- 1792
- 1000
- 1000
- 1000
درس بیست و ششم - مد بدل
استاد یاریگل در این برنامه از آموزش تجوید به مبحث مد بدل می پردازند...
مد بدل، همانطور که در مقدمه ذکر شده است، جزو گروه مد فرعی که علت آن ها همزه است محسوب می شود. به انواع زیر تقسیم می شود:
مد بدل اصلی
هرگاه دو همزه ی قطع که اولی متحرک و دومی ساکن باشد در یک کلمه جمع شوند، همزه ی دوم که ساکن است به حرف مد متناسب با (حرکت) مصوت همزه ی نخست تبدیل می گردد.
چنانچه همزه ی نخست مفتوح باشد، دومی به الف تبدیل شده و اگر اولى مضموم بود دومی به واو مدی مبدل می شود و هرگاه اولى مکسور باشد همزه ی دوم به یاء مدی تغییر می یابد.
به باور حفص از طریق شاطبیه، اندازه ی حرف مد جایگزین همزه ی قطع دوم دو حرکت می باشد.
این تبدیل در نگارش، وصل، وقف و آغاز بدون تغییر است.
- ﴿فَکَیْفَ آسَى عَلَى قَوْمٍ کَافِرِینَ﴾ (اعراف 93) (مثال اول) اصل کلمه ی (آسَى) "أَأْسى" است، به طوری که همزه ی ساکن به الف تبدیل شده است، چراکه همزه ی نخست مفتوح می باشد. مانند کلمه ی (آدم) که اصل آن "أأدم" بوده، و (آتى) که اصل آن "أأتى" است.
- ﴿قَالَ هَلْ آمَنُکُمْ عَلَیْهِ إِلاَّ کَمَا أَمِنتُکُمْ عَلَى أَخِیهِ مِن قَبْلُ﴾ (یوسف 64) (مثال دوم) (آمَنُکُمْ) اصل آن "أأْمنکم" بوده که همزه ی ساکن به الف مدی تبدیل شده است.
- ﴿إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِیتَاء ذِی الْقُرْبَى﴾ (نحل 90) (مثال سوم) اصل کلمه (وَإِیتَاء) "إئْتاء" بوده ولی به خاطر مجاورت دو همزه ی قطع، دومی به یاء مدی، در هماهنگی و تناسب با کسره ی همزه ی اول، تبدیل شده است. این یاء مدی به اندازه ی دو حرکت کشیده می شود. مثال آن (إیمان) است که اصل آن "إئمان" و نیز (لِإِیلَافِ) که در اصل "لإئلاف" می باشد.
- ﴿لِإِیلَافِ قُرَیْشٍ﴾ (قریش 1) (مثال چهارم)
- ﴿وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءتْهُمُ الْبَیِّنَةُ﴾ (بینه 4) (مثال پنجم) اصل کلمه ی (أُوتُوا) "أؤتوا" است، همزه ی قطع دوم که ساکن بوده به واو مدی با میزان کشش دو حرکت تبدیل شده، چرا که همزه ی اول مضموم بوده است. مثال آن (أُوذِینَا) که در اصل "أؤذینا" بوده و (أوتوا) که در اصل "أؤتوا" می باشد.
- ﴿قَالُواْ أُوذِینَا مِن قَبْلِ أَن تَأْتِینَا وَمِن بَعْدِ مَا جِئْتَنَا﴾ (اعراف 129) (مثال ششم).
مد شبیه به بدل یا ملحق به بدل
علما هر حرف مدی که بعد از همزه بیاید را جزو مد بدل دانسته اند، و بدل همزه ی قطع نمی باشد. می توان آن را به چندین نوع تقسیم نمود:
- در حالت های وصل و وقف: مانند (نَبِّؤُونِی) در آیه ی: ﴿نَبِّؤُونِی بِعِلْمٍ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ﴾ (انعام 143) (مثال هفتم) که حرف مد در این جا اصلی بوده و بعد از همزه آمده و به مد بدل پیوسته که مقدار کشش آن، در حالت وصل و وقف، دو حرکت است.
- تنها در حالت وصل: مانند (تَشَاؤُونَ) در آیه ی: ﴿وَمَا تَشَاؤُونَ إِلَّا أَن یَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ﴾ (تکویر 29) (مثال هشتم) حرف مد در (تَشَاؤُونَ) اصلی بوده و بعد از همزه قرار گرفته است بنابراین مد و کشش آن الزامی است، هنگام وصل، مقدار آن با توجه به آنکه مد شبیه بدل است دو حرکت می باشد. اما در حالت وقف حکم مد دارای سکون عارضی را دارد. مثال: (مَآبٍ)، (یُرَاؤُونَ)، (لَیَؤُوسٌ).
- تنها در هنگام آغاز بدان: مثل (اِئْتُونِی) در آیه ی: ﴿أَمْ لَهُمْ شِرْکٌ فِی السَّمَاوَاتِ اِئْتُونِی بِکِتَابٍ مِّن قَبْلِ هَذَا﴾ (احقاف 4) (مثال نهم) موقع وصل شدن خوانده می شود "السماواتـئـتونی" بدون مد، اما هنگام وقف بر (السَّمَاوَاتِ) و آغاز از ـ(اِئْتُونِی) چنین خوانده می شود "إیـتونی"، و یاء مدی در این هنگام حکم مد بدل را پذیرفته و به مقدار دو حرکت، به نظر حفص، کشیده می شود.
مثال آن همچنین کلمه ی (ائْذَن) در آیه ی: ﴿وَمِنْهُم مَّن یَقُولُ ائْذَن لِّی وَلاَ تَفْتِنِّی﴾ (توبه 49) (مثال دهم) است که در هنگام آغاز به آن "إیذن لی" خوانده شوده و موقع وصل به ماقبلش کشیده نمی شود.
ومثله (ائْتِنَا) در آیه ی: ﴿وَقَالُواْ یَا صَالِحُ ائْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا﴾ (اعراف 77) (مثال یازدهم) هنگام آغاز با کلمه ی (ائْتِنَا)، "إیتنا" خوانده می شود، اما زمانی که وصل می شود، مدی در کار نیست.
مثال دیگر ﴿الَّذِی اؤْتُمِنَ﴾، که در هنگام آغاز با کلمه ی (اؤْتُمِنَ)، "أوتمن" قرائت می گردد.
مد بدل، همانطور که در مقدمه ذکر شده است، جزو گروه مد فرعی که علت آن ها همزه است محسوب می شود. به انواع زیر تقسیم می شود:
مد بدل اصلی
هرگاه دو همزه ی قطع که اولی متحرک و دومی ساکن باشد در یک کلمه جمع شوند، همزه ی دوم که ساکن است به حرف مد متناسب با (حرکت) مصوت همزه ی نخست تبدیل می گردد.
چنانچه همزه ی نخست مفتوح باشد، دومی به الف تبدیل شده و اگر اولى مضموم بود دومی به واو مدی مبدل می شود و هرگاه اولى مکسور باشد همزه ی دوم به یاء مدی تغییر می یابد.
به باور حفص از طریق شاطبیه، اندازه ی حرف مد جایگزین همزه ی قطع دوم دو حرکت می باشد.
این تبدیل در نگارش، وصل، وقف و آغاز بدون تغییر است.
- ﴿فَکَیْفَ آسَى عَلَى قَوْمٍ کَافِرِینَ﴾ (اعراف 93) (مثال اول) اصل کلمه ی (آسَى) "أَأْسى" است، به طوری که همزه ی ساکن به الف تبدیل شده است، چراکه همزه ی نخست مفتوح می باشد. مانند کلمه ی (آدم) که اصل آن "أأدم" بوده، و (آتى) که اصل آن "أأتى" است.
- ﴿قَالَ هَلْ آمَنُکُمْ عَلَیْهِ إِلاَّ کَمَا أَمِنتُکُمْ عَلَى أَخِیهِ مِن قَبْلُ﴾ (یوسف 64) (مثال دوم) (آمَنُکُمْ) اصل آن "أأْمنکم" بوده که همزه ی ساکن به الف مدی تبدیل شده است.
- ﴿إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِیتَاء ذِی الْقُرْبَى﴾ (نحل 90) (مثال سوم) اصل کلمه (وَإِیتَاء) "إئْتاء" بوده ولی به خاطر مجاورت دو همزه ی قطع، دومی به یاء مدی، در هماهنگی و تناسب با کسره ی همزه ی اول، تبدیل شده است. این یاء مدی به اندازه ی دو حرکت کشیده می شود. مثال آن (إیمان) است که اصل آن "إئمان" و نیز (لِإِیلَافِ) که در اصل "لإئلاف" می باشد.
- ﴿لِإِیلَافِ قُرَیْشٍ﴾ (قریش 1) (مثال چهارم)
- ﴿وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءتْهُمُ الْبَیِّنَةُ﴾ (بینه 4) (مثال پنجم) اصل کلمه ی (أُوتُوا) "أؤتوا" است، همزه ی قطع دوم که ساکن بوده به واو مدی با میزان کشش دو حرکت تبدیل شده، چرا که همزه ی اول مضموم بوده است. مثال آن (أُوذِینَا) که در اصل "أؤذینا" بوده و (أوتوا) که در اصل "أؤتوا" می باشد.
- ﴿قَالُواْ أُوذِینَا مِن قَبْلِ أَن تَأْتِینَا وَمِن بَعْدِ مَا جِئْتَنَا﴾ (اعراف 129) (مثال ششم).
مد شبیه به بدل یا ملحق به بدل
علما هر حرف مدی که بعد از همزه بیاید را جزو مد بدل دانسته اند، و بدل همزه ی قطع نمی باشد. می توان آن را به چندین نوع تقسیم نمود:
- در حالت های وصل و وقف: مانند (نَبِّؤُونِی) در آیه ی: ﴿نَبِّؤُونِی بِعِلْمٍ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ﴾ (انعام 143) (مثال هفتم) که حرف مد در این جا اصلی بوده و بعد از همزه آمده و به مد بدل پیوسته که مقدار کشش آن، در حالت وصل و وقف، دو حرکت است.
- تنها در حالت وصل: مانند (تَشَاؤُونَ) در آیه ی: ﴿وَمَا تَشَاؤُونَ إِلَّا أَن یَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ﴾ (تکویر 29) (مثال هشتم) حرف مد در (تَشَاؤُونَ) اصلی بوده و بعد از همزه قرار گرفته است بنابراین مد و کشش آن الزامی است، هنگام وصل، مقدار آن با توجه به آنکه مد شبیه بدل است دو حرکت می باشد. اما در حالت وقف حکم مد دارای سکون عارضی را دارد. مثال: (مَآبٍ)، (یُرَاؤُونَ)، (لَیَؤُوسٌ).
- تنها در هنگام آغاز بدان: مثل (اِئْتُونِی) در آیه ی: ﴿أَمْ لَهُمْ شِرْکٌ فِی السَّمَاوَاتِ اِئْتُونِی بِکِتَابٍ مِّن قَبْلِ هَذَا﴾ (احقاف 4) (مثال نهم) موقع وصل شدن خوانده می شود "السماواتـئـتونی" بدون مد، اما هنگام وقف بر (السَّمَاوَاتِ) و آغاز از ـ(اِئْتُونِی) چنین خوانده می شود "إیـتونی"، و یاء مدی در این هنگام حکم مد بدل را پذیرفته و به مقدار دو حرکت، به نظر حفص، کشیده می شود.
مثال آن همچنین کلمه ی (ائْذَن) در آیه ی: ﴿وَمِنْهُم مَّن یَقُولُ ائْذَن لِّی وَلاَ تَفْتِنِّی﴾ (توبه 49) (مثال دهم) است که در هنگام آغاز به آن "إیذن لی" خوانده شوده و موقع وصل به ماقبلش کشیده نمی شود.
ومثله (ائْتِنَا) در آیه ی: ﴿وَقَالُواْ یَا صَالِحُ ائْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا﴾ (اعراف 77) (مثال یازدهم) هنگام آغاز با کلمه ی (ائْتِنَا)، "إیتنا" خوانده می شود، اما زمانی که وصل می شود، مدی در کار نیست.
مثال دیگر ﴿الَّذِی اؤْتُمِنَ﴾، که در هنگام آغاز با کلمه ی (اؤْتُمِنَ)، "أوتمن" قرائت می گردد.
