- 844
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 59، تجوید
جناب آقای پورزرگری در این برنامه به آموزش نکات تجویدی و مرور دروس جلسات قبل دارند.
مخارج حروف
"مخارج" جمع مخرج است و مقصود از آن جایی است که حرف، تلفظ میشود و در حلق و زبان و لب قرار دارد و جوف مخرج، حروف مدّ است. اگر خواستی مخرج حرفی را بیابی، قبل از آن حرف همزه ای بیاور و حرف را ساکن گردان، هرجا صدا تمام شد؛ مخرج آن حرف است.
مثلاً: اگر خواستی مخرج "با" را بشناسی؛ بگو: أب. می بینی صدا میان دو لب ـ در حالی که به هم چسبیده اند ـ به آخر می رسد. بنابراین، مخرج "با" بین دو لب به هم چسبیده است. برای یافتن مخرج "جیم" بگو : أج. می بینی صدا بین وسط زبان و سقف دهان به آخر میرسد؛ لذا مخرج "جیم" وسط زبان با نزدیک شدن به میانه سقف دهان است.
و هم چنین "غین". مثلاً: برای به دست آوردن مخرج آن میگوییم : أغ. می بینیم صدا در اول حلق از طرف زبان تمام میشود پس مخرج آن اول حلق است. و نظایر این ...
اکنون به تلفظ حروف از مخارج مربوط، به کیفیتی که یاد شد؛ توجه کنید:
1- جَوْف
جوف، مخرج محدودی نیست بلکه همان فضای خالی و طولانی است که از سینه شروع میشود و تا بیرون دهان ادامه دارد و از حلق و دهان میگذرد.
این، مخرج حروف مدّ سه گانه است؛ لذا نمی توان این حروف را به تنهایی تلفظ کرد ، بلکه باید قبل از آنها حرفی قرار بگیرد که دارای مخرج محدود است تا صدا از آنجا آزاد شود. [و در حرف مدّ ادامه پیدا کند.]
حروف مدّ عبارت است از:
- الف: جَا، شَا.
- یای ساکنی که ما قبل آن کسره (ـِ) باشد: جِی، سِی.
- واو ساکنی که ماقبل آن ضمه (ـُ) باشد: قُو ، سُو.
مقدار کشیدن این حرف برحسب سبب مد، همزه (ء) یا سکون (ـْ) [که بعد از آن واقع شود] تعیین میگردد.
2- حلق
از حلق، شش حرف به ترتیب زیر تلفظ میشود:
-از تَهِ حلق ؛یعنی، قسمتی که به طرف سینه است همزه و ها تلفظ میشود : (أَءْ، أَءْ)؛ (أَهْ، أَهْ)
-از وسط حلق، عین و حا تلفظ میشود : (أَعْ، أَعْ)؛ (أَحْ، أَحْ).
- از اول حلق ؛یعنی، قسمت نزدیک به دهان ، غین و خا تلفظ میشود : (أَغْ، أَغْ)، (أَخْ، أَخْ).
3- زبان: از زبان هیجده حرف طبق تقسیم زیر، تلفظ میشود:
- از ته زبان نزدیک به حلق، قاف تلفظ میشود: (أَقْ، أقْ).
- از ته زبان ولی کمی بیرون تر از مخرج قاف، کاف تلفظ میشود: (أَکْ، أَکْ).
- از وسط زبان با نزدیک شدن به سقف دهان؛ جیم و شین و یا تلفظ میشود : (أَجْ، أَجْ)، (أَشْ، أَشْ)، (أَیْ، أَیْ).
- از پشت زبان (یا پشت آخر زبان) با چسبیدن به بُن (ته) دندان های پیشین بالا، طا و دال و تا تلفظ میشود : (أَطْ، أَطْ)، (أَدْ، أَدْ)، (أَتْ، أَتْ).
- باز از پشت (آخر) زبان با چسبیدن به نوک دندان های پیشین بالا، ظا و ذال و ثا تلفظ میشود:
- (أَظْ، أَظْ)، (أَذْ، أَذْ)، (أَثْ، أَثْ).
توجه : هنگام تلفظ این سه حرف باید قسمت جلوی زبان که شامل آخر و نوک زبان است، از دندان های پیشین بگذرد و ظاهر شود.
- از آخر زبان با چسبیدن به بُنِ دندان های پیشین بالا، نون تلفظ میشود : (أَنْ، أَنْ).
- از آخر زبان با نزدیک شدن به بُنِ دندان های پیشین بالا، بدون چسبیدن، "را" تلفظ میشود: (أَرْ، أَرْ).
از نوک زبان با نزدیک شدن به دندان های پیشین بالا، بدون چسبیدن، صاد و زا و سین تلفظ میشود :
(أَصْ، أَصْ) (أَزْ، أَزْ) (أَسْ، أَسْ).
- از کنار (پهلوی) زبان با چسبیدن به دندان های آسیاب بالا که در موازات آن قرار دارد؛ ضاد تلفظ میشود.
[این حرف را میتوان به سه شکل ادا کرد:
1- کنار راست زبان با دندان های آسیاب بالای سمت راست.
2- کنار چپ زبان با دندان های آسیاب بالای سمت چپ.
3- هر دو کنار زبان با دندان های آسیاب بالا از دو طرف.
و برای ضبط این مخرج، باید وسط زبان را پایین آورد تا هنگام چسباندن یک یا دو کنار زبان به دندان های آسیاب بالا با سقف دهان منطبق نشود: (أَضْ، أَضْ).]
- از کنار زبان به طرف جلو، پس از مخرج ضاد، لام تلفظ میشود؛ به شرط چسبیدن آن به دندان های موازی بالا ؛یعنی، دو دندان پیش و دندان بعد از آن و دندان نیش و دندان بعد از آن ): ( أَلْ، أَلْ).
4- لَب
از مجموع دو لب چهار حرف به ترتیب زیر تلفظ میشود:
- از بین دو لب در صورت انطباق (به هم رسیدن) دو حرف با و میم، تلفظ میشود: (أَبْ، أَبْ)؛ (أَمْ، أَمْ).
و بدون انطباق آنها، واو تلفظ میشود: (أَوْ، أَوْ).
- از لب پایینی با چسبیدن به نوک دندان های پیش بالا "فا" تلفظ میشود : (أَفْ، أَفْ)
مخارج حروف
"مخارج" جمع مخرج است و مقصود از آن جایی است که حرف، تلفظ میشود و در حلق و زبان و لب قرار دارد و جوف مخرج، حروف مدّ است. اگر خواستی مخرج حرفی را بیابی، قبل از آن حرف همزه ای بیاور و حرف را ساکن گردان، هرجا صدا تمام شد؛ مخرج آن حرف است.
مثلاً: اگر خواستی مخرج "با" را بشناسی؛ بگو: أب. می بینی صدا میان دو لب ـ در حالی که به هم چسبیده اند ـ به آخر می رسد. بنابراین، مخرج "با" بین دو لب به هم چسبیده است. برای یافتن مخرج "جیم" بگو : أج. می بینی صدا بین وسط زبان و سقف دهان به آخر میرسد؛ لذا مخرج "جیم" وسط زبان با نزدیک شدن به میانه سقف دهان است.
و هم چنین "غین". مثلاً: برای به دست آوردن مخرج آن میگوییم : أغ. می بینیم صدا در اول حلق از طرف زبان تمام میشود پس مخرج آن اول حلق است. و نظایر این ...
اکنون به تلفظ حروف از مخارج مربوط، به کیفیتی که یاد شد؛ توجه کنید:
1- جَوْف
جوف، مخرج محدودی نیست بلکه همان فضای خالی و طولانی است که از سینه شروع میشود و تا بیرون دهان ادامه دارد و از حلق و دهان میگذرد.
این، مخرج حروف مدّ سه گانه است؛ لذا نمی توان این حروف را به تنهایی تلفظ کرد ، بلکه باید قبل از آنها حرفی قرار بگیرد که دارای مخرج محدود است تا صدا از آنجا آزاد شود. [و در حرف مدّ ادامه پیدا کند.]
حروف مدّ عبارت است از:
- الف: جَا، شَا.
- یای ساکنی که ما قبل آن کسره (ـِ) باشد: جِی، سِی.
- واو ساکنی که ماقبل آن ضمه (ـُ) باشد: قُو ، سُو.
مقدار کشیدن این حرف برحسب سبب مد، همزه (ء) یا سکون (ـْ) [که بعد از آن واقع شود] تعیین میگردد.
2- حلق
از حلق، شش حرف به ترتیب زیر تلفظ میشود:
-از تَهِ حلق ؛یعنی، قسمتی که به طرف سینه است همزه و ها تلفظ میشود : (أَءْ، أَءْ)؛ (أَهْ، أَهْ)
-از وسط حلق، عین و حا تلفظ میشود : (أَعْ، أَعْ)؛ (أَحْ، أَحْ).
- از اول حلق ؛یعنی، قسمت نزدیک به دهان ، غین و خا تلفظ میشود : (أَغْ، أَغْ)، (أَخْ، أَخْ).
3- زبان: از زبان هیجده حرف طبق تقسیم زیر، تلفظ میشود:
- از ته زبان نزدیک به حلق، قاف تلفظ میشود: (أَقْ، أقْ).
- از ته زبان ولی کمی بیرون تر از مخرج قاف، کاف تلفظ میشود: (أَکْ، أَکْ).
- از وسط زبان با نزدیک شدن به سقف دهان؛ جیم و شین و یا تلفظ میشود : (أَجْ، أَجْ)، (أَشْ، أَشْ)، (أَیْ، أَیْ).
- از پشت زبان (یا پشت آخر زبان) با چسبیدن به بُن (ته) دندان های پیشین بالا، طا و دال و تا تلفظ میشود : (أَطْ، أَطْ)، (أَدْ، أَدْ)، (أَتْ، أَتْ).
- باز از پشت (آخر) زبان با چسبیدن به نوک دندان های پیشین بالا، ظا و ذال و ثا تلفظ میشود:
- (أَظْ، أَظْ)، (أَذْ، أَذْ)، (أَثْ، أَثْ).
توجه : هنگام تلفظ این سه حرف باید قسمت جلوی زبان که شامل آخر و نوک زبان است، از دندان های پیشین بگذرد و ظاهر شود.
- از آخر زبان با چسبیدن به بُنِ دندان های پیشین بالا، نون تلفظ میشود : (أَنْ، أَنْ).
- از آخر زبان با نزدیک شدن به بُنِ دندان های پیشین بالا، بدون چسبیدن، "را" تلفظ میشود: (أَرْ، أَرْ).
از نوک زبان با نزدیک شدن به دندان های پیشین بالا، بدون چسبیدن، صاد و زا و سین تلفظ میشود :
(أَصْ، أَصْ) (أَزْ، أَزْ) (أَسْ، أَسْ).
- از کنار (پهلوی) زبان با چسبیدن به دندان های آسیاب بالا که در موازات آن قرار دارد؛ ضاد تلفظ میشود.
[این حرف را میتوان به سه شکل ادا کرد:
1- کنار راست زبان با دندان های آسیاب بالای سمت راست.
2- کنار چپ زبان با دندان های آسیاب بالای سمت چپ.
3- هر دو کنار زبان با دندان های آسیاب بالا از دو طرف.
و برای ضبط این مخرج، باید وسط زبان را پایین آورد تا هنگام چسباندن یک یا دو کنار زبان به دندان های آسیاب بالا با سقف دهان منطبق نشود: (أَضْ، أَضْ).]
- از کنار زبان به طرف جلو، پس از مخرج ضاد، لام تلفظ میشود؛ به شرط چسبیدن آن به دندان های موازی بالا ؛یعنی، دو دندان پیش و دندان بعد از آن و دندان نیش و دندان بعد از آن ): ( أَلْ، أَلْ).
4- لَب
از مجموع دو لب چهار حرف به ترتیب زیر تلفظ میشود:
- از بین دو لب در صورت انطباق (به هم رسیدن) دو حرف با و میم، تلفظ میشود: (أَبْ، أَبْ)؛ (أَمْ، أَمْ).
و بدون انطباق آنها، واو تلفظ میشود: (أَوْ، أَوْ).
- از لب پایینی با چسبیدن به نوک دندان های پیش بالا "فا" تلفظ میشود : (أَفْ، أَفْ)
