- 2907
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 9 - مرور محفوظات قرآن کریم
در این برنامه آقای کریم دولتی به بحث درباره عوامل مرور محفوظات قرآن می پردازند .
مرور و تثبیت محفوظات گذشته
یکی از وظایف مهم حافظ قرآن که ازحفظ روزانه نیز اهمیت بیشتری دارد: تلاش برای تثبیت و فراموش نکردن آیاتی است که قبلاً آنها را حفظ کرده است. بعضی افراد بعد از اینکه چند صفحه از قرآن را به خاطر سپردند از تکرار و ممارست روزانه غفلت می‌ورزند و در پی افزایش محفوظات خود هستند و با این کار جهت پیشرفت و به پایان رساندن قرآن عجله می‌کنند، ... غافل از آن که در صورت عدم تکرار روزانه به طور منظم تمام آیات گذشته را از یاد می‌برند.
حافظ برای استحکام محفوظات به دو برنامه دقیق نیازمند است.
1. برنامه کوتاه مدت
حافظ باید روزانه به طور منظم آیات حفظ شده در پنج روز گذشته را تکرار نماید، یعنی اگر با خود قرار گذاشته که هر روز یک صفحه را حفظ نماید. بعد از حفظ آن باید پنج صفحه گذشته را نیز حتماً تکرار نماید و به هیچ عنوان از آن تخلف نکند.
قابل توجه است که حافظان محفوظات گذشته را باید به طور کامل از حفظ تکرار نماید به روخوانی آن اکتفا نکند.
2. برنامه بلند مدت
در این قسمت حافظ باید با برنامه‌ریزی حساب شده روزانه حداقل یک دهم محفوظات خود را مرور نماید، یعنی اگر حافظ کل قرآن است باید 3 جزء را در طول روز قرائت کند و اگر حافظ 5 جزء می‌باشد، هر روز نیم جزء را مرور نماید.
بنابراین باید در مدت 10 روز تمام محفوظات خود را دوره کند و در صورت تخلف از این برنامه به حفظ او خلل وارد خواهد آمد.
حافظ می‌تواند مقدار مرور خود را در طول روز تقسیم بندی کرده و در ساعات مختلفی آن را انجام دهد، مثلاً حافظ نصف قرآن می‌تواند نیم جزء اوّل صبح و نیم جزء وسط روز و نیم جزء نیز آخر شب تلاوت نماید.
این مطلب را دوباره متذکر می‌شویم که نباید محفوظات روز گذشته را از روی قرآن انجام دهد و حتماً باید از حفظ بخواند
10- مباحثه و پرسش
یکی از راههایی که به تثبیت محفوظات حافظ کمک می‌کند و در استحکام آن نقش مؤثر دارد، مباحثه و دوست‌گیری است.
بدین ترتیب دو یا چند نفر که در راه حفظ قرآن تلاش می‌کنند، هر روز به مدت معین (نیم یا یک ساعت) در ساعت مشخصی، ابتدا حفظ جدید خود را تلاوت می‌کنند و بعد از آن جزء شخصی که روز قبل آن را تعیین کرده‌اند به نوبت قرائت می‌کنند، به طوری که هر نفر یک صفحه را می‌خواند و دیگران نیز اشکالات او را تصحیح می‌کنند.
بعد از اتمام معین شده می‌توانند آیات مشابه را از یکدیگر بپرسند و نیز می‌توانند آیات ابتدایی صفحات مختلف (سر آیه) را پرسش نمایند، به این صورت که آیه‌ای در یک جزء را سؤال می‌کنند، بعد از قرائت آن آیه، آیه ابتدایی آن صفحه و صفحات قبل و یا بعد آن را می‌پرسند.
مباحثه قرآنی از متداولترین روشهایی است که قابل استفاده اکثر حافظان قرآن بوده و همه اساتید آن را توصیه می‌نمایند.
توجه
در صورت عدم دستیابی به هم مباحثه و دوست، به تنهایی نیز می‌توان محفوظات را مرور کرد. یکی از راههایی که قابل استفاده برای مرور فردی است، استفاده از نوار ترتیل است.
استفاده از نوار برای مرور
حافظ جزء مورد نظر خود را همراه با نوار قرائت می‌کند و هرگاه آیه‌ای را نتوانست هماهنگ و همراه با نوار تلاوت کند، آن را چند بار تکرار نماید استفاده از نوار از جهت عادت بر قواعد تجویدی نیز برای انسان مفید است.
11- برنامه ویژه حفظ قرآن
یک انسان با حافظه معمولی می‌تواند در نیم ساعت یک صفحه از قرآن را حفظ کند، بنابراین چنین فردی می‌تواند با صرف 2 ساعت وقت چهار صفحه را حفظ کند ولی نگهداشتن حفظ بسیار مشکل است و نیاز به تمرین و مداومت فراوان دارد.
به کار بستن این برنامه می‌تواند چنین فردی را حافظ کل قرآن نماید:
1. هنگامی که یک صفحه را با تسلط کامل حفظ نکرده‌اید، سراغ صفحه بعد نروید.
2. قبل از شروع صفحه جدید از اوّل قرآن تا جایی که حفظ کرده‌اید را مطالعه نمایید و اشکالات خود را برطرف نمایید، بعد از اینکه به صورت روان، از حفظ آن را تلاوت کردید و همه محفوظات ملکه ذهنتان شد صفحه جدید را شروع کنید.
3. هر صفحه را که حفظ می‌کنید، یک مرتبه نیز آن را بنویسید، چون علم فرار است و با کتابت در ذهن بهتر مستقر می‌گردد و در روایات نیز آمده است که:
اُکْتُبُوا فَاِنَّکُمْ لا تَحْفَظُونَ حَتّی تَکْتُبُوا .
«بنویسید زیرا شما تا ننویسید مطلبی را حفظ نمی‌کنید».
توضیح برنامه
انسان وقتی تصمیم قطعی و نیت حفظ قرآن می‌کند، از ابتداء قرآن آغاز و با همتی بلند کار خود را شروع و با خود عهد می‌بندد که تا قرآن را تمام نکرده است دست از این کار نمی‌کشد.
معیار و ملاک سوره حمد است، یعنی تا انسان صفحه 2 را مانند سوره حمد از حفظ نشده است، سراغ صفحه 3 نرود و بعد از اینکه این صفحه را به طور دقیق و روان تلاوت کرد، یک بار صفحات گذشته را نیز مرور نماید، اگر ایراد و اشکالی نداشت، آن‌گاه صفحه 4 را حفظ نماید.
به این ترتیب تا پایان جزء به پیش برود، آن‌گاه اگر جزء اوّل را به خوبی از حفظ شده بود، جزء دوّم را آغاز نماید.
نباید فراموش کرد که هنگام حفظ هر صفحه‌ای حتماً باید تمام صفحات گذشته را از حفظ قرائت کرده و از تسلط بر همه آنها مطمئن شد.
توجه!
اگر کسی با این روش روزی 3 ساعت به طور منظم کار کند و در مدت یک ساعت دو صفحه حفظ نماید و 2 ساعت نیز برای مرور محفوظات گذشته صرف نماید، می‌تواند در مدت 10 ماه (302 روز) حافظ کل قرآن گردد. اصول کافی، ج 1، ص 90.
سخنی با حافظان و والدین آنها
کسانی که خداوند توفیق حفظ کلام خود را به آنان عنایت کرده است و در زمره اشراف امّت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و حاملان قرآن قرار گرفته‌اند، موظف به رعایت آداب اخلاقی و انسانی هستند، بخشی از وظائف آنان عبارت است از:
1. ترک گناهان کبیره و صغیره
در صورتی که حافظان قرآن به تقوای الهی آراسته نباشند و خدای ناکرده مشغول به گناه و معصیت گردند، به قرآن کریم لطمه وارد می‌کنند و مورد غضب قرآن و پروردگار عالم قرار می‌گیرند و علاقمندان به حفظ نیز با مشاهده آنها از قرآن فاصله می‌گیرند.
2. تواضع
حافظ قرآن باید به شکرانه توفیق حفظ قرآن کریم خداوند را بسیار حمد نماید و در برابر خداوند و بندگان خدا فروتن باشد و از تکبر و غرور بپرهیزد، امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: به حافظ قرآن می‌گویند: در برابر مردم متواضع باش تا خداوند شما را عزیز بدارد ...
3. تسلط کافی بر محفوظات
حافظ قرآن بعد از اتمام برنامه حفظ قرآن کریم باید برای استحکام و تسلط براندوخته‌های خود کوشش نماید. روایات زیادی نیز در نکوهش فراموشی آیات قرآن وارد شده است و بعضی از فقهاء بزرگوار نیز نگهداری محفوظات را واجب می‌دانند.
البته باید توجه داشت که این روایات و توصیه‌ها نباید باعث شود که کسی حفظ قرآن را به خاطر خوف از فراموشی آن ترک نماید.
4. رعایت زهد و پرهیز از دنیا طلبی
حامل قرآن کریم نباید از حفظ کلام الهی جهت رسیدن به مقامات دنیوی استفاده کند و آن را وسیله جمع‌آوری زخارف و مادیات نماید.
البته طبق فرمایش قرآن کریم که می‌فرماید:
وَ لا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیا
«بهره‌ات را از دنیا فراموش نکن».
باندازه نیاز و استفاده خود می‌تواند استفاده نماید و اضافه بر نیاز خود به نیازمندان و بویژه در اختیار جوامع قرآنی قرار دهد.
مرور و تثبیت محفوظات گذشته
یکی از وظایف مهم حافظ قرآن که ازحفظ روزانه نیز اهمیت بیشتری دارد: تلاش برای تثبیت و فراموش نکردن آیاتی است که قبلاً آنها را حفظ کرده است. بعضی افراد بعد از اینکه چند صفحه از قرآن را به خاطر سپردند از تکرار و ممارست روزانه غفلت می‌ورزند و در پی افزایش محفوظات خود هستند و با این کار جهت پیشرفت و به پایان رساندن قرآن عجله می‌کنند، ... غافل از آن که در صورت عدم تکرار روزانه به طور منظم تمام آیات گذشته را از یاد می‌برند.
حافظ برای استحکام محفوظات به دو برنامه دقیق نیازمند است.
1. برنامه کوتاه مدت
حافظ باید روزانه به طور منظم آیات حفظ شده در پنج روز گذشته را تکرار نماید، یعنی اگر با خود قرار گذاشته که هر روز یک صفحه را حفظ نماید. بعد از حفظ آن باید پنج صفحه گذشته را نیز حتماً تکرار نماید و به هیچ عنوان از آن تخلف نکند.
قابل توجه است که حافظان محفوظات گذشته را باید به طور کامل از حفظ تکرار نماید به روخوانی آن اکتفا نکند.
2. برنامه بلند مدت
در این قسمت حافظ باید با برنامه‌ریزی حساب شده روزانه حداقل یک دهم محفوظات خود را مرور نماید، یعنی اگر حافظ کل قرآن است باید 3 جزء را در طول روز قرائت کند و اگر حافظ 5 جزء می‌باشد، هر روز نیم جزء را مرور نماید.
بنابراین باید در مدت 10 روز تمام محفوظات خود را دوره کند و در صورت تخلف از این برنامه به حفظ او خلل وارد خواهد آمد.
حافظ می‌تواند مقدار مرور خود را در طول روز تقسیم بندی کرده و در ساعات مختلفی آن را انجام دهد، مثلاً حافظ نصف قرآن می‌تواند نیم جزء اوّل صبح و نیم جزء وسط روز و نیم جزء نیز آخر شب تلاوت نماید.
این مطلب را دوباره متذکر می‌شویم که نباید محفوظات روز گذشته را از روی قرآن انجام دهد و حتماً باید از حفظ بخواند
10- مباحثه و پرسش
یکی از راههایی که به تثبیت محفوظات حافظ کمک می‌کند و در استحکام آن نقش مؤثر دارد، مباحثه و دوست‌گیری است.
بدین ترتیب دو یا چند نفر که در راه حفظ قرآن تلاش می‌کنند، هر روز به مدت معین (نیم یا یک ساعت) در ساعت مشخصی، ابتدا حفظ جدید خود را تلاوت می‌کنند و بعد از آن جزء شخصی که روز قبل آن را تعیین کرده‌اند به نوبت قرائت می‌کنند، به طوری که هر نفر یک صفحه را می‌خواند و دیگران نیز اشکالات او را تصحیح می‌کنند.
بعد از اتمام معین شده می‌توانند آیات مشابه را از یکدیگر بپرسند و نیز می‌توانند آیات ابتدایی صفحات مختلف (سر آیه) را پرسش نمایند، به این صورت که آیه‌ای در یک جزء را سؤال می‌کنند، بعد از قرائت آن آیه، آیه ابتدایی آن صفحه و صفحات قبل و یا بعد آن را می‌پرسند.
مباحثه قرآنی از متداولترین روشهایی است که قابل استفاده اکثر حافظان قرآن بوده و همه اساتید آن را توصیه می‌نمایند.
توجه
در صورت عدم دستیابی به هم مباحثه و دوست، به تنهایی نیز می‌توان محفوظات را مرور کرد. یکی از راههایی که قابل استفاده برای مرور فردی است، استفاده از نوار ترتیل است.
استفاده از نوار برای مرور
حافظ جزء مورد نظر خود را همراه با نوار قرائت می‌کند و هرگاه آیه‌ای را نتوانست هماهنگ و همراه با نوار تلاوت کند، آن را چند بار تکرار نماید استفاده از نوار از جهت عادت بر قواعد تجویدی نیز برای انسان مفید است.
11- برنامه ویژه حفظ قرآن
یک انسان با حافظه معمولی می‌تواند در نیم ساعت یک صفحه از قرآن را حفظ کند، بنابراین چنین فردی می‌تواند با صرف 2 ساعت وقت چهار صفحه را حفظ کند ولی نگهداشتن حفظ بسیار مشکل است و نیاز به تمرین و مداومت فراوان دارد.
به کار بستن این برنامه می‌تواند چنین فردی را حافظ کل قرآن نماید:
1. هنگامی که یک صفحه را با تسلط کامل حفظ نکرده‌اید، سراغ صفحه بعد نروید.
2. قبل از شروع صفحه جدید از اوّل قرآن تا جایی که حفظ کرده‌اید را مطالعه نمایید و اشکالات خود را برطرف نمایید، بعد از اینکه به صورت روان، از حفظ آن را تلاوت کردید و همه محفوظات ملکه ذهنتان شد صفحه جدید را شروع کنید.
3. هر صفحه را که حفظ می‌کنید، یک مرتبه نیز آن را بنویسید، چون علم فرار است و با کتابت در ذهن بهتر مستقر می‌گردد و در روایات نیز آمده است که:
اُکْتُبُوا فَاِنَّکُمْ لا تَحْفَظُونَ حَتّی تَکْتُبُوا .
«بنویسید زیرا شما تا ننویسید مطلبی را حفظ نمی‌کنید».
توضیح برنامه
انسان وقتی تصمیم قطعی و نیت حفظ قرآن می‌کند، از ابتداء قرآن آغاز و با همتی بلند کار خود را شروع و با خود عهد می‌بندد که تا قرآن را تمام نکرده است دست از این کار نمی‌کشد.
معیار و ملاک سوره حمد است، یعنی تا انسان صفحه 2 را مانند سوره حمد از حفظ نشده است، سراغ صفحه 3 نرود و بعد از اینکه این صفحه را به طور دقیق و روان تلاوت کرد، یک بار صفحات گذشته را نیز مرور نماید، اگر ایراد و اشکالی نداشت، آن‌گاه صفحه 4 را حفظ نماید.
به این ترتیب تا پایان جزء به پیش برود، آن‌گاه اگر جزء اوّل را به خوبی از حفظ شده بود، جزء دوّم را آغاز نماید.
نباید فراموش کرد که هنگام حفظ هر صفحه‌ای حتماً باید تمام صفحات گذشته را از حفظ قرائت کرده و از تسلط بر همه آنها مطمئن شد.
توجه!
اگر کسی با این روش روزی 3 ساعت به طور منظم کار کند و در مدت یک ساعت دو صفحه حفظ نماید و 2 ساعت نیز برای مرور محفوظات گذشته صرف نماید، می‌تواند در مدت 10 ماه (302 روز) حافظ کل قرآن گردد. اصول کافی، ج 1، ص 90.
سخنی با حافظان و والدین آنها
کسانی که خداوند توفیق حفظ کلام خود را به آنان عنایت کرده است و در زمره اشراف امّت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و حاملان قرآن قرار گرفته‌اند، موظف به رعایت آداب اخلاقی و انسانی هستند، بخشی از وظائف آنان عبارت است از:
1. ترک گناهان کبیره و صغیره
در صورتی که حافظان قرآن به تقوای الهی آراسته نباشند و خدای ناکرده مشغول به گناه و معصیت گردند، به قرآن کریم لطمه وارد می‌کنند و مورد غضب قرآن و پروردگار عالم قرار می‌گیرند و علاقمندان به حفظ نیز با مشاهده آنها از قرآن فاصله می‌گیرند.
2. تواضع
حافظ قرآن باید به شکرانه توفیق حفظ قرآن کریم خداوند را بسیار حمد نماید و در برابر خداوند و بندگان خدا فروتن باشد و از تکبر و غرور بپرهیزد، امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: به حافظ قرآن می‌گویند: در برابر مردم متواضع باش تا خداوند شما را عزیز بدارد ...
3. تسلط کافی بر محفوظات
حافظ قرآن بعد از اتمام برنامه حفظ قرآن کریم باید برای استحکام و تسلط براندوخته‌های خود کوشش نماید. روایات زیادی نیز در نکوهش فراموشی آیات قرآن وارد شده است و بعضی از فقهاء بزرگوار نیز نگهداری محفوظات را واجب می‌دانند.
البته باید توجه داشت که این روایات و توصیه‌ها نباید باعث شود که کسی حفظ قرآن را به خاطر خوف از فراموشی آن ترک نماید.
4. رعایت زهد و پرهیز از دنیا طلبی
حامل قرآن کریم نباید از حفظ کلام الهی جهت رسیدن به مقامات دنیوی استفاده کند و آن را وسیله جمع‌آوری زخارف و مادیات نماید.
البته طبق فرمایش قرآن کریم که می‌فرماید:
وَ لا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیا
«بهره‌ات را از دنیا فراموش نکن».
باندازه نیاز و استفاده خود می‌تواند استفاده نماید و اضافه بر نیاز خود به نیازمندان و بویژه در اختیار جوامع قرآنی قرار دهد.
