- 357
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 19 - اصل حضور در جلسات
در این برنامه آقای محمد مهدی بحرالعلوم به توضیحاتی در مورد اصل حضور در جلسات حفظ قرآن می پردازند .
استاد حفظ و جلسات قرآن
عوامل و مقدمات زیادی در حفظ قرآن کریم دارای اهمیت هستند و با وجود آنها برنامه حفظ با سهولت بیشتری انجام خواهد گرفت و در این زمینه کتاب‌های بسیاری نوشته شده است و تجربه‌های اساتید و حافظان بزرگوار نیز بسیار قابل استفاده است.
برخی از نکات بسیار مهم که در حفظ قرآن توانایی انسان را چندین برابر می‌کند عبارتند از:
1. شرکت درجلسات حفظ قرآن
حضور در جلسات حفظ، انسان را برای برنامه حفظ ملتزم و منظم می‌کند و هیچ مانعی نمی‌تواند سد راه حافظ گردد.
اگر کسی به تنهایی مشغول برنامه حفظ قرآن گردد، به علت‌های مختلف (از جمله ایّام امتحانات درسی، اشتغالات گوناگون و...) از برنامه روزانه می‌ماند و به محفوظات گذشته نیز خلل وارد خواهد آمد، ولی حضور در جلسه باعث می‌شود که در هر شرایطی برنامه خود را انجام دهد و درصورت حضور در جلسه اگر مقدار آیات معین شده را حفظ نکند در حضور اعضای جلسه احساس ضعف و شکست می‌کند و نمی‌تواند در چند جلسه برنامه خود را انجام ندهد و در صورت پیشامد غیرمنتظره، در جلسه بعد آن را جبران خواهد کرد.
2. استفاده از تجربه استاد و حضور در محضر او
استاد حفظ می‌تواند انسان را در این زمینه به طور چشمگیری افزایش دهد و نیز می‌تواند سختی‌ها و مشکلات راه را بر رهرو حفظ هموار نماید.
کسی که به تنهایی و بدون حضور در خدمت استاد بخواهد حفظ قرآن را دنبال نماید، باید چندین برابر زحمت بکشد و البته بسیارند افرادی که بدون حضور مستمر در کلاس‌های قرآنی هم توانسته‌اند حافظ قرآن گردند ولی با زحمات بسیار... .
3- عوامل مهم و مؤثر در حفظ قرآن
مقدماتی که تاکنون به آنها اشاره شد، لوازم ابتدایی حفظ قرآن بود که بدون مراعات آنها موفقیت در این امر امکان پذیر نیست.
اکنون به نکات مهم و مؤثری می‌پردازیم که استادان با تجربه آنها را ضروری وغیرقابل اجتناب می‌دانند.
1. انتخاب نوع قرآن
یکی از عوامل مؤثر در سهولت و افزایش سرعت حفظ، انتخاب یک نوع قرآن با چاپ مرغوب و مناسب می‌باشد و باید از آغاز تا پایان حفظ، حتی برای تکرار و مرور فقط از آن استفاده نماید و در غیر این صورت تصویر صفحات و آیات در ذهن به هم می‌ریزد و حفظ را دچار مشکل می‌کند و ممکن است برخی آیات محل مشخصی و معین خود را در صفحه ذهن نیابند که موجب بروز اشکال خواهد شد.
قرآن مورد استفاده حافظ، باید ساده و خطی خوانا با اعرابگذاری دقیق و کم زرق و برق باشد، و نباید از قرآن‌هایی که صفحات آن دارای نقش و نگار و رنگارنگ است، استفاده شود وزمینه صفحات هم سفید نباشد، که باعث خستگی چشم می‌گردد و دقیق بودن شماره آیات نیز بسیار مهم است و نیز بهتر است ترجمه نداشته باشد و برای ترجمه از منبع دیگری استفاده نماید. هم چنین مناسب است، با توجه به مکان و زمان حفظ و مرور از قطع‌های گوناگون یک قرآن بهره ببرد تا بتواند علاوه بر این که در منزل حفظ می‌کند در محیط مناسب بیرون نیز با استفاده از قرآن کوچک‌تر (جیبی) حداکثر بهره را از وقت خود ببرد.
بنابراین برای حفظ قرآن بهترین رسم الخط، قرآن با خط عثمان طه می‌باشد که در تمامی مسابقات و محافل و مجالس قرآنی از آن استفاده می‌گردد و در قطع‌های مختلف نیز و در همه جا موجود است وشماره آیات نیز در آن بسیار منظم و دقیق است.
2. استفاده از نوارهای ترتیل
یکی دیگر از عوامل مؤثر در حفظ قرآن، بهره‌گیری از نوارهای ترتیل قرآن می‌باشد.
حافظ می‌تواند به وسیله نوار از به خاطر سپردن کلمات و آیات به صورت غلط و اشتباه جلوگیری نماید، بارها برای رهروان حفظ قرآن پیش آمده است که کلماتی را به غلط حفظ می‌کنند و خود نیز از عدم صحت آن مطلع نمی‌شوند، استفاده از نوار می‌تواند در این مورد کمک خوبی به انسان بکند، هم چنین به وسیله آن می‌توان محفوظات گذشته را مرور کرد و یکی دیگر از فوائد و آثار فواید نوار آشنایی با نغمه‌های زیبا و دلنشین قرآنی است که در این صورت حافظ نه تنها تاثیرات عمق‌تری بر اجتماع خواهد گذارد، بلکه خود نیز بهره‌های فردی بیشتری خواهد برد و استادان با تجربه نیز استفاده دقیق و عمیق از نوارهای قرائت و ترتیل را مواکداً توصیه می‌نمایند.[1]
3. نماز حفظ قرآن
کسی که می‌خواهد قرآن را حفظ کند باید از خداوند در این راه استعانت و یاری بجوید و در این باره ابن عباس از امیرالمؤمنین از پیامبر بزرگوار اسلام نقل کرده است که فرمود:
ای علی! آیا می‌خواهی کلماتی را به تو یاد بدهم که خداوند بواسطه آن کلمات به تو نفع بدهد و به هر کس که آن را تعلیم می‌کنی نیز سود می‌بخشد...؟
گفتم: بلی یا رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: اگر توانستی در ثلث سوّم شب جمعه برخیز و اگر نتوانستی قبل از آن، چهار رکعت نماز بگذار! در رکعت اوّل بعد از حمد سوره یس و در رکعت دوّم بعد از حمد سوره سجده و در رکعت سوّم بعد از حمد سوره دخان و در رکعت چهارم حمد و سوره ملک را می‌خوانی (و هر دورکعت تشهد و سلام می‌گویی).
بعد از پایان نماز ابتدا حمد وثنای خداوند می‌گویی (ذکر الحمدلله و سبحان الله) سپس بر پیامبر و آل او درود می‌فرستی و برای مؤمنان از خداوند طلب آمرزش و غفران می‌کنی، آن گاه این دعا را می‌خوانی:
اللهم ارحمنی بترک المعاصی ابداً ما أبقیتنی و ارحمنی من ان اتکلّف ما لا یعنینی و ارزقنی حسن الظّنّ فیما یرضیک عنّی. اللهم بدیع السّموات و الأرض ذالجلال و الأکرام و الغرّه الّتی لاترام، اسألک یا الله یا رحمان بجلالک و نور وجهک ان تلزم قلبی حفظ کتابک کما علّمتنی و ارزقنی ان اتلوه علی النّحو الّذی یرضیک عنّی ان تنوّر بکتابک بصری و تطلق به لسانی و ان تفرّج به عن قلبی و تشرح به صدری و تستعمل به بدنی و تقوّینی علی لک و تعیننی علیه فانه لا یعیننی علی الخیر غیرک و لا یوفّق له الّا انت.[2]
4. آشنایی با صرف و نحو و زبان عربی
در حفظ قرآن کریم، آشنایی با صرف و نحو و زبان عربی بسیار مفید و سودمند است و بدون آن کار حفظ به سختی انجام می‌پذیرد و آیات در ذهن به خوبی جای نمی‌گیرند، به خاطر این که انسان بوسیله زبان عربی می‌تواند با روح و معانی آیات ارتباط برقرار کند و اگر معنای کلمات و آیات را نداند باید چندین برابر زحمت بکشد، مثلاً وقتی معنای آیات را می‌داند هیچ گاه نمی‌گوید: انّ الله یحبّ من کان خوّاناً اثیما[3] و اگر کسی آیه را چنین تلاوت کرد می‌گوید: این آیه صحیح نیست، چون خداوند گنهکاران و خائنین را دوست ندارد. و نیز درهر جای دیگری وقتی با معنی آیات و لغت عربی انس داشته باشد، می‌تواند کلمات را به خوبی حدس بزند و اعراب کلمات را نیز به درستی ادا می‌کند و فاعل را مرفوع (ضمه‌دار) و مفعول را منصوب (فتحه‌دار) و... .
این امر آن چنان مهم است که می‌توان آن را یکی از مؤثرترین عوامل پیشرفت در حفظ قران به شمار آورد و آشنایی با صرف و نحو و لغت عربی باعث علاقه و عشق بیشتر حافظ و آیات را نیز در ذهن زیباتر و دلنشین‌تر می‌کند.
5. ایجاد تمرکز حواس
یکی از عوامل اساسی و بسیار مهم برای موفقیت در زمینه حفظ قرآن تمرکز کامل حواس وخالی کردن ذهن از هرگونه اشتغالات فکری در هنگام بخاطرسپاری آیات است.
اگر کسی با قلب و ذهنی فارغ از همه جا و متوجه حفظ آیات قرآن یک ساعت تلاش کند به مراتب موفق‌تر خواهد بود، از کسی که ساعت‌ها وقت صرف کند، در حالی که پریشانی افکار و اشتغالات او را در عوامل دیگری سیر می‌دهد. تمرکز حواس یعنی جلوگیری از نفوذ افکار خارجی وثابت نگه داشتن دقت و توجه روی موضوع خاص و طبیعی است که اگر افکار دیگری دارد ذهن شود، موضوع مورد نظر خارج و این کار در ابتدا قدری مشکل است و نیاز به تمرین و ممارست دارد. همان طور که حضور قلب و تمرکز حواس در نماز نیز دشوار است به طوری که انسان ابتدائاً در طول نماز بیش از چند لحظه نمی‌تواند حضور قلب خود را حفظ نماید و از ورود فکرهای گوناگون به ذهن خود جلوگیری کند.
استاد حفظ و جلسات قرآن
عوامل و مقدمات زیادی در حفظ قرآن کریم دارای اهمیت هستند و با وجود آنها برنامه حفظ با سهولت بیشتری انجام خواهد گرفت و در این زمینه کتاب‌های بسیاری نوشته شده است و تجربه‌های اساتید و حافظان بزرگوار نیز بسیار قابل استفاده است.
برخی از نکات بسیار مهم که در حفظ قرآن توانایی انسان را چندین برابر می‌کند عبارتند از:
1. شرکت درجلسات حفظ قرآن
حضور در جلسات حفظ، انسان را برای برنامه حفظ ملتزم و منظم می‌کند و هیچ مانعی نمی‌تواند سد راه حافظ گردد.
اگر کسی به تنهایی مشغول برنامه حفظ قرآن گردد، به علت‌های مختلف (از جمله ایّام امتحانات درسی، اشتغالات گوناگون و...) از برنامه روزانه می‌ماند و به محفوظات گذشته نیز خلل وارد خواهد آمد، ولی حضور در جلسه باعث می‌شود که در هر شرایطی برنامه خود را انجام دهد و درصورت حضور در جلسه اگر مقدار آیات معین شده را حفظ نکند در حضور اعضای جلسه احساس ضعف و شکست می‌کند و نمی‌تواند در چند جلسه برنامه خود را انجام ندهد و در صورت پیشامد غیرمنتظره، در جلسه بعد آن را جبران خواهد کرد.
2. استفاده از تجربه استاد و حضور در محضر او
استاد حفظ می‌تواند انسان را در این زمینه به طور چشمگیری افزایش دهد و نیز می‌تواند سختی‌ها و مشکلات راه را بر رهرو حفظ هموار نماید.
کسی که به تنهایی و بدون حضور در خدمت استاد بخواهد حفظ قرآن را دنبال نماید، باید چندین برابر زحمت بکشد و البته بسیارند افرادی که بدون حضور مستمر در کلاس‌های قرآنی هم توانسته‌اند حافظ قرآن گردند ولی با زحمات بسیار... .
3- عوامل مهم و مؤثر در حفظ قرآن
مقدماتی که تاکنون به آنها اشاره شد، لوازم ابتدایی حفظ قرآن بود که بدون مراعات آنها موفقیت در این امر امکان پذیر نیست.
اکنون به نکات مهم و مؤثری می‌پردازیم که استادان با تجربه آنها را ضروری وغیرقابل اجتناب می‌دانند.
1. انتخاب نوع قرآن
یکی از عوامل مؤثر در سهولت و افزایش سرعت حفظ، انتخاب یک نوع قرآن با چاپ مرغوب و مناسب می‌باشد و باید از آغاز تا پایان حفظ، حتی برای تکرار و مرور فقط از آن استفاده نماید و در غیر این صورت تصویر صفحات و آیات در ذهن به هم می‌ریزد و حفظ را دچار مشکل می‌کند و ممکن است برخی آیات محل مشخصی و معین خود را در صفحه ذهن نیابند که موجب بروز اشکال خواهد شد.
قرآن مورد استفاده حافظ، باید ساده و خطی خوانا با اعرابگذاری دقیق و کم زرق و برق باشد، و نباید از قرآن‌هایی که صفحات آن دارای نقش و نگار و رنگارنگ است، استفاده شود وزمینه صفحات هم سفید نباشد، که باعث خستگی چشم می‌گردد و دقیق بودن شماره آیات نیز بسیار مهم است و نیز بهتر است ترجمه نداشته باشد و برای ترجمه از منبع دیگری استفاده نماید. هم چنین مناسب است، با توجه به مکان و زمان حفظ و مرور از قطع‌های گوناگون یک قرآن بهره ببرد تا بتواند علاوه بر این که در منزل حفظ می‌کند در محیط مناسب بیرون نیز با استفاده از قرآن کوچک‌تر (جیبی) حداکثر بهره را از وقت خود ببرد.
بنابراین برای حفظ قرآن بهترین رسم الخط، قرآن با خط عثمان طه می‌باشد که در تمامی مسابقات و محافل و مجالس قرآنی از آن استفاده می‌گردد و در قطع‌های مختلف نیز و در همه جا موجود است وشماره آیات نیز در آن بسیار منظم و دقیق است.
2. استفاده از نوارهای ترتیل
یکی دیگر از عوامل مؤثر در حفظ قرآن، بهره‌گیری از نوارهای ترتیل قرآن می‌باشد.
حافظ می‌تواند به وسیله نوار از به خاطر سپردن کلمات و آیات به صورت غلط و اشتباه جلوگیری نماید، بارها برای رهروان حفظ قرآن پیش آمده است که کلماتی را به غلط حفظ می‌کنند و خود نیز از عدم صحت آن مطلع نمی‌شوند، استفاده از نوار می‌تواند در این مورد کمک خوبی به انسان بکند، هم چنین به وسیله آن می‌توان محفوظات گذشته را مرور کرد و یکی دیگر از فوائد و آثار فواید نوار آشنایی با نغمه‌های زیبا و دلنشین قرآنی است که در این صورت حافظ نه تنها تاثیرات عمق‌تری بر اجتماع خواهد گذارد، بلکه خود نیز بهره‌های فردی بیشتری خواهد برد و استادان با تجربه نیز استفاده دقیق و عمیق از نوارهای قرائت و ترتیل را مواکداً توصیه می‌نمایند.[1]
3. نماز حفظ قرآن
کسی که می‌خواهد قرآن را حفظ کند باید از خداوند در این راه استعانت و یاری بجوید و در این باره ابن عباس از امیرالمؤمنین از پیامبر بزرگوار اسلام نقل کرده است که فرمود:
ای علی! آیا می‌خواهی کلماتی را به تو یاد بدهم که خداوند بواسطه آن کلمات به تو نفع بدهد و به هر کس که آن را تعلیم می‌کنی نیز سود می‌بخشد...؟
گفتم: بلی یا رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: اگر توانستی در ثلث سوّم شب جمعه برخیز و اگر نتوانستی قبل از آن، چهار رکعت نماز بگذار! در رکعت اوّل بعد از حمد سوره یس و در رکعت دوّم بعد از حمد سوره سجده و در رکعت سوّم بعد از حمد سوره دخان و در رکعت چهارم حمد و سوره ملک را می‌خوانی (و هر دورکعت تشهد و سلام می‌گویی).
بعد از پایان نماز ابتدا حمد وثنای خداوند می‌گویی (ذکر الحمدلله و سبحان الله) سپس بر پیامبر و آل او درود می‌فرستی و برای مؤمنان از خداوند طلب آمرزش و غفران می‌کنی، آن گاه این دعا را می‌خوانی:
اللهم ارحمنی بترک المعاصی ابداً ما أبقیتنی و ارحمنی من ان اتکلّف ما لا یعنینی و ارزقنی حسن الظّنّ فیما یرضیک عنّی. اللهم بدیع السّموات و الأرض ذالجلال و الأکرام و الغرّه الّتی لاترام، اسألک یا الله یا رحمان بجلالک و نور وجهک ان تلزم قلبی حفظ کتابک کما علّمتنی و ارزقنی ان اتلوه علی النّحو الّذی یرضیک عنّی ان تنوّر بکتابک بصری و تطلق به لسانی و ان تفرّج به عن قلبی و تشرح به صدری و تستعمل به بدنی و تقوّینی علی لک و تعیننی علیه فانه لا یعیننی علی الخیر غیرک و لا یوفّق له الّا انت.[2]
4. آشنایی با صرف و نحو و زبان عربی
در حفظ قرآن کریم، آشنایی با صرف و نحو و زبان عربی بسیار مفید و سودمند است و بدون آن کار حفظ به سختی انجام می‌پذیرد و آیات در ذهن به خوبی جای نمی‌گیرند، به خاطر این که انسان بوسیله زبان عربی می‌تواند با روح و معانی آیات ارتباط برقرار کند و اگر معنای کلمات و آیات را نداند باید چندین برابر زحمت بکشد، مثلاً وقتی معنای آیات را می‌داند هیچ گاه نمی‌گوید: انّ الله یحبّ من کان خوّاناً اثیما[3] و اگر کسی آیه را چنین تلاوت کرد می‌گوید: این آیه صحیح نیست، چون خداوند گنهکاران و خائنین را دوست ندارد. و نیز درهر جای دیگری وقتی با معنی آیات و لغت عربی انس داشته باشد، می‌تواند کلمات را به خوبی حدس بزند و اعراب کلمات را نیز به درستی ادا می‌کند و فاعل را مرفوع (ضمه‌دار) و مفعول را منصوب (فتحه‌دار) و... .
این امر آن چنان مهم است که می‌توان آن را یکی از مؤثرترین عوامل پیشرفت در حفظ قران به شمار آورد و آشنایی با صرف و نحو و لغت عربی باعث علاقه و عشق بیشتر حافظ و آیات را نیز در ذهن زیباتر و دلنشین‌تر می‌کند.
5. ایجاد تمرکز حواس
یکی از عوامل اساسی و بسیار مهم برای موفقیت در زمینه حفظ قرآن تمرکز کامل حواس وخالی کردن ذهن از هرگونه اشتغالات فکری در هنگام بخاطرسپاری آیات است.
اگر کسی با قلب و ذهنی فارغ از همه جا و متوجه حفظ آیات قرآن یک ساعت تلاش کند به مراتب موفق‌تر خواهد بود، از کسی که ساعت‌ها وقت صرف کند، در حالی که پریشانی افکار و اشتغالات او را در عوامل دیگری سیر می‌دهد. تمرکز حواس یعنی جلوگیری از نفوذ افکار خارجی وثابت نگه داشتن دقت و توجه روی موضوع خاص و طبیعی است که اگر افکار دیگری دارد ذهن شود، موضوع مورد نظر خارج و این کار در ابتدا قدری مشکل است و نیاز به تمرین و ممارست دارد. همان طور که حضور قلب و تمرکز حواس در نماز نیز دشوار است به طوری که انسان ابتدائاً در طول نماز بیش از چند لحظه نمی‌تواند حضور قلب خود را حفظ نماید و از ورود فکرهای گوناگون به ذهن خود جلوگیری کند.
