از بهترین و مفیدترین راهها برای وارد کردن قرآن به عرصه زندگی شخص است.
تدریس قرآن از فضیلت فراوانی نزد اهل بیت علیهم السلام برخوردار است. در روایتی از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که همه موجودات حتی ماهیان دریا برای معلم و متعلّم قرآن استغفار می کنند.
اکنون که شما از مقام متعلّم و آموزنده قرآن فارغ شده اید، باید به مقام آموزگاری قرآن نایل شوید تا هم از فیض فراوان آن بهره مند شوید و هم در سایه ارتباط مستمرّ با نوآموزان به تکرار محفوظات و تثبیت آن بپردازید.
آشنایی با فضایل سور و ایات قرآنی و برنامه ریزی برای عمل به آنها خصوصاً در ایام خاص مانند ماه مبارک رمضان. به عنوان مثال خواندن سوره واقعه در هر شب تأکید شده است و سبب افزایش روزی است. خواندن سوره های اسراء و کهف در شب جمعه سفارش شده و روایت است که هر کس سوره اسراء را در هر شب جمعه بخواند نمیرد تا حضرت مهدی علیه السلام را دریابد.
در شبهای ماه مبارک رمضان خواندن هزار رکعت نماز به شیوه ای خاص که در مفاتیح الجنان شرح داده شده، فضیلت فراوانی دارد و اگر کسی در حال نماز قرآن بخواند، ثواب مضاعفی می برد. چقدر خوب است که در هر رکعت از این هزار رکعت بخشی از محفوظات خود را بخوانیم و بدین وسیله کل قرآن را در نماز ختم کنیم. همان گونه که برادران اهل سنت هم به این عمل با فضیلت پای بند هستند. البته نمازهای شبهای ماه رمضان در عین فضیلت فراوانی که دارد، باید به صورت فرادا خوانده شود و به جماعت خواندن این نمازها بدعت و حرام است.
این نکته را نیز در این بخش اضافه می کنیم که به فتوای فقهای شیعه، خواندن یک سوره کامل پس از حمد، در نمازهای مستحبی لازم نیست و بنابراین حافظ قرآن می تواند در هر رکعت خود یک صفحه و یا کمتر و بیشتر از قرآن را بخواند.
3. بهره بردن از ایات در زندگی روزمرّه برای تفهیم بسیاری از مقاصد. همان گونه که می دانید عده ای از حفاظ از این توانایی برخوردار هستند که بسیاری از خواسته های خود را با ایات قرآن بیان کنند. این مهارت بدون تمرین به دست نمی اید و حافظان قرآن می توانند با توجه به معانی ایات و استفادة از آنها در محاورات خود، علاوه بر کسب فیض و نورانیت، به تکرار و ترویج ایات در جامعه و تثبیت محفوظات بپردازند؛ همان گونه که «فضّه» خادمه حضرت زهرا سلام الله علیها، مدتها جز با قرآن سخن نگفت.
د) بعد از پایان دوره تثبیت و ملکه شدن ایات در ذهن ، نیاز به تکرار ایات کمتر می شود، اما باز هم حافظ قرآن از تکرار بی نیاز نیست و حداقل باید روزی نیم تا یک جزء را از حفظ قرائت نماید.
بهترین راه تثبیت محفوظات تکرار روزمرّة ایات است که حداقل خواندن روزی 2 جزء برای حافظات کل تا مدت 3 سال ضروری می رسد.
یکی از مهم ترین نکاتی که منجر به تثبیت محفوظات می گردد، وارد کردن قرآن به عرصه زندگی و در ارتباط بودن با ایات است.
