فهرست
سبک شناسی در هنر تلاوت قرآن کریم

سبک شناسی در هنر تلاوت قرآن کریم

  • 27 دقیقه مدت
  • 204 دریافت شده
جلسه شانزدهم، به کارشناسی استاد غلامرضا شاه میوه اصفهانی
در این برنامه در خصوص ویژگی‌های سبکی مرحوم عبدالباسط محمد عبدالصمد صحبت خواهیم کرد. شاید تاثیرگذارترین قاری جهان اسلام و کسی که در تمامی کشورهای اسلامی نامش با صوت و لحن زیبای قران آمیخته شده، مرحوم عبدالباسط است و وقتی که صحبت از تلاوت قرآن میشود، اولین اسمی که به ذهن مسلمانان دنیا متبادر می شود، نام ایشان است. ویژگی های معنوی و شخصیتی ایشان باعث شده که بعد از صدها سال از فوتشان هر وقت که صدایشان به گوش انسان می رسد، در حقیقت روح و جانش تازه میشود و به یاد خدا و معنویت میفتد.

صدای ایشان را در کشور مصر به صوت الملائکی تعبیر می‌کنند. چون از رنگ و جنس خاصی برخوردار است که دیگر در عالم قرائت مشابهش تکرار نمی شود و یکی از صداهایی است که به لحاظ جذابیت های ذاتی در اوج خودش قرار دارد. از نظر تحریر و انعطاف میتوانیم صدای ایشان را به دو بخش تقسیم کنیم. صدایی که در دوران جوانی و میانسالی اوست که بسیار صدای پر تحریر و منعطفی است و صدایی که در دوره‌های میانسالی و پایانی عمر بوده که مقداری از تحریر و انعطاف آن مانند بسیاری از قراء کاسته می‌شود.

وسعت صدای استاد عبدالباسط وسعتی کامل است اما نحوه استفاده از این وسعت به شکلی است که با توجه به اوج گیری‌های متعددی که در تلاوت ایشان اتفاق می افتد، معمولاً بالاترین درجات صدای خودش را در درجات چهارم و پنجم مقامات ارائه میکند و در حقیقت این روش روشی است که مرحوم محمد صدیق منشاوی هم در پیش گرفته است و آن استفاده از پرده های بالای صدا برای اجرای درجات چهارم، پنجم و ششم می باشد.

در مورد بافت لحنی ایشان باید بگوییم که عبدالباسط هم از ترتیب مشخص از مقامات با اندک جابجایی استفاده می‌کنند. محوریت در این استفاده معمولاً مقام بیات است که با مدت اجرای طولانی تری نسبت به سایر مقامات در واقع ایشان استفاده کرده اما در عین حال بعد از شروع به مقاماتی همچون صبا، حجاز، راست و چهارگاه اشاره کرده است. عبدالباسط از جمله قرائی است که از دو مقام کمتر استفاده کرده و میتوانیم بگوییم در حقیقت استفاده نکرده است. به دلیل اینکه مواردی هم که مورد استفاده قرار داده خیلی نادر است و وجه غالب سبکی به حساب نمی‌آید. این مقامات مقاماتی مثل نهاوند و سه گاه ‌هستند.
در تلاوت ایشان تمایل زیادی به استفاده از مقامات مرکب یا ترکیبات دیده نمیشود و به لحاظ رنگ آمیزی الحان ساده تری و در عین حال قابل فهم تر برای مخاطب هستند. یکی از نکات بارز در مورد استاد عبدالباسط این است که شاید بتوانیم به ایشان لقب بهترین متخصص قصار السور را بدهیم. به خاطر اینکه ملودی سازی هایی که ایشان در برخی از سوره ها مثل تکویر یا شمس کرده است تقریباً تکرار نشدنی است و به نوعی این ملودی ها روی آن بخش از آیات که ایشان اجرا کرده است، به خوبی نشسته و تاثیر زیادی در جهان اسلام باقی گذاشته است. آهنگ هایی که ایشان برای این اجراها ساخته، بسیار زیبا و تاثیر گذار است.

از دیگر ویژگی‌های سبک ایشان در حوزه بافت لحنی عدم استفاده از جواب جوابات است. یکی از دلایل تاثیرگذاری ایشان در مقام حجاز نوا یا بیات حسینی است که در حقیقت این مقامات را در بالاترین پرده صوتی خودش اجرا کرده که خود این روش می تواند به عنوان یک روش شاخص در سبک‌هایش شناخته شود، چون این نوع اجرا تأثیرگذاری بیشتری از مقامات روی ذهن مخاطب می گذارد.

در زمینه شیوه اوج‌گیری معمولاً عبدالباسط از درجه 4 بیات قبلی بیات جدیدی را آغاز می کند و به شکل دوونیم پرده‌ ای گام صدای خودش را افزایش می‌دهد. در حوزه برنامه ها و روش‌هایی که در تلاوت خودش مورد استفاده قرار می‌دهد چند نکته قابل توجه است. اول اینکه عبدالباسط برای بسط دادن نغمه به خاطر اینکه معمولاً قاری پرنفسی است و در نفس‌های طولانی الحان را ارائه میکند، از موتیف‌های تکراری استفاده میکند. ایشان در حوزه اجرای غفلات، دارای غفله های خاص است. اما در این حوزه زیاد پر کار نبوده است. ایشان در اجرای نغمات معمولاً تمایل به اجرای خطی نغمات و در حقیقت کم انعطاف اجرا کردن نت ها دارد و معمولا سطح اجرای نوت های ایشان خیلی تلورانس ندارد که به این روش استفاده خطی از نغمات می گویند. معمولا در تلاوت عبدالباسط فرودها و صعودهای اکتاوی دیده نمیشود و اگر قرار بر این باشد که از اکتاو استفاده کند به شکل مجزا و در پرده‌های بم معمولاً این کار را انجام می‌دهد.

استفاده از نوانس ها و رنگ سازی‌های مختلف درصدا از نکات بارز در خصوص صدای ایشان است که به خوبی از سه بخش صدای خودش یعنی صدای سینه صدای میانی و صدای سریع استفاده کرده و همچنین از ولوم دادن به صدای خودش در اثناء مدود به خوبی استفاده نموده است. از دیگر ویژگی‌های سبک ایشان عدم استفاده از فاصله های اکتاوی ست و معمولاً از فاصله‌های یک به چهار ی یک به پنج استفاده کرده و کمتر هم از روش اتصال نت ها در تلاوت خودش تبعیت میکند.

در حوزه انتقالات معمولاً از شیوه مشخص و ثابتی در واقع پیروی می‌کند. برای مثال معمولاً بعد از حجاز به شکل طبیعی از حجاز به راست منتقل میشود که یک شیوه غالب در تلاوت ایشان است یا بعد از بیات به صبا منتقل میشود. لذا تنوع انتقال در سبک عبدالباسط به اندازه سبک‌هایی مثل سبک مصطفی اسماعیل نیست. در بخش تحریر نکته قابل ذکر این است که به طور کلی مرحوم عبدالباسط قاری‌ای نیست که تمایل به استفاده افراطی از تحریرها را داشته باشید و معمولاً تحریرها را در مکان های خاصی همچون مدود یا غفله های نغمات مورد استفاده قرار می دهد. در عین حال از تحریرهای بسیار سریع و ریزی هم برخوردار است.

عبدالباسط را میتوانیم به دلیل شیوه لحنی که انتخاب کرده شیوه‌ای که بیشتر از نغمات و جملات لحنی مبتنی بر صداست، جزو قاریانی قرار دهیم که تلاوتی معنوی عاشق و تاثیرگذار دارد و جزء تاثیرگذارترین قاریان به لحاظ خشوع و معنویت تلاوت است.

قطعات صوتی

  • عنوان
    زمان
  • 27:42

مشخصات

سایر مشخصات

تصاویر

قسمت‌های دیگر

پایگاه قرآن