فهرست
سبک شناسی در هنر تلاوت قرآن کریم

سبک شناسی در هنر تلاوت قرآن کریم

  • 30 دقیقه مدت
  • 148 دریافت شده
جلسه بیست و دوم به کارشناسی استاد غلامرضا شاه میوه اصفهانی
در برنامه امروز به بررسی ابعاد سبکی مرحوم حمدی زامل می پردازیم. وی را می توانیم مثل هاشم هیبه قاری توسط خوانی بدانیم که تمایل چندانی به اجراء اوج مقامات یا همان جواب الجوابات نداشته و اگر هم استفاده میکند، با مدلاسیون های مکرری که در تلاوت خودش انجام میدهد، در برخی از مقامات مبادرت به استفاده از جواب الجوابات کرده است. تا حد زیادی متأثر از مکتب مصطفی اسماعیل است. ولی در عین حال ملودی ها، موتیف‌ها و ریزنغمه های خاص خود را دارد.

ایشان یکی از قاریانی است که مرتب سطح زیر و بمی تلاوت خود را تغییر داده و دائم کوک اصلی صدایش تغییر می کند که از این حیث می توانیم او را با حصان مقایسه کنیم. با این تفاوت حصان دور کندتر و او دور تندتری دارد.

صدای او در دارای زنگ یا طنین خاصی است که با نوعی گرفتگی مطبوع همراه است. صدای ایشان از جمله صداهای زیر یا صداهای تنور هست که در عین حال از شدت خوبی برخوردار بوده و از حیث انعطاف و تحریر نیز صدای فاخر به شمار می‌آید. در بخش تحریرها از تحریرهای متنوع ریز و سایشی استفاده نموده و همچنین در بخش مساحت به طور معمول در اکثر تلاوت هایش بین 12 تا 13 درجه صوتی را اجرا نموده است.

ایشان در حوزه استفاده از مقامات تمایل زیادی به اجرای چند مقام در تلاوت دارند و در برخی از مقامات هم تمایل کمتری به استفاده دارند. از جمله مقاماتی که بیشتر در تلاوت های ایشان می شنویم، مقاماتی مانند بیات، صبا، راست و سیکاه است و در عین حال از مقاماتی مانند حجاز، نهاوند و عجم هم استفاده کرده است. در بخش استفاده از فروع مقامات هم یکی از قاریانی که فروع مقامات را به خوبی به کارگرفته علیرغم اینکه تنوع مقامی کمتری دارد، حمدی محمود زامل است که در تلاوت خودش از فروع راست خصوصاً درجات سوم، چهارم و پنجم راست زیاد استفاده کرده است. همچنین از فروع مقام بیات در ابتدای تلاوت خود و همچنین در ادامه وقتی که بعد از راست دوباره به بیات رجوع پیدا میکند، از فروع مقام بیات یعنی رست بیات نوا حسینی و عجمی هم استفاده کرده است.

وی جزو قاریانی است که از بعد بافت لحنی، دارای بافت نرمی در تلاوتش می باشد و این به دلیل استفاده از تحریرهای مکرر و همچنین استفاده از روش‌هایی که در حقیقت با استفاده از نوانس یا ولوم‌های مکرر صدا صورت میگیرد، تلاوت نرم و قابل انعطافی داشته و پردازش‌های کلمه به کلمه در تلاوت ایشان زیاد اتفاق می‌افتد.


رفت و برگشت های ایشان بین مقامات، به خصوص بین صبا و بیات یا راست و سه گاه یا بیات و راست به تلاوت ایشان رنگ و طعم خاصی بخشیده است. بنابراین او را می‌توانیم جزو قاریانی بدانیم که کمتر از ردیف‌های خطی و کم انعطاف استفاده میکند. این پردازش های کلمه به کلمه باعث شده که به وی لقب قاری خطی خان یا کم انعطاف در اجرای مقامات بدهند. از جمله نکاتی که در بافت لحنی ایشان قابل طرح است، عدم تمایل به اجرای جواب الجوابات مقامات است که البته استثناهایی هم دارد. معمولاً در تلاوت ایشان خبری از اجرای جواب الجوابات نیست و اگر هست خیلی به ندرت اتفاق می‌افتد.

از دیگر نکات مهم در حوزه بافت لحنی ایشان، انتقالات مکرر و تغییر فضای نغمات به شکل پیوسته و دائمی است. وی دائماً از تغییر نوت پایه یا مدلاسیون استفاده میکند و سطح زیر و بم تلاوت را دائما تغییر می‌دهد. او را می توانیم قاری موتیف ساز بنامیم که از ریزنغمه ها یا موتیف ها به شکل پیوسته استفاده میکند و با تکرار این ریزنغمه ها رنگ خاصی به تلاوت خود بخشیده است. اما در حوزه روش ها یا برنامه‌ها ایشان از جمله قاریانی است که از روش اوج گیری از درجه 4 بیات استفاده میکند که باز با یک بیات دیگر سطح تلاوت خودش را افزایش میدهد. اما در پایان تلاوت اگر شما بخواهید کوک اولیه صدای او را با بقیه تلاوت مقایسه کنید، می بینید که در واقع این کوک دائما در حال تغییر است و به دلیل تغییر نوت پایه یا مدلاسیون های مکرر، هیچ وقت نمی‌توانید کوک ثابتی را در تلاوت ایشان دنبال کنید.

در حوزه اجرای مقامات ایشان هم مثل بسیاری از قاریان دیگر از هر سه روش موجود یعنی روش انتقال پلکانی درجات گلیساندو یا همان اتصال درجات و همچنین اجرای فاصله ها استفاده کرده است. اما بیشتر از فواصل و روش انتقال پلکانی درجات بهره برده است. یکی از کارهایی که قاریان بزرگ در تلاوت خودشان و در برخی از سبک‌ها انجام می دهند، این است که وقتی که به مرحله طبقه جواب صدا می رسند، گاهی بر می‌گردند و یک نفس مجزا را در بم صدا به شکل اکتاوی اجرا می‌کنند. برخی از قاریان هستند که به‌شکل اکتاوی فرود می آیند یعنی از 8 به یک مقامات را اجرا می‌کنند و تعدادی هم از هر دو روش استفاده کردند. مرحوم حمدی زامل یکی از قاریانی است که فقط از انتقال اکتاوی استفاده کرده و بم خوانی درجات در تلاوت ایشان دیده نمی شود. وی از مصطفی اسماعیل الهام گرفته و سبک ایشان متاثر از سبک اسماعیل است.

هرچند که وی دارای نفس طولانی است و در برخی از عبارت‌ها یا آیات آن را به خوبی نشان داده است، اما معمولاً سبکش در تلاوت طولانی خواندن نیست و تقطیع های خاص خودش را داشته و از تکرارهای هدفمندی هم برای القاء بهتر مطلب به شنونده در تلاوت خودش استفاده میکند. وی قاری غفله پرداز نیست و بیشتر بر جملات لحنی تاکید دارد. در عین حال از بعضی از غفلات خاص خودش بهره مند بوده و متأثر از مصطفی اسماعیل و کامل یوسف است.

وی بیشتر بر جملات لحنی تاکید داشته و در این حوزه دست به ابداع و خلق ردیف‌های جدیدی در تلاوت قرآن زده که تعداد زیادی از این ردیف‌ها در تلاوت او وجود دارد که پیش از او توسط قاری دیگر اجرا نشده است. او از ترکیبات اجناس و مقام‌های مرکب در تلاوت استفاده نموده و همین باعث شده که ردیف های جدیدی را با استفاده از این ترکیبات خلق کند. وی از جمله قاریانی است که به خوبی از تحریرها با توجه به فراز و فرودهای نغمه و به شکل متناسب از تحریر‌ها استفاده کرده و تنوع طرحی بسیار خوبی دارد. وی هم چنین که از تحریر‌های ریز استفاده می‌کند، از تحریرهای ولومی و سایشی هم استفاده کرده که رنگ و بوی خاصی به تلاوت او بخشیده و یکی از وجوه تمایز او با دیگر سبک ها است.

قطعات صوتی

  • عنوان
    زمان
  • 30:12

مشخصات

سایر مشخصات

تصاویر

قسمت‌های دیگر

پایگاه قرآن