- 533
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 23 - حفظ و توفیق ترک کارهای بیهوده
در این برنامه حجه الاسلام والمسلمین محمد حاج ابوالقاسم به توضیحاتی در مورد حفظ و توفیق ترک کارهای بیهوده می پردازد.
1- اخلاص
انگیزه‌ی سالم، رمز موفقیت.
2- حفظ در کودکی
مانند نقش بر سنگ مرمر است. (ذهن کودک، آلوده نشده و مشغولیت‌های کاذب ندارد و 5 سالگی را مناسب دانسته‌اند.)
3- انتخاب بهترین وقت حفظ
با احساس آرامش و عدم تداخل با اوقات کارهای دیگر، مخصوصاً سحرگاهان.
از قدیم گفته‌اند: بهترین وقت حفظ سحرگاهان است (که مشغولیت ناسالم باطنی در حداقل زمان ممکن است) و بهترین زمان بحث و تحقیق، اول صبح است و بهترین وقت نوشتن، وسط روز است و بهترین زمان مطالعه و مذاکره، اول شب.
4-انتخاب مکان حفظ
هرچه ساده‌تر و خلوت‌تر و با گردش هوای سالم (که فضای اتاق با این توصیف، بهتر از سایه‌ی درختان و کنار جویباران و فضای باز است). و بهترین مکان، مساجد پاکیزه و خالی از نقش و نگار و نوشتجات و... است زیرا نه چشم، نه گوش و نه زبان مشغولیت خارج از موضوع ندارند. و در مسجد حرکت بین دو ستون یا دو زاویه‌ی مشخص، با در دست داشتن قرآن برای مراجعات لازم، اثر بیشتری دارد و در صورت تعدد مکان، هر زمانی را به سوره‌ای اختصاص دهی، بهتر است زیرا تصویر سوره با آن مکان، کار تداعی را بهتر می‌سازد.
از رسول اکرم – صلی الله علیه وآله- نقل است که می‌فرمود: هر آیاتی را می‌خوانم، می‌دانم در کجا نازل شده است.
اگر شما توفیق «سفر عمره» یافتی، کنار مسجد النبی را به بخشی از حفظ قرآن، و کنار مسجدالحرام را نیز به بخش دیگر، اختصاص ده که پایداری بیشتری در ذهنتان خواهد داشت.
توجّه: نباید کنار آینه، مشغول حفظ شوی اما در مقطع تجوید یعنی ادای مخارج حروف عربی با نگاه کردن به آینه به عادت صحیح حرکت زبان و لبان کمک می‌کنید.
چشمی که کلام خدا را می‌بیند، شایسته نیست که به آنچه حرام است، توجه کند و گوشی که کلام خدا را می‌شنود، نمی‌باید به کلام بیهوده و با امواج منفی، توجه کند، و قلبی که شایستگی‌اش حضور رحمت حق در آن است، سزاوار نیست که به مشاغل ناسالم باطنی مانند کینه، بخل، حسد، ترس، اضطراب، یأس و انزواطلبی، خودخواهی و... مشغول شود
5-قرائت با آهنگ آرام و دلخواه و خوشایند برای خودت
که زبان و گوش و ذهن، هماهنگ با چشم، عمل می‌کنند و ادای درست مخارج حروف، مدّ لازم و تلفظ نون به صورت واضح در حالات مختلف آن، (که در زبان عربی، تلفظ نون ساکن در برخورد با حروف مختلف، چهار پنج صورت متفاوت دارد) به پایداری حفظ و درستی آن، می‌افزاید و آهنگ خاصّ هر شخص در تمرین و تکرار هم به یادآوری درست، کمک عجیبی می‌کند و هر بخش از آیات قرآن، نظم و آهنگ خاصّی دارد. بنابراین از هر متنی، بهتر امکان حفظ دارد.
6- همواره از یک نسخه‌ی ثابت ،استفاده کنید تا تصویر ذهنی‌تان به هم نخورد. (نسخه‌ی آیه کنار به خطّ کتاب عثمان طه که هر جزءش 20 صفحه و هر صفحه 15 سطر است، از بهترین نسخه‌ها برای حفظ است که در قطع‌های کوچک و متوسط و بزرگ متناسب با نیاز طبقات مردم، چاپ شده است.)
7- درست و روان خوانی قرآن مقدم بر حفظ است که بهترین راه، استفاده از استاد قرائت است و بهره‌گیری از نرم‌افزارهای صوتی، کافی نیست. زیرا کاملاً متوجه اشتباهات تلفظّت نمی‌شوی! در حالی که اصلاح‌های بعدی، بسیار دیر، و با زحمت و مراقبت زیاد، امکان‌پذیر است. و تجربه ثابت کرده با وجود استاد، توفیق کار بیشتر است.
در ترکیه سالی را برای قرائت صحیح، به نوآموز اختصاص می‌دهند. سپس کار، حف1 موفق‌تر صورت می‌گیرد و در بعضی کشورها مانند اندونزی و بوسنی دیده‌ام که از حروف لاتین، استفاده می‌کنند که اشتباهات جبران‌ناپذیری در تلفظ فصیح کلمات، ایجاد کرده است. و برای جایز نبودن کتابت قرآن به حروف غیرعربی، پنجاه دلیل مختلف ذکر کرده‌اند. (به نقل از: استاد صالح علی العود)
قرآن
8- ایجاد ارتباط بین اول و آخر آیات، هم ربط صوتی، هم ربط بصری
شروع با باز کردن و دقت در اول آیاتی که قصد حفظ آن را داری، و همچنین دقت در آخر آن آیات. و برای ربط دادن به آیات بعدی، قرائت آخر آیه یا مجموعه آیات قبلی و بلافاصله شروع به تلفظ آیات بعدی و تکرار حداقل 5 بار تا به آن، خو بگیری. همچنین ربط دادن اوائل صفحات به اواخر آن- خصوصاً در قرآن‌های آیه کنار و یکی از بهترین شیوه‌‌ها، تجسم ذهنی آن، قبل از خواب است: که هرچه را در آن روز حفظ کرده‌ای، سعی کنی اواخر و اوایل صفحات را با تجسم ذهنی، به یاد آوری.
توجه! هر جزء قرآن را به دو حزب و هر حزب را به چهار ربع حزب، تقسیم کرده‌اند تا کار حفظ آسان‌تر باشد. ابتدا اول و آخر هر دو حزب از یک جزء را تصور کن، سپس در هر حزب، اوایل و اواخر را مجسم ساز و این کار را در رابطه‌ی بین جزء جزء هم انجام ده که بیشتر از لحظاتی را به خود، اختصاص نمی‌دهد اما در یادآوری‌ها اثرات شگرفی دارد.
9- کار تکرار، موجب پایداری حفظ است و هر کسی به میزان خاصی از تکرار نیاز دارد.
10- حفظ کردن منظم کردن گاه و بیگاه است، در آغاز هر کار، ملزم کردن خود به انجام مرتب آن، سخت است و حفظ یکی از این کارها است اما هرگاه ذهن را به آن، عادت دهی و مرتباً تمرین کنی، قطعاً سختی آن برایت شیرین می‌شود. پس اوقاتی را به طور منظم و روزانه به حفظ اختصاص ده که با مداومت به آن، بر حسّ تنبلی و وسوسه‌های شیطانی، غالب خواهی گشت و حفظ هم مانند آب و نان و هوا، جزئی از زندگی خواهد شد و آنچه را که سابقاً برایت مشکل بود به راحتی قورت خواهی داد.
درست و روان خوانی قرآن مقدم بر حفظ است که بهترین راه، استفاده از استاد قرائت است و بهره‌گیری از نرم‌افزارهای صوتی، کافی نیست. زیرا کاملاً متوجه اشتباهات تلفظّت نمی‌شوی! در حالی که اصلاح‌های بعدی، بسیار دیر، و با زحمت و مراقبت زیاد، امکان‌پذیر است. و تجربه ثابت کرده با وجود استاد، توفیق کار بیشتر است
11- حفظ تدریجی و مطمئن، بهتر است تا حفظ سریع و فرّار
حرکت عدسی چشم در امر حف1 حرکتی بسیار مهم است و اگر مانند عدسی دوربین در نظر بگیریم، در تصاویر مهم و موردنظر، دوربین را لحظه‌ای متمرکز بر آن می‌سازی. پس در آغاز کار حفظ با دقت بیشتر و تمرکز بیشتر باشد و تکرار با زبان به آرامی و تلفظ کامل و صحیح مخارج حروف که یادآوری‌های بعدی، دقیق‌تر، سریع‌تر و آسان‌تر خواهد بود.
مبادا، حجم آیات موردنظر و تنگی زمان، از دقت و تمرکز و آرامش کاری‌ات بکاهد.
12- تمرکز دقت در عبارات مشابه آیات، و یادداشت در دفتر شخصی (که نقش راهنمایی استاد راهنما، اینجا به خوبی نمایان می‌شود. و اگر استاد نبود، از معجم آیات و کتب مربوط به این موضوع، استفاده شود که حتی در این زمینه به صورت منظوم هم کتاب، تدوین شده است. [در این مورد، استفاده از روش‌های تداعی و اتصالات دکتر محمّد سیدا، راهنمای بسیار خوبی است.]
قرآن حکیم
13- ضرورت استاد راهنما
استاد، ذهنیت روشنی به شاگردان می‌دهد، مشاعرشان را بیدار می‌سازد و استعدادیشان را گوشزد می‌کند تا از وقت گرانبهایشان بهتر استفاده ببرند و دچار آزمایش و خطای کمتری شوند.
14- تمرکز بر شیوه‌ی کتابت آیات و جایگاه‌های کلمات [که لازمه‌ی آن، وجود نور کافی است تا کلمات هر چه واضح‌تر باشد) و مکث بر آن، تا در ذهن، نقش بندد.
الف) عقیده‌ی سالم
ب) دانش وافر و اخلاق پسندیده
ج) قدرت انتقال و روش تدریس عالی
د) حافظ کامل قرآن و تأیید شده‌ی مراجع ذیصلاح باشد و مورد اعتماد سایرین.
15- حفظ و قرائت با بکاربستن عملی و دل سپردن به مفاهیم، همراه باشد: مشغله‌های ناسالم باطنی، دل را بیمار می‌سازد و بزرگان ما، ترک معاصی را بهترین زمینه برای یادگیری پایدار می‌دانند و چنین استدلالی می‌کنند که علم، نور خدا است و معاصی، ظلمتی است که با نور، سازگار نیست. دل ناسالم، نمی‌تواند حافظه‌ی قوی داشته باشد.
بکارگیری در زندگی عملی، قوی‌ترین عامل حفظ مطلب است.
غزّالی: اگر صد سال هم کسب دانش کنی، و هزار تا کتاب هم بنویسی، لیاقت رحمت الهی را نمی‌یابی مگر با به‌کارگیری دانشت.
اگر شما توفیق «سفر عمره» یافتی، کنار مسجد النبی را به بخشی از حفظ قرآن، و کنار مسجدالحرام را نیز به بخش دیگر، اختصاص ده که پایداری بیشتری در ذهنتان خواهد داشت
چشمی که کلام خدا را می‌بیند، شایسته نیست که به آنچه حرام است، توجه کند و گوشی که کلام خدا را می‌شنود، نمی‌باید به کلام بیهوده و با امواج منفی، توجه کند، و قلبی که شایستگی‌اش حضور رحمت حق در آن است، سزاوار نیست که به مشاغل ناسالم باطنی مانند کینه، بخل، حسد، ترس، اضطراب، یأس و انزواطلبی، خودخواهی و... مشغول شود.
16- مرور منظم، محفوظات را تثبیت می‌کند: از بزرگان نقل است: قلب و ذهن آدمی، به‌سان خاک است و دانش، نهال در این خاک است و مرور و یادآوری، آبیاری این نهال است. (به قول احمدیانی: حفظی ئاسانه، حفظی سه‌خته!)
17- فهم شامل، موجب حفظ کامل: فهم شامل یعنی تجسّم آیات، که این امر، در بزرگسالان - به مراتب- بیشتر از اطفال، مطرح است. برای کودکان، مفاهیم در حدّ بسیار ساده، قابل تفهیم است.
18- انگیزش قوی و رغبت تمام با پارامترهای خاصّ خودش:
الف) اجر و ثواب و کسب درجات معنوی
ب) رقابت سالم با دیگران
ج) درک ارزش محفوظات (کلام الهی در سرزمین، و متنی متفاوت با هرچه کتاب و نوشته و گفتار است.)
د) حفظ آگاهانه و جهت‌دار: و چه جهتی بهتر از جلب رضای پروردگار؟!
عامل عمده‌ی رغبت، عمق و احساس نیاز به این نعمت بزرگ است: کتابی که از هیچ لحاظی، نمونه و مانند ندارد.
19- دل‌سپاری به پروردگار، ذکر و یاد خدا و طلب کمک از درگاه او:
اکثر قاعده‌های مذکور، حسیّ و مادّی بود. ابتدای موارد، مطلب اخلاص بود و ختمش توکلّ و ذکر و دعا خصوصاً در سحرگاهان. که در هر حال و در احساس خستگی و یأس و ناتوانی، وقتی - صمیمانه- به ذات پروردگار، پناه می‌بری، خودت را با مبدأ فیّاض هستی، متّصل می‌کنی و انرژی‌های مثبت می‌گیری.
[ابن‌سینا، هرگاه به بن‌بست حلّ مسائلش می‌رسید با گریه و زاری از درگاه حقّ، و دو رکعت نماز و طلب حاجت، غالباً در خواب، به پاسخ نیازهایش می‌رسید.]
1- اخلاص
انگیزه‌ی سالم، رمز موفقیت.
2- حفظ در کودکی
مانند نقش بر سنگ مرمر است. (ذهن کودک، آلوده نشده و مشغولیت‌های کاذب ندارد و 5 سالگی را مناسب دانسته‌اند.)
3- انتخاب بهترین وقت حفظ
با احساس آرامش و عدم تداخل با اوقات کارهای دیگر، مخصوصاً سحرگاهان.
از قدیم گفته‌اند: بهترین وقت حفظ سحرگاهان است (که مشغولیت ناسالم باطنی در حداقل زمان ممکن است) و بهترین زمان بحث و تحقیق، اول صبح است و بهترین وقت نوشتن، وسط روز است و بهترین زمان مطالعه و مذاکره، اول شب.
4-انتخاب مکان حفظ
هرچه ساده‌تر و خلوت‌تر و با گردش هوای سالم (که فضای اتاق با این توصیف، بهتر از سایه‌ی درختان و کنار جویباران و فضای باز است). و بهترین مکان، مساجد پاکیزه و خالی از نقش و نگار و نوشتجات و... است زیرا نه چشم، نه گوش و نه زبان مشغولیت خارج از موضوع ندارند. و در مسجد حرکت بین دو ستون یا دو زاویه‌ی مشخص، با در دست داشتن قرآن برای مراجعات لازم، اثر بیشتری دارد و در صورت تعدد مکان، هر زمانی را به سوره‌ای اختصاص دهی، بهتر است زیرا تصویر سوره با آن مکان، کار تداعی را بهتر می‌سازد.
از رسول اکرم – صلی الله علیه وآله- نقل است که می‌فرمود: هر آیاتی را می‌خوانم، می‌دانم در کجا نازل شده است.
اگر شما توفیق «سفر عمره» یافتی، کنار مسجد النبی را به بخشی از حفظ قرآن، و کنار مسجدالحرام را نیز به بخش دیگر، اختصاص ده که پایداری بیشتری در ذهنتان خواهد داشت.
توجّه: نباید کنار آینه، مشغول حفظ شوی اما در مقطع تجوید یعنی ادای مخارج حروف عربی با نگاه کردن به آینه به عادت صحیح حرکت زبان و لبان کمک می‌کنید.
چشمی که کلام خدا را می‌بیند، شایسته نیست که به آنچه حرام است، توجه کند و گوشی که کلام خدا را می‌شنود، نمی‌باید به کلام بیهوده و با امواج منفی، توجه کند، و قلبی که شایستگی‌اش حضور رحمت حق در آن است، سزاوار نیست که به مشاغل ناسالم باطنی مانند کینه، بخل، حسد، ترس، اضطراب، یأس و انزواطلبی، خودخواهی و... مشغول شود
5-قرائت با آهنگ آرام و دلخواه و خوشایند برای خودت
که زبان و گوش و ذهن، هماهنگ با چشم، عمل می‌کنند و ادای درست مخارج حروف، مدّ لازم و تلفظ نون به صورت واضح در حالات مختلف آن، (که در زبان عربی، تلفظ نون ساکن در برخورد با حروف مختلف، چهار پنج صورت متفاوت دارد) به پایداری حفظ و درستی آن، می‌افزاید و آهنگ خاصّ هر شخص در تمرین و تکرار هم به یادآوری درست، کمک عجیبی می‌کند و هر بخش از آیات قرآن، نظم و آهنگ خاصّی دارد. بنابراین از هر متنی، بهتر امکان حفظ دارد.
6- همواره از یک نسخه‌ی ثابت ،استفاده کنید تا تصویر ذهنی‌تان به هم نخورد. (نسخه‌ی آیه کنار به خطّ کتاب عثمان طه که هر جزءش 20 صفحه و هر صفحه 15 سطر است، از بهترین نسخه‌ها برای حفظ است که در قطع‌های کوچک و متوسط و بزرگ متناسب با نیاز طبقات مردم، چاپ شده است.)
7- درست و روان خوانی قرآن مقدم بر حفظ است که بهترین راه، استفاده از استاد قرائت است و بهره‌گیری از نرم‌افزارهای صوتی، کافی نیست. زیرا کاملاً متوجه اشتباهات تلفظّت نمی‌شوی! در حالی که اصلاح‌های بعدی، بسیار دیر، و با زحمت و مراقبت زیاد، امکان‌پذیر است. و تجربه ثابت کرده با وجود استاد، توفیق کار بیشتر است.
در ترکیه سالی را برای قرائت صحیح، به نوآموز اختصاص می‌دهند. سپس کار، حف1 موفق‌تر صورت می‌گیرد و در بعضی کشورها مانند اندونزی و بوسنی دیده‌ام که از حروف لاتین، استفاده می‌کنند که اشتباهات جبران‌ناپذیری در تلفظ فصیح کلمات، ایجاد کرده است. و برای جایز نبودن کتابت قرآن به حروف غیرعربی، پنجاه دلیل مختلف ذکر کرده‌اند. (به نقل از: استاد صالح علی العود)
قرآن
8- ایجاد ارتباط بین اول و آخر آیات، هم ربط صوتی، هم ربط بصری
شروع با باز کردن و دقت در اول آیاتی که قصد حفظ آن را داری، و همچنین دقت در آخر آن آیات. و برای ربط دادن به آیات بعدی، قرائت آخر آیه یا مجموعه آیات قبلی و بلافاصله شروع به تلفظ آیات بعدی و تکرار حداقل 5 بار تا به آن، خو بگیری. همچنین ربط دادن اوائل صفحات به اواخر آن- خصوصاً در قرآن‌های آیه کنار و یکی از بهترین شیوه‌‌ها، تجسم ذهنی آن، قبل از خواب است: که هرچه را در آن روز حفظ کرده‌ای، سعی کنی اواخر و اوایل صفحات را با تجسم ذهنی، به یاد آوری.
توجه! هر جزء قرآن را به دو حزب و هر حزب را به چهار ربع حزب، تقسیم کرده‌اند تا کار حفظ آسان‌تر باشد. ابتدا اول و آخر هر دو حزب از یک جزء را تصور کن، سپس در هر حزب، اوایل و اواخر را مجسم ساز و این کار را در رابطه‌ی بین جزء جزء هم انجام ده که بیشتر از لحظاتی را به خود، اختصاص نمی‌دهد اما در یادآوری‌ها اثرات شگرفی دارد.
9- کار تکرار، موجب پایداری حفظ است و هر کسی به میزان خاصی از تکرار نیاز دارد.
10- حفظ کردن منظم کردن گاه و بیگاه است، در آغاز هر کار، ملزم کردن خود به انجام مرتب آن، سخت است و حفظ یکی از این کارها است اما هرگاه ذهن را به آن، عادت دهی و مرتباً تمرین کنی، قطعاً سختی آن برایت شیرین می‌شود. پس اوقاتی را به طور منظم و روزانه به حفظ اختصاص ده که با مداومت به آن، بر حسّ تنبلی و وسوسه‌های شیطانی، غالب خواهی گشت و حفظ هم مانند آب و نان و هوا، جزئی از زندگی خواهد شد و آنچه را که سابقاً برایت مشکل بود به راحتی قورت خواهی داد.
درست و روان خوانی قرآن مقدم بر حفظ است که بهترین راه، استفاده از استاد قرائت است و بهره‌گیری از نرم‌افزارهای صوتی، کافی نیست. زیرا کاملاً متوجه اشتباهات تلفظّت نمی‌شوی! در حالی که اصلاح‌های بعدی، بسیار دیر، و با زحمت و مراقبت زیاد، امکان‌پذیر است. و تجربه ثابت کرده با وجود استاد، توفیق کار بیشتر است
11- حفظ تدریجی و مطمئن، بهتر است تا حفظ سریع و فرّار
حرکت عدسی چشم در امر حف1 حرکتی بسیار مهم است و اگر مانند عدسی دوربین در نظر بگیریم، در تصاویر مهم و موردنظر، دوربین را لحظه‌ای متمرکز بر آن می‌سازی. پس در آغاز کار حفظ با دقت بیشتر و تمرکز بیشتر باشد و تکرار با زبان به آرامی و تلفظ کامل و صحیح مخارج حروف که یادآوری‌های بعدی، دقیق‌تر، سریع‌تر و آسان‌تر خواهد بود.
مبادا، حجم آیات موردنظر و تنگی زمان، از دقت و تمرکز و آرامش کاری‌ات بکاهد.
12- تمرکز دقت در عبارات مشابه آیات، و یادداشت در دفتر شخصی (که نقش راهنمایی استاد راهنما، اینجا به خوبی نمایان می‌شود. و اگر استاد نبود، از معجم آیات و کتب مربوط به این موضوع، استفاده شود که حتی در این زمینه به صورت منظوم هم کتاب، تدوین شده است. [در این مورد، استفاده از روش‌های تداعی و اتصالات دکتر محمّد سیدا، راهنمای بسیار خوبی است.]
قرآن حکیم
13- ضرورت استاد راهنما
استاد، ذهنیت روشنی به شاگردان می‌دهد، مشاعرشان را بیدار می‌سازد و استعدادیشان را گوشزد می‌کند تا از وقت گرانبهایشان بهتر استفاده ببرند و دچار آزمایش و خطای کمتری شوند.
14- تمرکز بر شیوه‌ی کتابت آیات و جایگاه‌های کلمات [که لازمه‌ی آن، وجود نور کافی است تا کلمات هر چه واضح‌تر باشد) و مکث بر آن، تا در ذهن، نقش بندد.
الف) عقیده‌ی سالم
ب) دانش وافر و اخلاق پسندیده
ج) قدرت انتقال و روش تدریس عالی
د) حافظ کامل قرآن و تأیید شده‌ی مراجع ذیصلاح باشد و مورد اعتماد سایرین.
15- حفظ و قرائت با بکاربستن عملی و دل سپردن به مفاهیم، همراه باشد: مشغله‌های ناسالم باطنی، دل را بیمار می‌سازد و بزرگان ما، ترک معاصی را بهترین زمینه برای یادگیری پایدار می‌دانند و چنین استدلالی می‌کنند که علم، نور خدا است و معاصی، ظلمتی است که با نور، سازگار نیست. دل ناسالم، نمی‌تواند حافظه‌ی قوی داشته باشد.
بکارگیری در زندگی عملی، قوی‌ترین عامل حفظ مطلب است.
غزّالی: اگر صد سال هم کسب دانش کنی، و هزار تا کتاب هم بنویسی، لیاقت رحمت الهی را نمی‌یابی مگر با به‌کارگیری دانشت.
اگر شما توفیق «سفر عمره» یافتی، کنار مسجد النبی را به بخشی از حفظ قرآن، و کنار مسجدالحرام را نیز به بخش دیگر، اختصاص ده که پایداری بیشتری در ذهنتان خواهد داشت
چشمی که کلام خدا را می‌بیند، شایسته نیست که به آنچه حرام است، توجه کند و گوشی که کلام خدا را می‌شنود، نمی‌باید به کلام بیهوده و با امواج منفی، توجه کند، و قلبی که شایستگی‌اش حضور رحمت حق در آن است، سزاوار نیست که به مشاغل ناسالم باطنی مانند کینه، بخل، حسد، ترس، اضطراب، یأس و انزواطلبی، خودخواهی و... مشغول شود.
16- مرور منظم، محفوظات را تثبیت می‌کند: از بزرگان نقل است: قلب و ذهن آدمی، به‌سان خاک است و دانش، نهال در این خاک است و مرور و یادآوری، آبیاری این نهال است. (به قول احمدیانی: حفظی ئاسانه، حفظی سه‌خته!)
17- فهم شامل، موجب حفظ کامل: فهم شامل یعنی تجسّم آیات، که این امر، در بزرگسالان - به مراتب- بیشتر از اطفال، مطرح است. برای کودکان، مفاهیم در حدّ بسیار ساده، قابل تفهیم است.
18- انگیزش قوی و رغبت تمام با پارامترهای خاصّ خودش:
الف) اجر و ثواب و کسب درجات معنوی
ب) رقابت سالم با دیگران
ج) درک ارزش محفوظات (کلام الهی در سرزمین، و متنی متفاوت با هرچه کتاب و نوشته و گفتار است.)
د) حفظ آگاهانه و جهت‌دار: و چه جهتی بهتر از جلب رضای پروردگار؟!
عامل عمده‌ی رغبت، عمق و احساس نیاز به این نعمت بزرگ است: کتابی که از هیچ لحاظی، نمونه و مانند ندارد.
19- دل‌سپاری به پروردگار، ذکر و یاد خدا و طلب کمک از درگاه او:
اکثر قاعده‌های مذکور، حسیّ و مادّی بود. ابتدای موارد، مطلب اخلاص بود و ختمش توکلّ و ذکر و دعا خصوصاً در سحرگاهان. که در هر حال و در احساس خستگی و یأس و ناتوانی، وقتی - صمیمانه- به ذات پروردگار، پناه می‌بری، خودت را با مبدأ فیّاض هستی، متّصل می‌کنی و انرژی‌های مثبت می‌گیری.
[ابن‌سینا، هرگاه به بن‌بست حلّ مسائلش می‌رسید با گریه و زاری از درگاه حقّ، و دو رکعت نماز و طلب حاجت، غالباً در خواب، به پاسخ نیازهایش می‌رسید.]
