- 223
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 31 - اماله حرکات کوتاه در قرائت حمزه کوفی
در این برنامه آقای کریم دولتی به آموزش اماله حرکات کوتاه در قرائت حمزه کوفی می پردازد.
فتح و اماله:
حمزه کلیه الف‌های منقلب از یاء را در اسم یا فعل در وصل و وقف اماله کبری نموده، مثل: الهُدی، اَدْنی، مُوسی، یحْیی، عیسی، اَتی، یخْشی، فَسَوّی، وَ اسْتَعلی.
تبصره: در شش مورد اماله جاری نمی‌شود:
1. الف اصلی نبوده و زائد باشد، مثل: قائِم و نائِم.
2. الف در آخر کلمه نبوده و متوسطه باشد، مثل: نَمارِقُ، باعَ و سارَ.
3. الف منقلب از واو باشد، مثل: نَجا، عَفا، صَفا، شَفا.
4. الف منقلب از تنوین باشد، مثل: ذِکراً، عِوجاً، اَمْتاً (در وقف) .
5. الف ثنیه باشد، مثل: اِنْ یخافا، اِثْنا عَشَرَ.
6. الف محل اختلاف در اصل کلمه باشد. مثل: الحیاة و مَناة که در بعضی مصاحف با واو: الحیوةَ و المَنوةَ نوشته شده است.
کلمات منقلب از یاء در اسما: به تثنیه آن شناخته می‌شود: (فَتی ـ فَتَیانِ) ، (مَولی ـ مَولیانِ) ، (صَفا ـ صَفَوانِ) ، (عَصا ـ عَصَوان) ، و در افعال وقتی اسناد به متکلم یا مخاطب داده شود: (رَمی - رَمَیْتَ) ، (اِشْتَری- اِشْتَریْتُ) ، (اِسْتَعلی- اِسْتَعلَیْتَ) اگر یاء ظاهر شد یائی، و اگر واو ظاهر شد واوی خواهد بود، واوی آن مثل: (دَعا ـ دَعَوتُ) و (عَلا ـ عَلَوتُ) .
و اگر کلمات واوی از سه حرف اضافه شوند یائی شده و اماله در آنها عمل می‌شود، مثل: اَدْنی، اَنْجی، یرْضی، تُتْلی، یتَزَکّی، زَکّی، اِسْتَعلی.
ب. کلیه اَلف هایی که در تأنیث بر 5 وزن فُعلی، فَعلی، فِعلی، فُعالی و فَعالی آمده باشند، حمزه آنها را به اماله خوانده است. وزن فُعلی مثل: القُصْوی، اَلدُّنیا، طُوبی، القُربی. وزن فَعلی مثل: اَلْمَوتی، اَلسَّلوی، اَلتَّقوی. وزن فِعلی مثل: اِحدی، ضیزی، سیما، الشِّعری.
تبصره: کلمات مُوسی، عیسی و یحیی اگر چه اعجمی هستند به علت کثرت استعمال، و دیگر اینکه در مصاحف به یاء نوشته شده‌اند داخل اماله هستند. وزن فعالی، مانند: سُکاری، کُسُالی، فُرادی. وزن فَعالی مثل: یتامی، نَصاری و اَیامی.
ج. تمام الف هایی که در آخر کلمه به یاء نوشته شده باشند، اگر چه اصلی بودن آن مجهول باشد در اسماء یا افعال، مثل: اَنّی (استفهامیه) ، مَتی، بَلی، عَسی، یا حَسْرَتی، یا اَسَفی، یا اینکه منقلب از واو باشند، مثل: القُوی، الضّحی و ضُحیها، اماله می‌شوند.
و در پنج کلمه که در آنها اماله نیامده، حمزه آنها را به فتح خوانده: لَدی، اِلی، حَتّی، عَلی، مَا زَکی.
تبصره: اگر بعد از الفی که اماله می‌شود، در درج کلام سکون آید و موجب سقوط این الف گردد، اماله هم از بین می‌رود، حال این ساکن خواه تنوین یا غیر آن باشد، و وقتی در وقف ساکن از بین برود اماله بر می‌گردد، مثل: فَتَعالَی اللهُ، یخْشَی اللهَ، مُوسَی الکِتابَ، اَلْقَتَلی الحُرُّ، ذکرَی الدّارِ، و تنوین مثل: مَولیً، مُسَمًّی، اَذیً، سُدیً، مُفتَریً.
د. اماله کلمات آخر آیات یازده سوره (طه، نجم، معارج، قیامة، نازعات، عبس، اعلی، شمس، لیل، ضحی، علق) به هر تقدیر، اگر واوی، یائی، اصلی، زائد باشند در اسماء یا افعال فرقی نمی‌کند. غرض یکسان بودن آنهاست.
استثناء: دَحیها (نازعات) ، تَلیها، طَحیها (شمس) ، سَجی (ضحی) ، و دیگر آنکه الف آنها از ابدال تنوین در وقف باشد، مثل: هَمْسًا، ضَنْکاً، نَسْفاً، عِلْماً.
حمزه، کلمات: خَطایا، خَطایاکُم، خَطایاهُم، خَطایانا، قَدْ هَدانِ (انعام// 80) ، مَنْ عَصانی (ابراهیم// 36) ، اَنْسانیهِ (کهف// 63) ، ءاتانی (مریم// 30، نمل// 36) ، اَوْصانی (مریم// 31) و مَحیاهُم (جاثیه// 21) را به فتح خوانده.
حمزه، کلمه اَحیا را هر جا باشد وقتی قرین به واو باشد، مثل: اَمات وَ اَحیا (نجم// 44) ، نَموتُ وَ نَحیا (جاثیه// 24، مؤمنون// 37) اماله نموده است. ولی وقتی قرین به فاء یا ثُمَّ یا مجرد باشد به فتح خوانده (اماله آن از کسائی است) .
همچنین کلمات: هُدایَ (مضاف به یاء) (بقره// 38، طه// 123) ، مَثوایَ (یوسف// 23) ، مَحْیایَ (انعام// 162) ، رُؤیا (هرجا باشد) ، کَمِشْکاةٍ (نور//35) ، مَرْضاتٍ، مَرضاتی (هرجا باشد) ، و حَقَّ تُقاتِهِ (آل عمران//102) تماماً به فتح خوانده است.
ولی در تَتَّقُوا مِنهُم تُقیةً (آل عمران// 28) و کلمات مَثویکُمْ، مَثواهُمْ و مَثواهُ را اماله داده است.
حمزه، کلمه هَدانی را هر جا بدون قد آمده، مثل: اِنَّنی هَدینی رَبّی (انعام// 161) ، لَو اَنَّ الله هَدَینی (زمر// 57) اماله کرده است (اگر با قد باشد مثل: قد هَدینِ (انعام// 80) کسائی اماله کرده است) .
ودر فَلَمّا تَراءَ الجَمْعانِ (شعراء// 61) حمزه، فقط راء را در هر حال اماله کرده است. و در نأی بِجانِبِهِ (اسراء// 83، فصلت// 51) اماله نون و همزه با هم روایت خلف، و خلاد فقط اماله همزه را روایت کرده است. در کلمه اِنیه (احزاب// 53) ، اماله نون و الف با هم، و در الف کِلاهُما (اسراء// 23) و الف بَلْ رانَ (مطففین// 14) اماله از حمزه است.
کلمه ضِعافاً (نساء//9) را خلف به اماله الف (ملازمه با اماله عین دارد) و خلاد به فتح آن از حمزه روایت کرده‌اند. و کلمه ءاتیکَ (نمل// 39 و 40) به اماله الف (ملازمه با اماله همزه قبل دارد) روایت خلاد از حمزه است.
کلمه رَءا هر جا قبل از متحرک باشد (در هفت موضع آمده) ، مثل: رَءا کوکَباً (انعام// 76) ، رَءا اَیدِیهُمْ (هود// 70) ، رءا بُرهانَ (یوسف// 24) ، و همچنین رَءاکَ (انبیاء// 36) ، رَءاها (نمل// 10، قصص// 31) و غیره که قبل از ضمیر واقع شده، اماله راء و همزه با هم قراءت حمزه است. و در وصل به کلمه بعد، مثل: رَءَا القمر (انعام// 77) ، رَءَا الشمس (انعام// 78) ، رَءَا الذینَ (نحل// 85 و 86) و بقیه، اماله راء فقط جاری است.
حمزه الف عین الفعل ماضی ثلاثی مجرد را در ده فعل: زادَ، شاءَ، جاءَ، خابَ، ران، خاف، طابَ، ضاقَ، حاقَ، زاغَ هر جا باشند اماله کرده است.
تبصره: در اماله افعال فوق الذکر فرقی بین مجرد آنها یا قرین به ضمیر فاعل یا تاء تأنیث نیست، و فقط لفظ زاغَتْ (قرین به تاء تأنیث) در اِذ زاغَتِ الاَبْصارُ (احزاب// 10) و اَمْ زاغَتْ عَنهُمُ الاَبصارُ (ص// 63) را حمزه اماله نکرده و آن دو را به فتح خوانده است.
در حروف مقطعه:
راء را در الر و المر در فواتح شش سوره حمزه اماله کرده است، و در کیهعص (مریم) فتح هاء و اماله یاء از حمزه است، و در طه اماله طاء و هاء با هم از حمزه، و در طسم (شعراء، قصص) و طس (نمل) اماله طاء از حمزه، و در یس اماله الف یاء از حمزه، و در فواتح هفت سوره حم اماله الف حاء از حمزه می‌باشد.
حمزه، الف را در کلمات اَلْبَوارِ (ابراهیم// 28) و القَهّارِ که راء اخر آن دو مکسور است، و همچنین الف متوسطه واقع بین دو راء، اگر دومی مکسور و در آخر کلمه باشد، مثل الاَبْرارِ، اَلْقَرارِ و اَلْاشرار به تقلیل خوانده است. همچنین کلمه التَّوریةَ را در همه قرآن به تقلیل خوانده است.
تبصره: الفی که به لحاظ کسره راء بعدش اماله یا تقلیل دارد، وقتی به لحاظ وقف بر آن راء مکسور ساکن می‌شود، اماله یا تقلیل به قوت خود باقی می‌ماند.
فتح و اماله:
حمزه کلیه الف‌های منقلب از یاء را در اسم یا فعل در وصل و وقف اماله کبری نموده، مثل: الهُدی، اَدْنی، مُوسی، یحْیی، عیسی، اَتی، یخْشی، فَسَوّی، وَ اسْتَعلی.
تبصره: در شش مورد اماله جاری نمی‌شود:
1. الف اصلی نبوده و زائد باشد، مثل: قائِم و نائِم.
2. الف در آخر کلمه نبوده و متوسطه باشد، مثل: نَمارِقُ، باعَ و سارَ.
3. الف منقلب از واو باشد، مثل: نَجا، عَفا، صَفا، شَفا.
4. الف منقلب از تنوین باشد، مثل: ذِکراً، عِوجاً، اَمْتاً (در وقف) .
5. الف ثنیه باشد، مثل: اِنْ یخافا، اِثْنا عَشَرَ.
6. الف محل اختلاف در اصل کلمه باشد. مثل: الحیاة و مَناة که در بعضی مصاحف با واو: الحیوةَ و المَنوةَ نوشته شده است.
کلمات منقلب از یاء در اسما: به تثنیه آن شناخته می‌شود: (فَتی ـ فَتَیانِ) ، (مَولی ـ مَولیانِ) ، (صَفا ـ صَفَوانِ) ، (عَصا ـ عَصَوان) ، و در افعال وقتی اسناد به متکلم یا مخاطب داده شود: (رَمی - رَمَیْتَ) ، (اِشْتَری- اِشْتَریْتُ) ، (اِسْتَعلی- اِسْتَعلَیْتَ) اگر یاء ظاهر شد یائی، و اگر واو ظاهر شد واوی خواهد بود، واوی آن مثل: (دَعا ـ دَعَوتُ) و (عَلا ـ عَلَوتُ) .
و اگر کلمات واوی از سه حرف اضافه شوند یائی شده و اماله در آنها عمل می‌شود، مثل: اَدْنی، اَنْجی، یرْضی، تُتْلی، یتَزَکّی، زَکّی، اِسْتَعلی.
ب. کلیه اَلف هایی که در تأنیث بر 5 وزن فُعلی، فَعلی، فِعلی، فُعالی و فَعالی آمده باشند، حمزه آنها را به اماله خوانده است. وزن فُعلی مثل: القُصْوی، اَلدُّنیا، طُوبی، القُربی. وزن فَعلی مثل: اَلْمَوتی، اَلسَّلوی، اَلتَّقوی. وزن فِعلی مثل: اِحدی، ضیزی، سیما، الشِّعری.
تبصره: کلمات مُوسی، عیسی و یحیی اگر چه اعجمی هستند به علت کثرت استعمال، و دیگر اینکه در مصاحف به یاء نوشته شده‌اند داخل اماله هستند. وزن فعالی، مانند: سُکاری، کُسُالی، فُرادی. وزن فَعالی مثل: یتامی، نَصاری و اَیامی.
ج. تمام الف هایی که در آخر کلمه به یاء نوشته شده باشند، اگر چه اصلی بودن آن مجهول باشد در اسماء یا افعال، مثل: اَنّی (استفهامیه) ، مَتی، بَلی، عَسی، یا حَسْرَتی، یا اَسَفی، یا اینکه منقلب از واو باشند، مثل: القُوی، الضّحی و ضُحیها، اماله می‌شوند.
و در پنج کلمه که در آنها اماله نیامده، حمزه آنها را به فتح خوانده: لَدی، اِلی، حَتّی، عَلی، مَا زَکی.
تبصره: اگر بعد از الفی که اماله می‌شود، در درج کلام سکون آید و موجب سقوط این الف گردد، اماله هم از بین می‌رود، حال این ساکن خواه تنوین یا غیر آن باشد، و وقتی در وقف ساکن از بین برود اماله بر می‌گردد، مثل: فَتَعالَی اللهُ، یخْشَی اللهَ، مُوسَی الکِتابَ، اَلْقَتَلی الحُرُّ، ذکرَی الدّارِ، و تنوین مثل: مَولیً، مُسَمًّی، اَذیً، سُدیً، مُفتَریً.
د. اماله کلمات آخر آیات یازده سوره (طه، نجم، معارج، قیامة، نازعات، عبس، اعلی، شمس، لیل، ضحی، علق) به هر تقدیر، اگر واوی، یائی، اصلی، زائد باشند در اسماء یا افعال فرقی نمی‌کند. غرض یکسان بودن آنهاست.
استثناء: دَحیها (نازعات) ، تَلیها، طَحیها (شمس) ، سَجی (ضحی) ، و دیگر آنکه الف آنها از ابدال تنوین در وقف باشد، مثل: هَمْسًا، ضَنْکاً، نَسْفاً، عِلْماً.
حمزه، کلمات: خَطایا، خَطایاکُم، خَطایاهُم، خَطایانا، قَدْ هَدانِ (انعام// 80) ، مَنْ عَصانی (ابراهیم// 36) ، اَنْسانیهِ (کهف// 63) ، ءاتانی (مریم// 30، نمل// 36) ، اَوْصانی (مریم// 31) و مَحیاهُم (جاثیه// 21) را به فتح خوانده.
حمزه، کلمه اَحیا را هر جا باشد وقتی قرین به واو باشد، مثل: اَمات وَ اَحیا (نجم// 44) ، نَموتُ وَ نَحیا (جاثیه// 24، مؤمنون// 37) اماله نموده است. ولی وقتی قرین به فاء یا ثُمَّ یا مجرد باشد به فتح خوانده (اماله آن از کسائی است) .
همچنین کلمات: هُدایَ (مضاف به یاء) (بقره// 38، طه// 123) ، مَثوایَ (یوسف// 23) ، مَحْیایَ (انعام// 162) ، رُؤیا (هرجا باشد) ، کَمِشْکاةٍ (نور//35) ، مَرْضاتٍ، مَرضاتی (هرجا باشد) ، و حَقَّ تُقاتِهِ (آل عمران//102) تماماً به فتح خوانده است.
ولی در تَتَّقُوا مِنهُم تُقیةً (آل عمران// 28) و کلمات مَثویکُمْ، مَثواهُمْ و مَثواهُ را اماله داده است.
حمزه، کلمه هَدانی را هر جا بدون قد آمده، مثل: اِنَّنی هَدینی رَبّی (انعام// 161) ، لَو اَنَّ الله هَدَینی (زمر// 57) اماله کرده است (اگر با قد باشد مثل: قد هَدینِ (انعام// 80) کسائی اماله کرده است) .
ودر فَلَمّا تَراءَ الجَمْعانِ (شعراء// 61) حمزه، فقط راء را در هر حال اماله کرده است. و در نأی بِجانِبِهِ (اسراء// 83، فصلت// 51) اماله نون و همزه با هم روایت خلف، و خلاد فقط اماله همزه را روایت کرده است. در کلمه اِنیه (احزاب// 53) ، اماله نون و الف با هم، و در الف کِلاهُما (اسراء// 23) و الف بَلْ رانَ (مطففین// 14) اماله از حمزه است.
کلمه ضِعافاً (نساء//9) را خلف به اماله الف (ملازمه با اماله عین دارد) و خلاد به فتح آن از حمزه روایت کرده‌اند. و کلمه ءاتیکَ (نمل// 39 و 40) به اماله الف (ملازمه با اماله همزه قبل دارد) روایت خلاد از حمزه است.
کلمه رَءا هر جا قبل از متحرک باشد (در هفت موضع آمده) ، مثل: رَءا کوکَباً (انعام// 76) ، رَءا اَیدِیهُمْ (هود// 70) ، رءا بُرهانَ (یوسف// 24) ، و همچنین رَءاکَ (انبیاء// 36) ، رَءاها (نمل// 10، قصص// 31) و غیره که قبل از ضمیر واقع شده، اماله راء و همزه با هم قراءت حمزه است. و در وصل به کلمه بعد، مثل: رَءَا القمر (انعام// 77) ، رَءَا الشمس (انعام// 78) ، رَءَا الذینَ (نحل// 85 و 86) و بقیه، اماله راء فقط جاری است.
حمزه الف عین الفعل ماضی ثلاثی مجرد را در ده فعل: زادَ، شاءَ، جاءَ، خابَ، ران، خاف، طابَ، ضاقَ، حاقَ، زاغَ هر جا باشند اماله کرده است.
تبصره: در اماله افعال فوق الذکر فرقی بین مجرد آنها یا قرین به ضمیر فاعل یا تاء تأنیث نیست، و فقط لفظ زاغَتْ (قرین به تاء تأنیث) در اِذ زاغَتِ الاَبْصارُ (احزاب// 10) و اَمْ زاغَتْ عَنهُمُ الاَبصارُ (ص// 63) را حمزه اماله نکرده و آن دو را به فتح خوانده است.
در حروف مقطعه:
راء را در الر و المر در فواتح شش سوره حمزه اماله کرده است، و در کیهعص (مریم) فتح هاء و اماله یاء از حمزه است، و در طه اماله طاء و هاء با هم از حمزه، و در طسم (شعراء، قصص) و طس (نمل) اماله طاء از حمزه، و در یس اماله الف یاء از حمزه، و در فواتح هفت سوره حم اماله الف حاء از حمزه می‌باشد.
حمزه، الف را در کلمات اَلْبَوارِ (ابراهیم// 28) و القَهّارِ که راء اخر آن دو مکسور است، و همچنین الف متوسطه واقع بین دو راء، اگر دومی مکسور و در آخر کلمه باشد، مثل الاَبْرارِ، اَلْقَرارِ و اَلْاشرار به تقلیل خوانده است. همچنین کلمه التَّوریةَ را در همه قرآن به تقلیل خوانده است.
تبصره: الفی که به لحاظ کسره راء بعدش اماله یا تقلیل دارد، وقتی به لحاظ وقف بر آن راء مکسور ساکن می‌شود، اماله یا تقلیل به قوت خود باقی می‌ماند.
