فهرست
درس شانزدهم - احکام میم ساکن

درس شانزدهم - احکام میم ساکن

  • 9 دقیقه مدت
  • 794 دریافت شده
قسمت: 16
كارشناسان مهمان بهروز یاریگل
نام سریالی: آموزش تجوید قرآن - بهروز یاریگل
استاد یاریگل در این برنامه از آموزش تجوید به مبحث احکام میم ساکن می پردازند...
(میم ساکن)
حرف میم (م) یکی از حروف الفبای زبان عربی می باشد:
لقب آن: حرف شفوی، لبی.
مخرج آن: مابین دو لب با روی هم قرار گرفتن آن ها.
صفات: جهر، بینیه، استفال (پایین بودن) گشایش و تیزی به همراه غنه ی خیشومی.
صفات عارضی آن هنگام سکون

زمانی که حرف میم ساکن باشد، این سه صفت را به خود می گیرد: ادغام لبی، اخفاء لبی و اظهار لبی.
این صفات را برای آن لبی می خوانیم که حرف میم از میان دو لب خارج می گردد. علماء اصطلاحاً بر آن احکام میم ساکن نیز نام نهاده اند.
پیش تر اصطلاحات ادغام، اخفاء و اظهار را تعریف نموده ایم.

ادغام لبی
حروف آن: تنها یک حرف، حرف میم (م).
میم ساکن در حرف مانند خویش، یعنی تنها در حرف میم دیگر ادغام شده و هردو (میم ادغام شده و حرف میم دیگر که در آن ادغام صورت پذیرفته) به یک حرف مشدد و غنه دار تبدیل می شوند. به این گونه ادغام، ادغام حروف متماثل گفته می شود.
این نوع ادغام ناقص است، چراکه غنه به عنوان صفتی از حرف ادغام شده برجای مب ماند.
مثال ها:
﴿الَّذِی أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ﴾ (قریش 4) (مثال اول)
﴿إِنَّهَا عَلَیْهِم مُّؤْصَدَةٌ﴾ (همزه 8) (مثال دوم)
﴿وَاللَّهُ مِن وَرَائِهِم مُّحِیطٌ﴾ (بروج 20) (مثال سوم)
﴿أَلَا یَظُنُّ أُولَئِکَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ﴾ (مطففین 4) (مثال چهارم)
﴿أَلَمْ نَخْلُقکُّم مِّن مَّاء مَّهِینٍ﴾ (مرسلات 20) (مثال پنجم) میم مشدد دوم (در کلمه ی ماء) داخل در باب ادغام نون ساکن (نون در حرف من) در میم بوده، و میم مشددة سوم (مهین) نتجیه ی ادغام تنوین کلمه ی (ماء) در حرف میم است. تنها میم مشدد در کلمه ی (من) حکم ادغام میم ساکن مورد بحث ما را به خود اختصاص می دهد.
﴿فَلَمْ یَجِدُوا لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ أَنصَاراً﴾ (نوح 25) (مثال ششم)
﴿وَاللَّهُ أَنبَتَکُم مِّنَ الْأَرْضِ نَبَاتاً﴾ (نوح 17) (مثال هفتم)
﴿یُرْسِلِ السَّمَاء عَلَیْکُم مِّدْرَاراً﴾ (نوح 11) (مثال هشتم)
﴿وَالَّذِینَ هُم مِّنْ عَذَابِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ﴾ (معارج 27) (مثال نهم)
﴿أَمْ تَسْأَلُهُمْ أَجْراً فَهُم مِّن مَّغْرَمٍ مُّثْقَلُونَ﴾(قلم 46) (مثال دهم) ادغام میم ساکن تنها در یک جا در این مثال بیان شده که آن هم (فَهُم مِّن) می باشد. اما میم مشدد دوم (مِّن مَّغْرَمٍ) وارد در باب ادغام نون ساکن در میم بوده و میم مشدد سوم (مَّغْرَمٍ مُّثْقَلُونَ) مربوط به بحث ادغام تنوین در میم است.

اخفاء لبی
حروف آن: یک حرف؛ حرف باء (ب).
چنانچه بعد از میم ساکن حرف باء بیاید، إخفاء میم با رعایت غنه جایز است.
هنگام اخفاء لبی سعی می شود به هم خورد لب ها به صورت ملایم صورت گیرد (یعنی بدون فشار زیاد بر آن ها) همچنین لب ها را از هم بازنمی گذاریم. میم و باء هردو با برهم نهادن لب ها تولید می شوند.
توجه: اگر بعد از میم ساکن، حرف باء قرار بگیرد، می توان آن را به صورت اخفاء و اظهار خواند و هردو حالت درست و قابل قبول می باشند. اما در این میان اخفاء ارجح بوده و در این جا نیز همان را مدنظر داشته ایم.
مثال ها:
﴿سَلْهُم أَیُّهُم بِـذَلِکَ زَعِیمٌ﴾( قلم 40) (مثال اول)
﴿فَإِذَا هُم بِـالسَّاهِرَةِ﴾ ( نازعات 14) (مثال دوم)
﴿وَمَا صَاحِبُکُم بِـمَجْنُونٍ﴾ ( تکویر 22) (مثال سوم)
﴿ثُمَّ یُقَالُ هَذَا الَّذِی کُنتُم بِـهِ تُکَذِّبُونَ﴾ ( مطففین 17) (مثال چهارم)
﴿فَبَشِّرْهُم بـِعَذَابٍ أَلِیمٍ﴾ ( انشقاق 24) (مثال پنجم)
﴿لَّسْتَ عَلَیْهِم بِـمُصَیْطِرٍ﴾ ( غاشیة 22) (مثال ششم)
﴿فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ رَبُّهُم بِـذَنبِهِمْ فَسَوَّاهَا﴾ ( شمس 14) (مثال هفتم)
﴿أَلَمْ یَعْلَم بِـأَنَّ اللَّهَ یَرَى﴾ ( علق 14) (مثال هشتم)
﴿إِنَّ رَبَّهُم بِـهِمْ یَوْمَئِذٍ لَّخَبِیرٌ﴾ ( عادیات 11) (مثال نهم)
﴿تَرْمِیهِم بِـحِجَارَةٍ مِّن سِجِّیلٍ﴾ ( فیل 4) (مثال دهم)
نمایش اخفاء در ثبت مصاحف:
در چاپ نسخه های قرآن با بدون علامت سکون نمایاندن میم ساکن دارای اخفا، اخفا را نشان می دهند.

اظهار لبی
حروف آن: تمام حروف الفبا، به جز میم و باء.
هرگاه بعد از میم ساکن یکی از حروف الفبا، غیر از میم و باء بیاید، لازم است اظهار گردد.
اظهار در حضور حروفی مانند فاء (ف) و واو (و) به خاطر نزدیکی مخرج این حروف (دو لبی) با آن شدید تر خواهد بود. این موضوع برای آن است که حروف از هم تشخیص داده شده و در تلفظ حرف اظهار شده (میم) عدم وضوح بوجود نیاید.
مثال ها:
﴿أَلَمْ یَجْعَلْ کَیْدَهُمْ فِـی تَضْلِیلٍ﴾ ( فیل 2) (مثال اول)
﴿لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ﴾ ( کافرون 6) (مثال دوم)
﴿إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِـوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَـزَاء وَلَا شُکُوراً﴾ (انسان 9) (مثال سوم)
﴿الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ﴾ (فاتحة 2) (مثال چهارم)
﴿وَإِذَا خَلَوْاْ إِلَى شَیَاطِینِهِمْ قَـالُواْ إِنَّا مَعَکْمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ﴾ (بقره 14) (مثال پنجم)
﴿ اللّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَیَمُدُّهُمْ فِـی طُغْیَانِهِمْ یَـعْمَهُونَ﴾ (بقره 15) (مثال ششم)
﴿خَتَمَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عظِیمٌ﴾ (بقره 7) (مثال هفتم)
﴿مُهْطِعِینَ مُقْنِعِی رُءُوسِهِمْ لاَ یَرْتَدُّ إِلَیْهِمْ طَرْفُهُمْ وَأَفْئِدَتُهُمْ هَوَاء﴾ (ابراهیم 43) (مثال هشتم)
﴿خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَـرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ وَقَدْ کَانُوا یُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَهُمْ سَالِمُونَ﴾ (قلم 43) (مثال نهم)
﴿وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَاباً طَهُوراً﴾ (انسان 21) (مثال دهم)
﴿نَحْنُ خَلَقْنَاهُمْ وَشَدَدْنَا أَسْرَهُمْ وَإِذَا شِئْنَا بَدَّلْنَا أَمْثَـالَهُمْ تَـبْدِیلاً﴾ (انسان 28) (مثال یازدهم)
نمایش اخفاء در نگارش قرآن کریم:
در چاپ قرآن جایی که اظهار میم ساکن جود دارد را با قرار دادن سر حرف ح کوچک نشان می دهند.

قطعات صوتی

مشخصات

سایر مشخصات

تصاویر

قسمت‌های دیگر

پایگاه قرآن