- 411
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 44 - اصل صحیح خوانی
در این برنامه آقای محمد مهدی بحرالعلوم به توضیحاتی در مورد اصل صحیح خوانی می پردازند .
چگونه قرآن را زیبا بخوانیم؟
وقتی قرآن کریم نازل می شد، پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در حفظ امانت وحی و شیوه قرائت صحیح آن، دقت زیادی می کردند. طبیعی است که قرائت قاریان اولیه هم که آیات را بعد از نزول، مستقیماً از خود پیامبر(صلی الله علیه وآله) می شنیدند، فقط تقلید محض از پیامبر(صلی الله علیه وآله) با همان دقت و وسواس بوده است. چون در آن دوران، صحت قرائت به زیبایی ارائه آن ارجحیت داشت. تا سال ها بعد هم که همین قاریان، نسل به نسل قرآن کریم را به دیگران یاد می دادند، وضع همین طور بود و بیشتر جنبه درست خواندن قرآن کریم در نظر گرفته می شد.
تلاوت
تحول اساسی
زمانی که دستگاه های صوتی به وجود آمد و چاپ های متعدد و متنوعی از قرآن کریم در دسترس همه مسلمانان قرار گرفت، شرایط برای فعالیت در زمینه قرائت قرآن کریم مهیاتر شد. آن موقع بود که افراد هر قوم و طایفه ای با دید فرهنگی و بومی خود به قرائت و مفاهیم آن نگاه می کردند و هر کدام با لهجه و شیوه بیان خودشان آن را قرائت می کردند.
مسلماً اقوام عرب زبان به خاطر تسلطی که بر معنای قرآن کریم داشتند، در این زمینه خیلی مؤثرتر و فعال تر بودند؛ بویژه آن که در مواجهه با فرهنگ های کشورهای غیرعرب، الحان و نغمه های آنها را یاد گرفتند و در قرائت هایشان به کار بردند.
در این میان، کشور مصر چند سر و گردن بالاتر از تمام کشورهای اسلامی دیگر است، آنقدر که به جرأت می گویند تمام جهان اسلام، زیبایی تلاوت و قرائت امروزشان را مدیون قاریان مصری هستند.
قرائت قرآن کریم در ایران
هر چند قبل از انقلاب هم استادانی در زمینه قرائت قرآن کریم در ایران ظهور کرده بودند، اما دوران شکوفایی این هنر در ایران، مربوط به بعد از انقلاب است. تأکید خاص رهبر معظم انقلاب، برگزاری منظم مسابقات بین المللی حفظ و قرائت در تهران، دعوت مکرر هر ساله از قاریان مشهور مصری و قرائت ایشان در محافل عمومی و نشر و تکثیر نوار قرائت استادان بزرگ زمینه رشد این فن را در میان علاقه مندان مستعد ایرانی فراهم کرده است تا جایی که بارها، قاریان ایرانی را در رتبه های برتر مسابقات بین المللی دیده ایم.
در هر حال، آینده روشنی برای هنر قرائت قرآن کریم در کشور ما انتظار می رود به ویژه که بسیاری از نغمات قرائت قرآن کریم برگرفته از نغمات اصیل ایرانی است. حالا خوب است کمی هم از «صوت» و «لحن» بدانیم و این که با هم فرق دارند. صوتمان را چطوری تقویت کنیم و از چه لحنی در خواندنمان استفاده کنیم.
صوت
عواملی که در شکل گیری صوت اشخاص دخالت دارد عبارتند از:
1) محیط. که منظور همان محیط اطراف شخص است، برای مثال: تُنْ سخن گفتن در برخی از خانواده ها ملایم تر و در برخی بالاتر است ، به طوری که فرزندان خانواده نیز عموماً با همان تُنْ صحبت می کنند .
گوش همه انسان ها در دریافت اصوات پیرامون خود از قدرت گیرایی یکسانی برخوردار نیستند. تیز گوشی در موسیقی خیلی مهم است
2) وضع جغرافیایی و آب و هوای مساعد در شکل گیری و پرورش اصوات تأثیر مثبت دارد. براساس بررسی های به عمل آمده در کشورهای حوزه دریای مدیترانه مانند مصر، یونان، ایتالیا، سوریه و ترکیه، میانگین صداهای مستعد برای فعالیت در زمینه موسیقی بسیار بیشتر از مناطق دیگر است
3) وراثت
4) نژاد که برای نمونه نژادهای ساکن در شمال آفریقا، بویژه در مصر غالباً از قوت و بم بیشتری نسبت به ساکنان شبه جزیره هند و یا نژادهای ساکن جنوب شرق آسیا برخوردارند.
5) گوش همه انسان ها در دریافت اصوات پیرامون خود از قدرت گیرایی یکسانی برخوردار نیستند. تیز گوشی در موسیقی خیلی مهم است.
صوت زیبا
عوامل مؤثر در نیکویی و تحسین صوت
1) تربیت صوت: تعلیم و تربیت صوت تنها درباره اصواتی مؤثر است که دارای جوهر ذاتی بوده ، خاصیت نغمه پذیری را داشته باشند.
2) تمرین: امروزه اهمیت تمرین های مستمر نه تنها در زمینه صوت بلکه در همه رشته های هنری امری مسلم و اثبات شده است. توصیه ها و روش های زیر برای تمرین و ممارست در زمینه تلاوت قرآن کریم پیشنهاد می شود:
الف) بهترین زمان برای انجام تمرین، بامداد(قبل از طلوع آفتاب) و ابتدای شب (بعد از غروب آفتاب) است.
ب) تمرین هنگام بامداد، بهتر است با پرده پائین شروع شده ، حداکثر تا پرده های متوسط صدا ادامه پیدا کند.
ج ) حداقل میزان این تمرین ها، برای فرد مبتدی و متوسط باید 3 تا 4 روز در هفته باشد.
3) استراحت و خواب کافی: یکی از عوامل بسیار زیان آ ور و مخرب برای صوت انسان فعالیت های شدید بدنی است و تنها چیزی که می تواند قوای از دست رفته را به بدن بازگرداند، استراحت و خواب کافی و تغذیه صحیح است.
4) حفظ سلامتی: شامل سلامتی عمومی بدن و سلامتی حنجره، گوش و بینی
5) تغذیه صحیح و رعایت پرهیزشامل:
الف) هر چیز بسیار سرد را ننوشیم
ب) خوراکی های بسیار چرب حاوی روغن
ج) خوراکی ها و آشامیدنی هایی که میزان مزه چندگانه ترشی، شوری، شیرینی، تلخی و تندی در آن زیاد است
د) استشمام هوای آلوده
تربیت صوت: تعلیم و تربیت صوت تنها درباره اصواتی مؤثر است که دارای جوهر ذاتی بوده ، خاصیت نغمه پذیری را داشته باشند
لحن
می گویند «لحن کمال گفتار است». علمای فن قرائت به مرور زمان متوجه شدند که آیات قرآن کریم با توجه به دوری و نزدیکی معنایشان، ریتم و آهنگ خاصی دارند و نتیجه آن شد که الحان را دسته بندی کردند و به هر دسته «مقام» یا «دستگاه» گفتند. این را هم بد نیست بدانید که هر مقام سه مرحله لحنی اصلی دارد: قرار، جواب، جواب جواب.
مقاه هایی برای قرائت قرآن کریم
بیات
وسیع ترین مقام در قرائت قرآن کریم است و گوشه های بسیاری دارد. معمولاً قرائت با این مقام آغاز می شود و زمینه اجرای مقام های دیگر است که وقار، عظمت، بزرگی، تسلط و سنگینی را القا می کند و آرامش همراه با غم می آورد. این مقام برای اجرای دعاهای قرآنی، حکایات و اندرزها به کار می رود. نمونه: آل عمران، آیه 171 به بعد/استاد مصطفی اسماعیل، مریم، ابتدای سوره/ استاد عبدالباسط
رست
بعد از بیات، از کامل ترین مقام هاست. می گویند قدمت آن به زمان حضرت آدم(علیه السلام) برمی گردد. اثر آن برانگیختن حس مردانگی، جسارت و حرکت به سمت کشف حقیقت است و در آیاتی که دارای تأکید و تحکم و امر است، استفاده می شود. نمونه: آیات ابتدای سوره شمس و ضحی/استاد عبدالباسط، روم، آیه 20 /استاد منشاوی
عجم و چهارگاه
بعضی، این دو مقام را یکی می دانند ولی بعضی آن ها را از هم جدا می کنند. این سخن سرای مضامین خدا، بهشت، توبه، معجزات پیامبران، دعا، درخواست و حرکت و مبارزه استفاده می شود. نمونه: ضحی آیه 11 انشراح / استاد عبدالباسط، انعام آیه 99 / استاد شحات انور
نهاوند
مقام بسیار زیبایی است که متعادل و قابل انعطاف است و ماهیتی لطیف و منعطف از نظر لحنی دارد. نه خیلی خشن است و نه خیلی خفیف و بیشتر در بیان داستان های قرآنی به کار می رود. نمونه: بقره آیه 250 / استاد مصطفی اسماعیل، شعراء آیه های 32 و 33 / استاد منشاوی
می گویند «لحن کمال گفتار است» . علمای فن قرائت به مرور زمان متوجه شدند که آیات قرآن کریم با توجه به دوری و نزدیکی معنایشان، ریتم و آهنگ خاصی دارند و نتیجه آن شد که الحان را دسته بندی کردند و به هر دسته «مقام» یا «دستگاه» گفتند.
سه گاه
زادگاهش آذربایجان است. به مرور، رنگ و بوی عربی گرفته و یکی از مقام های اصلی قرائت قرآن کریم است. آن را نگین مقام ها می دانند.
این لحن برانگیزاننده حس محبت، عشق و سوز دل است و در آیاتی با مفاهیم ، وعده الهی، بشارت، مغفرت، صفات مؤمنان، پیروزی و اجابت دعا به کار می رود. نمونه: فاطر آیه های 14 و 15 / استاد مصطفی اسماعیل، نساء آیه 142 / استاد شحات انور، انعام آیه 100 / استاد شحات انور / حمد، اوایل سوره / استاد منشاوی، طارق، اوایل سوره/استاد منشاوی
صبا
مجموعه ای از نغمات حزین است که گذشته از دست داده را به تصویر می کشد و ما را به خویشتن خویش دعوت می کند. در آیاتی با موضوع عبرت از حوادث گذشتگان، مقایسه عاقبت نیک مؤمنان و سرانجام بد گناهکاری، دعا و توبه و پشیمانی و ذکر نعمت ها و آیات الهی به کار می رود.نمونه: قیامت آیه های 14 و 15 / استاد عبدالباسط / نساء آیه 137 / استاد شحات انور، الرحمن، اوایل سوره / استاد منشاوی
حجاز
اثر آن شور و شعف همراه با احساسات عالی و حزین و دعوت به یکپارچگی و اتحاد و آرزو برای سعادت بشر است. از این مقام در آیاتی که مربوط به بشارت و انذار، نعمت های خداوند، تذکر و یادآوری، امر و توصیه، خلقت جهان هستی و موجودات هستند، استفاده می شود.
نمونه: حشر آیه 21 / استاد عبدالباسط، نساء آیه 140 / استاد شحات انور، انعام آیه های 103 و 104 / استاد شحات انور، مریم آیه های 13 و 14 و 15 و 16 / استاد عبدالباسط.
چگونه قرآن را زیبا بخوانیم؟
وقتی قرآن کریم نازل می شد، پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در حفظ امانت وحی و شیوه قرائت صحیح آن، دقت زیادی می کردند. طبیعی است که قرائت قاریان اولیه هم که آیات را بعد از نزول، مستقیماً از خود پیامبر(صلی الله علیه وآله) می شنیدند، فقط تقلید محض از پیامبر(صلی الله علیه وآله) با همان دقت و وسواس بوده است. چون در آن دوران، صحت قرائت به زیبایی ارائه آن ارجحیت داشت. تا سال ها بعد هم که همین قاریان، نسل به نسل قرآن کریم را به دیگران یاد می دادند، وضع همین طور بود و بیشتر جنبه درست خواندن قرآن کریم در نظر گرفته می شد.
تلاوت
تحول اساسی
زمانی که دستگاه های صوتی به وجود آمد و چاپ های متعدد و متنوعی از قرآن کریم در دسترس همه مسلمانان قرار گرفت، شرایط برای فعالیت در زمینه قرائت قرآن کریم مهیاتر شد. آن موقع بود که افراد هر قوم و طایفه ای با دید فرهنگی و بومی خود به قرائت و مفاهیم آن نگاه می کردند و هر کدام با لهجه و شیوه بیان خودشان آن را قرائت می کردند.
مسلماً اقوام عرب زبان به خاطر تسلطی که بر معنای قرآن کریم داشتند، در این زمینه خیلی مؤثرتر و فعال تر بودند؛ بویژه آن که در مواجهه با فرهنگ های کشورهای غیرعرب، الحان و نغمه های آنها را یاد گرفتند و در قرائت هایشان به کار بردند.
در این میان، کشور مصر چند سر و گردن بالاتر از تمام کشورهای اسلامی دیگر است، آنقدر که به جرأت می گویند تمام جهان اسلام، زیبایی تلاوت و قرائت امروزشان را مدیون قاریان مصری هستند.
قرائت قرآن کریم در ایران
هر چند قبل از انقلاب هم استادانی در زمینه قرائت قرآن کریم در ایران ظهور کرده بودند، اما دوران شکوفایی این هنر در ایران، مربوط به بعد از انقلاب است. تأکید خاص رهبر معظم انقلاب، برگزاری منظم مسابقات بین المللی حفظ و قرائت در تهران، دعوت مکرر هر ساله از قاریان مشهور مصری و قرائت ایشان در محافل عمومی و نشر و تکثیر نوار قرائت استادان بزرگ زمینه رشد این فن را در میان علاقه مندان مستعد ایرانی فراهم کرده است تا جایی که بارها، قاریان ایرانی را در رتبه های برتر مسابقات بین المللی دیده ایم.
در هر حال، آینده روشنی برای هنر قرائت قرآن کریم در کشور ما انتظار می رود به ویژه که بسیاری از نغمات قرائت قرآن کریم برگرفته از نغمات اصیل ایرانی است. حالا خوب است کمی هم از «صوت» و «لحن» بدانیم و این که با هم فرق دارند. صوتمان را چطوری تقویت کنیم و از چه لحنی در خواندنمان استفاده کنیم.
صوت
عواملی که در شکل گیری صوت اشخاص دخالت دارد عبارتند از:
1) محیط. که منظور همان محیط اطراف شخص است، برای مثال: تُنْ سخن گفتن در برخی از خانواده ها ملایم تر و در برخی بالاتر است ، به طوری که فرزندان خانواده نیز عموماً با همان تُنْ صحبت می کنند .
گوش همه انسان ها در دریافت اصوات پیرامون خود از قدرت گیرایی یکسانی برخوردار نیستند. تیز گوشی در موسیقی خیلی مهم است
2) وضع جغرافیایی و آب و هوای مساعد در شکل گیری و پرورش اصوات تأثیر مثبت دارد. براساس بررسی های به عمل آمده در کشورهای حوزه دریای مدیترانه مانند مصر، یونان، ایتالیا، سوریه و ترکیه، میانگین صداهای مستعد برای فعالیت در زمینه موسیقی بسیار بیشتر از مناطق دیگر است
3) وراثت
4) نژاد که برای نمونه نژادهای ساکن در شمال آفریقا، بویژه در مصر غالباً از قوت و بم بیشتری نسبت به ساکنان شبه جزیره هند و یا نژادهای ساکن جنوب شرق آسیا برخوردارند.
5) گوش همه انسان ها در دریافت اصوات پیرامون خود از قدرت گیرایی یکسانی برخوردار نیستند. تیز گوشی در موسیقی خیلی مهم است.
صوت زیبا
عوامل مؤثر در نیکویی و تحسین صوت
1) تربیت صوت: تعلیم و تربیت صوت تنها درباره اصواتی مؤثر است که دارای جوهر ذاتی بوده ، خاصیت نغمه پذیری را داشته باشند.
2) تمرین: امروزه اهمیت تمرین های مستمر نه تنها در زمینه صوت بلکه در همه رشته های هنری امری مسلم و اثبات شده است. توصیه ها و روش های زیر برای تمرین و ممارست در زمینه تلاوت قرآن کریم پیشنهاد می شود:
الف) بهترین زمان برای انجام تمرین، بامداد(قبل از طلوع آفتاب) و ابتدای شب (بعد از غروب آفتاب) است.
ب) تمرین هنگام بامداد، بهتر است با پرده پائین شروع شده ، حداکثر تا پرده های متوسط صدا ادامه پیدا کند.
ج ) حداقل میزان این تمرین ها، برای فرد مبتدی و متوسط باید 3 تا 4 روز در هفته باشد.
3) استراحت و خواب کافی: یکی از عوامل بسیار زیان آ ور و مخرب برای صوت انسان فعالیت های شدید بدنی است و تنها چیزی که می تواند قوای از دست رفته را به بدن بازگرداند، استراحت و خواب کافی و تغذیه صحیح است.
4) حفظ سلامتی: شامل سلامتی عمومی بدن و سلامتی حنجره، گوش و بینی
5) تغذیه صحیح و رعایت پرهیزشامل:
الف) هر چیز بسیار سرد را ننوشیم
ب) خوراکی های بسیار چرب حاوی روغن
ج) خوراکی ها و آشامیدنی هایی که میزان مزه چندگانه ترشی، شوری، شیرینی، تلخی و تندی در آن زیاد است
د) استشمام هوای آلوده
تربیت صوت: تعلیم و تربیت صوت تنها درباره اصواتی مؤثر است که دارای جوهر ذاتی بوده ، خاصیت نغمه پذیری را داشته باشند
لحن
می گویند «لحن کمال گفتار است». علمای فن قرائت به مرور زمان متوجه شدند که آیات قرآن کریم با توجه به دوری و نزدیکی معنایشان، ریتم و آهنگ خاصی دارند و نتیجه آن شد که الحان را دسته بندی کردند و به هر دسته «مقام» یا «دستگاه» گفتند. این را هم بد نیست بدانید که هر مقام سه مرحله لحنی اصلی دارد: قرار، جواب، جواب جواب.
مقاه هایی برای قرائت قرآن کریم
بیات
وسیع ترین مقام در قرائت قرآن کریم است و گوشه های بسیاری دارد. معمولاً قرائت با این مقام آغاز می شود و زمینه اجرای مقام های دیگر است که وقار، عظمت، بزرگی، تسلط و سنگینی را القا می کند و آرامش همراه با غم می آورد. این مقام برای اجرای دعاهای قرآنی، حکایات و اندرزها به کار می رود. نمونه: آل عمران، آیه 171 به بعد/استاد مصطفی اسماعیل، مریم، ابتدای سوره/ استاد عبدالباسط
رست
بعد از بیات، از کامل ترین مقام هاست. می گویند قدمت آن به زمان حضرت آدم(علیه السلام) برمی گردد. اثر آن برانگیختن حس مردانگی، جسارت و حرکت به سمت کشف حقیقت است و در آیاتی که دارای تأکید و تحکم و امر است، استفاده می شود. نمونه: آیات ابتدای سوره شمس و ضحی/استاد عبدالباسط، روم، آیه 20 /استاد منشاوی
عجم و چهارگاه
بعضی، این دو مقام را یکی می دانند ولی بعضی آن ها را از هم جدا می کنند. این سخن سرای مضامین خدا، بهشت، توبه، معجزات پیامبران، دعا، درخواست و حرکت و مبارزه استفاده می شود. نمونه: ضحی آیه 11 انشراح / استاد عبدالباسط، انعام آیه 99 / استاد شحات انور
نهاوند
مقام بسیار زیبایی است که متعادل و قابل انعطاف است و ماهیتی لطیف و منعطف از نظر لحنی دارد. نه خیلی خشن است و نه خیلی خفیف و بیشتر در بیان داستان های قرآنی به کار می رود. نمونه: بقره آیه 250 / استاد مصطفی اسماعیل، شعراء آیه های 32 و 33 / استاد منشاوی
می گویند «لحن کمال گفتار است» . علمای فن قرائت به مرور زمان متوجه شدند که آیات قرآن کریم با توجه به دوری و نزدیکی معنایشان، ریتم و آهنگ خاصی دارند و نتیجه آن شد که الحان را دسته بندی کردند و به هر دسته «مقام» یا «دستگاه» گفتند.
سه گاه
زادگاهش آذربایجان است. به مرور، رنگ و بوی عربی گرفته و یکی از مقام های اصلی قرائت قرآن کریم است. آن را نگین مقام ها می دانند.
این لحن برانگیزاننده حس محبت، عشق و سوز دل است و در آیاتی با مفاهیم ، وعده الهی، بشارت، مغفرت، صفات مؤمنان، پیروزی و اجابت دعا به کار می رود. نمونه: فاطر آیه های 14 و 15 / استاد مصطفی اسماعیل، نساء آیه 142 / استاد شحات انور، انعام آیه 100 / استاد شحات انور / حمد، اوایل سوره / استاد منشاوی، طارق، اوایل سوره/استاد منشاوی
صبا
مجموعه ای از نغمات حزین است که گذشته از دست داده را به تصویر می کشد و ما را به خویشتن خویش دعوت می کند. در آیاتی با موضوع عبرت از حوادث گذشتگان، مقایسه عاقبت نیک مؤمنان و سرانجام بد گناهکاری، دعا و توبه و پشیمانی و ذکر نعمت ها و آیات الهی به کار می رود.نمونه: قیامت آیه های 14 و 15 / استاد عبدالباسط / نساء آیه 137 / استاد شحات انور، الرحمن، اوایل سوره / استاد منشاوی
حجاز
اثر آن شور و شعف همراه با احساسات عالی و حزین و دعوت به یکپارچگی و اتحاد و آرزو برای سعادت بشر است. از این مقام در آیاتی که مربوط به بشارت و انذار، نعمت های خداوند، تذکر و یادآوری، امر و توصیه، خلقت جهان هستی و موجودات هستند، استفاده می شود.
نمونه: حشر آیه 21 / استاد عبدالباسط، نساء آیه 140 / استاد شحات انور، انعام آیه های 103 و 104 / استاد شحات انور، مریم آیه های 13 و 14 و 15 و 16 / استاد عبدالباسط.
