- 612
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 53 - معرفی قراء سبعه توسط ابن مجاهد بغدادی
در این برنامه آقای کریم دولتی به آموزش معرفی قراء سبعه توسط ابن مجاهد بغدادی می پردازد.
قرائت قرآن
قرائت قرآن و تلاوت آیات آن یکی از مهم‌ترین مسائل قرآن به‌شمار می‌رود؛ به‌طوری‌که از همان ادوار نخستین پیوسته عده‌ای به این کار همت گماشته و عهده‌دار قرائت قرآن و تعلیم آن در جامعه اسلامی بوده‌اند.
طبقات قراء
طبقات قراء شامل بزرگان صحابه چون عبداللّه بن مسعود، ابی بن کعب، ابوالدرداء و زید بن ثابت در طبقه اول؛ عبداللّه بن عباس، ابوالاسود دوئلی، علقمة بن قیس، عبداللّه بن سائب، اسود بن یزید، ابوعبدالرحمان سلمی و مسروق بن اجدع در طبقه دوم؛ و بالأخره بزرگانی دیگر در طبقات سوم تا هشتم می‌گردد. پس از این طبقات از قراء، عهد تدوین قرائات آغاز شد و به دنبال آن، قراء سبعه تعیین گردیدند.
سلسله قاریان بنام قرآن و قرائات، قرن به قرن پیوسته ادامه داشت تا این‌که در اوایل قرن چهارم ابوبکر ابن مجاهد (245 ـ 324ق) شیخ القراء بغداد، قرائات را در هفت قرائت از هفت قاری بنام، به رسمیت شناخت.
حجیت قرائات و تواتر آنها
در حجیت قرائات و تواتر آنها، که آیا جملگی به‌طور متواتر از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نقل و ضبط شده است یا نه، گفت‌وگو فراوان است. به‌طورکلی از آن مباحث می‌توان نفی تواتر قرائات را نتیجه گرفت؛ زیرا طبق دیدگاه محققان، بیش از یک قرائت از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نرسیده است و آن قرائتی است که در میان عموم مردم مسلمانان متداول است و هر قرائت که با آن مطابق باشد، مقبول، وگرنه مردود است.
قراء سبعه (هفت‌گانه)
قرائت قرآن بین قاریان در مواردی اختلافی بود و تعداد قاریان در طی سالیان متمادی افزایش می‌یافت تا این‌که ابن مجاهد از میان کلیه قرائات، هفت قرائت را برگزید:
1. ابن عامر: عبداللّه بن عامر یحصبی (متوفای 118ق) قاری شام.
2. ابن کثیر: عبداللّه بن کثیر دارمی (متوفای 120ق) قاری مکه.
3. عاصم: عاصم بن ابی‌النجود اسدی (متوفای 128ق) قاری کوفه. حفص قرائت عاصم را دقیق‌تر و مضبوط‌تر می‌دانست و قرائت عاصم به‌وسیله او منتشر شده و تا امروز متداول است و همین قرائتی است که امروزه در بیشتر کشورهای اسلامی رایج است.
4. ابوعمرو: زبّان ابوعمرو بن علاء مازنی؛ (متوفای 154ق) قاری بصره.
5. حمزه: حمزة بن حبیب زیّات (متوفای 156ق) قاری کوفه.
6. نافع: نافع بن عبدالرحمان اللیثی (متوفای 169ق) قاری مدینه. و این قرائت همان است که در برخی کشورهای مغرب عربی امروزه رایج است.
7. کسائی: علی بن حمزه (متوفای 189) قاری کوفه.
تواتر قرائات هفت‌گانه
یکی از مسائل مهم، مسئله تواتر قرائات سبع است؛ یعنی آیا این قرائات بالخصوص، متواترند و حجیت قطعی دارند، یا نه؟ فقها و پژوهشگران علوم قرآنی به تواتر قرائات سبعه اشکال کرده‌اند و آن را اساساً قابل تصور ندانسته و معقول نمی‌دانند؛ زیرا در زمان هر یک از قاریان هفت‌گانه ناقل تواتر، فقط خود آن قاری بوده نه دیگران.
ضابطه تشخیص قرائت صحیح
آن‌چه می‌توان آن را ضابطه قبولی قرائت دانست، عبارت است از: موافقت با قرائت جمهور مسلمین جدای از قرائت قراء؛ زیرا قرآن در دو مسیر طی طریق نموده، نخست طریقه مردمی که مسلمانان سینه به سینه از پدران و اجداد خود، از شخص پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ دریافت نموده‌اند و برای همیشه دست به دست داده تا به امروز برای ما رسانده‌اند. این قرائت مردمی، موافق با ثبت (نوشته) تمام مصحف‌های موجود در تمام قرون است و نمایانگر آن، قرائت حفص است؛ زیرا حفص همان قرائت جمهور را قرائت کرده و امام علی علیه‌السلام نیز همان را قرائت کرده که توده عظیم مردمی از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ شنیده‌اند: حفص بن سلیمان کوفی از عاصم از ابوعبدالرّحمان سلمی از حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ (و دیگر صحابه) و ایشان از رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله.
این مسیر، مسیر تواتر است و قرآن به‌گونه تواتر به ما رسیده است؛ ولی مسیر قرّاء و قرائات مسیر اجتهاد است (جز قرائت عاصم) که اجتهاد در نص قرآن روا نباشد و فاقد حجیت شرعی است.
برای تشخیص قرائت صحیح و متواتر که بر دست جمهور نقل و ضبط شده، سه شرط ارائه شده است:
أ. توافق با ثبت مصحف‌های موجود، که در تمام قرون بر دست توانای مردمی ثبت و ضبط شده است. تمام قرآن‌های خطی و چاپی، مخصوصاً در گستره شرق اسلام، بدون هیچ‌گونه اختلافی ارائه شده و می‌شود.
ب. توافق با فصیح‌ترین و معروف‌ترین اصول و قواعد لغت عرب؛ زیرا قرآن با فصیح‌ترین لغت نازل شده و هرگز جنبه‌های شذوذ لغوی در آن یافت نمی‌شود.
ج. توافق با اصول ثابت شریعت و احکام قطعی عقلی، که قرآن پیوسته پایه‌گذار شریعت و روشنگر اندیشه‌های صحیح عقلی است و نمی‌شود که با آن مخالف باشد.
قرائت قرآن
قرائت قرآن و تلاوت آیات آن یکی از مهم‌ترین مسائل قرآن به‌شمار می‌رود؛ به‌طوری‌که از همان ادوار نخستین پیوسته عده‌ای به این کار همت گماشته و عهده‌دار قرائت قرآن و تعلیم آن در جامعه اسلامی بوده‌اند.
طبقات قراء
طبقات قراء شامل بزرگان صحابه چون عبداللّه بن مسعود، ابی بن کعب، ابوالدرداء و زید بن ثابت در طبقه اول؛ عبداللّه بن عباس، ابوالاسود دوئلی، علقمة بن قیس، عبداللّه بن سائب، اسود بن یزید، ابوعبدالرحمان سلمی و مسروق بن اجدع در طبقه دوم؛ و بالأخره بزرگانی دیگر در طبقات سوم تا هشتم می‌گردد. پس از این طبقات از قراء، عهد تدوین قرائات آغاز شد و به دنبال آن، قراء سبعه تعیین گردیدند.
سلسله قاریان بنام قرآن و قرائات، قرن به قرن پیوسته ادامه داشت تا این‌که در اوایل قرن چهارم ابوبکر ابن مجاهد (245 ـ 324ق) شیخ القراء بغداد، قرائات را در هفت قرائت از هفت قاری بنام، به رسمیت شناخت.
حجیت قرائات و تواتر آنها
در حجیت قرائات و تواتر آنها، که آیا جملگی به‌طور متواتر از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نقل و ضبط شده است یا نه، گفت‌وگو فراوان است. به‌طورکلی از آن مباحث می‌توان نفی تواتر قرائات را نتیجه گرفت؛ زیرا طبق دیدگاه محققان، بیش از یک قرائت از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نرسیده است و آن قرائتی است که در میان عموم مردم مسلمانان متداول است و هر قرائت که با آن مطابق باشد، مقبول، وگرنه مردود است.
قراء سبعه (هفت‌گانه)
قرائت قرآن بین قاریان در مواردی اختلافی بود و تعداد قاریان در طی سالیان متمادی افزایش می‌یافت تا این‌که ابن مجاهد از میان کلیه قرائات، هفت قرائت را برگزید:
1. ابن عامر: عبداللّه بن عامر یحصبی (متوفای 118ق) قاری شام.
2. ابن کثیر: عبداللّه بن کثیر دارمی (متوفای 120ق) قاری مکه.
3. عاصم: عاصم بن ابی‌النجود اسدی (متوفای 128ق) قاری کوفه. حفص قرائت عاصم را دقیق‌تر و مضبوط‌تر می‌دانست و قرائت عاصم به‌وسیله او منتشر شده و تا امروز متداول است و همین قرائتی است که امروزه در بیشتر کشورهای اسلامی رایج است.
4. ابوعمرو: زبّان ابوعمرو بن علاء مازنی؛ (متوفای 154ق) قاری بصره.
5. حمزه: حمزة بن حبیب زیّات (متوفای 156ق) قاری کوفه.
6. نافع: نافع بن عبدالرحمان اللیثی (متوفای 169ق) قاری مدینه. و این قرائت همان است که در برخی کشورهای مغرب عربی امروزه رایج است.
7. کسائی: علی بن حمزه (متوفای 189) قاری کوفه.
تواتر قرائات هفت‌گانه
یکی از مسائل مهم، مسئله تواتر قرائات سبع است؛ یعنی آیا این قرائات بالخصوص، متواترند و حجیت قطعی دارند، یا نه؟ فقها و پژوهشگران علوم قرآنی به تواتر قرائات سبعه اشکال کرده‌اند و آن را اساساً قابل تصور ندانسته و معقول نمی‌دانند؛ زیرا در زمان هر یک از قاریان هفت‌گانه ناقل تواتر، فقط خود آن قاری بوده نه دیگران.
ضابطه تشخیص قرائت صحیح
آن‌چه می‌توان آن را ضابطه قبولی قرائت دانست، عبارت است از: موافقت با قرائت جمهور مسلمین جدای از قرائت قراء؛ زیرا قرآن در دو مسیر طی طریق نموده، نخست طریقه مردمی که مسلمانان سینه به سینه از پدران و اجداد خود، از شخص پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ دریافت نموده‌اند و برای همیشه دست به دست داده تا به امروز برای ما رسانده‌اند. این قرائت مردمی، موافق با ثبت (نوشته) تمام مصحف‌های موجود در تمام قرون است و نمایانگر آن، قرائت حفص است؛ زیرا حفص همان قرائت جمهور را قرائت کرده و امام علی علیه‌السلام نیز همان را قرائت کرده که توده عظیم مردمی از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ شنیده‌اند: حفص بن سلیمان کوفی از عاصم از ابوعبدالرّحمان سلمی از حضرت علی ـ علیه‌السلام ـ (و دیگر صحابه) و ایشان از رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله.
این مسیر، مسیر تواتر است و قرآن به‌گونه تواتر به ما رسیده است؛ ولی مسیر قرّاء و قرائات مسیر اجتهاد است (جز قرائت عاصم) که اجتهاد در نص قرآن روا نباشد و فاقد حجیت شرعی است.
برای تشخیص قرائت صحیح و متواتر که بر دست جمهور نقل و ضبط شده، سه شرط ارائه شده است:
أ. توافق با ثبت مصحف‌های موجود، که در تمام قرون بر دست توانای مردمی ثبت و ضبط شده است. تمام قرآن‌های خطی و چاپی، مخصوصاً در گستره شرق اسلام، بدون هیچ‌گونه اختلافی ارائه شده و می‌شود.
ب. توافق با فصیح‌ترین و معروف‌ترین اصول و قواعد لغت عرب؛ زیرا قرآن با فصیح‌ترین لغت نازل شده و هرگز جنبه‌های شذوذ لغوی در آن یافت نمی‌شود.
ج. توافق با اصول ثابت شریعت و احکام قطعی عقلی، که قرآن پیوسته پایه‌گذار شریعت و روشنگر اندیشه‌های صحیح عقلی است و نمی‌شود که با آن مخالف باشد.
