- 294
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 61 - اصل اتکاء به حافظه
در این برنامه آقای محمد مهدی بحرالعلوم به توضیحاتی در مورد اصل اتکاء به حافظه می پردازند .
حفظ قرآن مانند تلاوت آن آثارى ارزنده دارد . برخى از آثار به خاطر سپردن آیات عبارت است از :
1 - پاداش اخروى
چنان که در بحث ارزش حفظ قرآن گذشت , حافظان در بهشت جایگاهى والا دارند و پاداش آنان دو چندان خواهد بود .
2 - هدایت انسان
تلاوت و انس با قرآن از سفارش هاى مکرر معصومان (ع ) است وحفظ قرآن به طور طبیعى به انس بـا آیـات الاهى مى انجامد, زیرا حافظقرآن باید براى تثبیت محفوظات قرآنى اش دست کم روزى چـنـد بار به قرائت قرآن بپردازد .
معصومان (ع ) حافظان قرآن را به تکرار آیات الاهى فراخوانده , یاد آور شده اند همان گونه که شتر بسته شده در یک نقطه - چنانچه مورد دیدار پیاپى صاحبش واقع نـشـود .
جایگاهش راترک مى کند, محفوظات حافظ قرآن نیز- اگر پیوسته مورد مراجعه وتکرار قـرار نـگـیـرد- از خـاطـر زدوده مى شود .
بنابراین ,حافظ ناگزیربا قرآن انس مى گیرد و زمـینه ى هدایت وسعادتش فراهم مى آید .
حضرت على (ع ) مى فرماید: هیچ کس با قرآن هم نشین نـمـى شـود مـگـرایـن کـه از کـنـار آن بـا افزایش یا کاهش بر مى خیزد: افزایش هدایت یاکاهش گمراهى .
نفوذ قرآن در جان ها و پدیدآوردن تحول در شخصیت افراد نیزاز آثار سازنده ى تلاوت و حفظ قرآن اسـت .
بـسیارى از مردم با تلاوت یا شنیدن آهنگ دلنشین قرآن مسیر زندگى خود را تغییر داده , سمت سعادت و کمال رهنمون شدند .
3 - آرامش روحى
یـاد خـدا تـاثـیـر بـسـزایـى در روان آدمـى دارد و دل ها در پرتو آن آرام مى گیرد .
خداوند متعال مى فرماید: [اءلا بذکر اللّه تطمئن القلوب [.
(79) آگاه باش , دل ها با یاد خدا آرام مى گیرد . یکى از نام هاى قرآن ذکر است .
تلاوت و حفظ قرآن نوعى ذکرخداوند است که انسان در پرتو آن از هجوم بسیارى از فشارهاىروانى و اضطرابات درونى مصون مى ماند . درستى این سخن در عمل نیز بـه اثبات رسیده است .
قاریان و حافظان قرآن , به ویژه آنان که درسحرگاهان با قرآن انس دارند, هـمـگـى اعـتـراف دارند ارتباط با قرآن درپیشگیرى از نگرانى و هجوم فشارهاى روانى بهترین و مـؤثـرتـریـن عـامـل بـه شـمـار مى آید . این اثر در پرتو نشاطبخش بودن قرآن پدید مى آید .
پیامبر اسـلام (ص ) مـى فـرماید: مثل قرآن مثل کیسه ى سر بسته ى پر ازمشک است . اگر آن را باز کنى , بوى مشک فضا را معطر مى سازد و اگربه حال خود رها سازى , سود نمى بخشد .
قرآن نیز, چنانچه به تلاوتش روى آورى , فضا را از عطر خود آکنده مى سازد و روان را نشاطمى بخشد, و اگر تلاوت نکنى , در سینه ات پنهان مى ماند .
4 - نجات از تنهایى
کـتـاب بـهـتـرین هم نشین تنهایى است و قرآن زیباترین , عمیق ترین و با نفوذترین کتاب شمرده مـى شود .
امام سجاد(ع ) مى فرماید: اگرهمه ى مردم روى زمین از دنیا بروند, تا وقتى قرآن با من است , از هیچ چیز وحشت ندارم
5 - فهم بهتر قرآن
مـهـم تـریـن و عمده ترین اثر حفظ قرآن درک بهتر آن است . حافظ به سبب تسلط بر همه ى آیات , ارتباط آن ها را نیک در مى یابد و در پرتوآن درکى بهترو درست تر از قرآن به دست مى آورد .
هر آیه از قرآن , ضمن داشتن معناى ظاهرى , بطن هاى متعدددارد که در اثر شناخت بیش تر رواب ط آن بـاسـایـر آیـات قـرآن بـه عـنـوان جـزئى از یـک کـل آشکار مى شود .
هرچه انس انسان با آیات مـخـتـلـف قرآن بیش تر باشد, در تفسیر قرآن بهتر و دقیق تر گام برمى دارد, براى مثال کسى که مى خواهد درباره ى [دعا] در قرآن تحقیق و جست و جوکند, در نخستین مرحله به کشف الایات و معجم هاى قرآنى پناه مى برد .
این کتاب ها اطلاعاتى درباره ى ماده ى دعا و مشتقات ومترادفات آن در دسـتـرس مـحقق مى گذارد, ولى هرگز به آیاتى که بدون به کارگیرى مشتقات ومترادفات دعـا مـعـارفـى پـیرامون آن مطرح مى کند, نمى پردازد . دراین موارد, به خاطر داشتن قرآن بسیار سـودمـنـداسـت .
حـافظ مى تواند همه ى آیاتى که در لفظ و معنا با موضوع موردنظر ارتباط دارد, گـردآورد و کـارى فراتر از کشف الایات انجام دهد .
بنابراین , آنچه در حفظ قرآن مهم است درک ارتباط آیات و سوره هابایکدیگر است نه به خاطر سپردن کلیات .
هرچه حافظ قرآن بر آیات و ارتباط و بـازیـابى آن ها مسلطتر باشد, بهتر مى تواند نظر قرآن درباره ى یک موضوع رابه دست آورد .
پس مـفـسـران حـافـظ قـرآن , بـهـتـرو دقیق تر مى توانند قرآن را تفسیر کنند و تفسیرشان از تفسیر مفسران غیر حافظ جامع تر و دقیق تر است .
6 - تقویت حافظه
یکى از امتیازهاى قرآن مجید آن است که تلاوت و به خاطرسپردنش سبب تقویت حافظه مى شود . در روایـات چنان مى خوانیم که قرائت قرآن به افزایش حافظه مى انجامد .
از آن جا که حفظ ایـن کـتاب آسمانى به تکرار پیوسته ى آن وابسته است , مى توان گفت حفظقرآن مجید حافظه را فزونى مى بخشد .
فلسفه ى حفظ قرآن
در آغـاز بـعـثـت پیامبر(ص ) براى حفظ قرآن از تحریف و نابودى ,راهى جز به خاطر سپردن آیات الاهى وجود نداشت , ولى اکنون - که چاپ ونشر به پیشرفتى باور نکردنى دست یافته - چرا از حفظ قرآن سخن مى گوییم ؟ در پـاسـخ به این پرسش باید گفت : کلام الاهى تنها براى جلوگیرى از تحریف و نابودى به خاطر سـپـرده نمى شد تا با پیشرفت صنعت چاپ حفظ بیهوده جلوه کند . این امر انگیزه هاى گوناگون داردکه برخى ازآن ها عبارت است از :
1 - جلوگیرى از تحریف
چنان که گفته شد, در صدر اسلام آیات قرآن به صورت پراکنده وبر پوست و استخوان هاى شانه و دنـده هـاى جـانوران , چوب هاى درخت خرما, سنگ هاى سفید, کاغذ و پارچه ثبت مى شد , (83) واحـتـمـال نـابودى یا تحریف کلام الاهى همواره وجود داشت .
در این موقعیت , پیامبراسلام (ص ) مسلمانان را به حفظ قرآن سفارش کرد وحتى گروهى را برگزید تا بدین کار پردازند .
2 - عمل به قرآن
یـکـى از اهـداف [حـفظ] آیات قرآن , عمل به مضامین آن است .
وقتى انسان کلام وحى را به خاطر مـى سـپـارد, نـاخود آگاه جانش تاثیرمى پذیرد و او را در مسیر عمل به دستورهاى خداوند پیش مـى برد .
پاداش بسیار حافظان قرآن - که در برخى از روایات به چشم مى خورد- بدین جهت است .
آنـان پـیـوسـتـه آیـات الاهـى راتـکرارمى کنند و گوشت و پوست خود را با آن مى آمیزند .
در این موقعیت ,احتمال این که خداوند آن ها را سمت کمال و سعادت رهنمون نشود,بعید مى نماید . عـمـل بـه آیات الاهى , از دیرباز مورد توجه حافظان و قاریان بوده است .
چنان که صحابه یى مانند عـثمان و ابى و عبداللّه بن مسعودگفته اند: چون ده آیه از رسول خدا(ص ) مى آموختیم تا آن ها را بـه طـورکـامـل به خاطر نمى سپردیم و عمل نمى کردیم , به فراگیرى آیات دیگرنمى پرداختیم .
3 - بهره مندى از عبادت
در آیـیـن اسـلام , بـه خاطر سپردن آیات قرآن عبادتى مهم به شمارمى رود و پاداش دارد .
بیش تر روایـاتـى که درباره ى ارزش و اهمیت حفظ قرآن ذکر شده است , نگاه ابزارى ندارد و حفظ را تنها بـراى جـلوگیرى از تحریف عبادت نمى شمارد . در نگاه معصومان (ع ) نفس به خاطر سپردن آیات الاهى عبادت است و پاداش دارد . امام صادق ( ع ) مى فرماید: [اللهم فحبب الینا حسن تلاوته و حفظ آیاته [.
(86) خداوندا, تلاوت قرآن و حفظ آیاتش را براى ما دوست داشتنى فرما .
ایـن دعـا نشان مى دهد که نفس تلاوت قرآن و حفظ آن محبوب حضرت است , و امام ششم (ع ) به خاطر سپردن آیات الاهى را, بى توجه به مسئله ى تحریف , از حضرت احدیت در خواست مى کند . مـرحوم طبرسى در کتاب مکارم الاخلاق (87) بابى با عنوان [صلاه حفظ القرآن ] دارد که نشان مى دهد [حفظ قرآن ] ذاتا ارزش منداست و از عبادات شمرده مى شود .
حفظ قرآن و جهاد
حـفـظ قـرآن آثـار دنیوى و اخروى بسیار دارد و عبادت شمرده مى شود . بى تردید این آثار در پرتو عـمل به قرآن و احکام الاهى نهفته در آن تحقق مى یابد .
در بسیارى ازکشورهاى اسلامى , به ویژه آن هـا کـه زیر سلطه ى فرهنگ شرق و غرب به سر مى برند, شمار حافظان قرآن بسیار است .
کتاب الاهـى در این سرزمین ها کتابى تشریفاتى شده , تنهابه قرائت نیک ,پخش رادیو- تلویزیونى و حفظ آن اهـمیت مى دهند .
در برخى از این کشورها مدارسى با عنوان [مدارس تحفیظ القرآن ] به صورت گـسـتـرده دیـده مى شود, در حالى که ارزش هاى آن ها از غرب یاشرق گرفته شده است .
محمد عبده در تفسیرالمنار آورده :
یکى ازقوانین بعضى از کشورهاى اسلامى این است که حافظان قرآن از جنگ و جهاد و بخشش اموال در راه خدا معافند . چنین قوانینى با سیره ى حافظان صدر اسلام سازگارنیست . آن هامجاهد بودند و آیات الاهى رادر زندگى به کار مى بستند.
حفظ قرآن مانند تلاوت آن آثارى ارزنده دارد . برخى از آثار به خاطر سپردن آیات عبارت است از :
1 - پاداش اخروى
چنان که در بحث ارزش حفظ قرآن گذشت , حافظان در بهشت جایگاهى والا دارند و پاداش آنان دو چندان خواهد بود .
2 - هدایت انسان
تلاوت و انس با قرآن از سفارش هاى مکرر معصومان (ع ) است وحفظ قرآن به طور طبیعى به انس بـا آیـات الاهى مى انجامد, زیرا حافظقرآن باید براى تثبیت محفوظات قرآنى اش دست کم روزى چـنـد بار به قرائت قرآن بپردازد .
معصومان (ع ) حافظان قرآن را به تکرار آیات الاهى فراخوانده , یاد آور شده اند همان گونه که شتر بسته شده در یک نقطه - چنانچه مورد دیدار پیاپى صاحبش واقع نـشـود .
جایگاهش راترک مى کند, محفوظات حافظ قرآن نیز- اگر پیوسته مورد مراجعه وتکرار قـرار نـگـیـرد- از خـاطـر زدوده مى شود .
بنابراین ,حافظ ناگزیربا قرآن انس مى گیرد و زمـینه ى هدایت وسعادتش فراهم مى آید .
حضرت على (ع ) مى فرماید: هیچ کس با قرآن هم نشین نـمـى شـود مـگـرایـن کـه از کـنـار آن بـا افزایش یا کاهش بر مى خیزد: افزایش هدایت یاکاهش گمراهى .
نفوذ قرآن در جان ها و پدیدآوردن تحول در شخصیت افراد نیزاز آثار سازنده ى تلاوت و حفظ قرآن اسـت .
بـسیارى از مردم با تلاوت یا شنیدن آهنگ دلنشین قرآن مسیر زندگى خود را تغییر داده , سمت سعادت و کمال رهنمون شدند .
3 - آرامش روحى
یـاد خـدا تـاثـیـر بـسـزایـى در روان آدمـى دارد و دل ها در پرتو آن آرام مى گیرد .
خداوند متعال مى فرماید: [اءلا بذکر اللّه تطمئن القلوب [.
(79) آگاه باش , دل ها با یاد خدا آرام مى گیرد . یکى از نام هاى قرآن ذکر است .
تلاوت و حفظ قرآن نوعى ذکرخداوند است که انسان در پرتو آن از هجوم بسیارى از فشارهاىروانى و اضطرابات درونى مصون مى ماند . درستى این سخن در عمل نیز بـه اثبات رسیده است .
قاریان و حافظان قرآن , به ویژه آنان که درسحرگاهان با قرآن انس دارند, هـمـگـى اعـتـراف دارند ارتباط با قرآن درپیشگیرى از نگرانى و هجوم فشارهاى روانى بهترین و مـؤثـرتـریـن عـامـل بـه شـمـار مى آید . این اثر در پرتو نشاطبخش بودن قرآن پدید مى آید .
پیامبر اسـلام (ص ) مـى فـرماید: مثل قرآن مثل کیسه ى سر بسته ى پر ازمشک است . اگر آن را باز کنى , بوى مشک فضا را معطر مى سازد و اگربه حال خود رها سازى , سود نمى بخشد .
قرآن نیز, چنانچه به تلاوتش روى آورى , فضا را از عطر خود آکنده مى سازد و روان را نشاطمى بخشد, و اگر تلاوت نکنى , در سینه ات پنهان مى ماند .
4 - نجات از تنهایى
کـتـاب بـهـتـرین هم نشین تنهایى است و قرآن زیباترین , عمیق ترین و با نفوذترین کتاب شمرده مـى شود .
امام سجاد(ع ) مى فرماید: اگرهمه ى مردم روى زمین از دنیا بروند, تا وقتى قرآن با من است , از هیچ چیز وحشت ندارم
5 - فهم بهتر قرآن
مـهـم تـریـن و عمده ترین اثر حفظ قرآن درک بهتر آن است . حافظ به سبب تسلط بر همه ى آیات , ارتباط آن ها را نیک در مى یابد و در پرتوآن درکى بهترو درست تر از قرآن به دست مى آورد .
هر آیه از قرآن , ضمن داشتن معناى ظاهرى , بطن هاى متعدددارد که در اثر شناخت بیش تر رواب ط آن بـاسـایـر آیـات قـرآن بـه عـنـوان جـزئى از یـک کـل آشکار مى شود .
هرچه انس انسان با آیات مـخـتـلـف قرآن بیش تر باشد, در تفسیر قرآن بهتر و دقیق تر گام برمى دارد, براى مثال کسى که مى خواهد درباره ى [دعا] در قرآن تحقیق و جست و جوکند, در نخستین مرحله به کشف الایات و معجم هاى قرآنى پناه مى برد .
این کتاب ها اطلاعاتى درباره ى ماده ى دعا و مشتقات ومترادفات آن در دسـتـرس مـحقق مى گذارد, ولى هرگز به آیاتى که بدون به کارگیرى مشتقات ومترادفات دعـا مـعـارفـى پـیرامون آن مطرح مى کند, نمى پردازد . دراین موارد, به خاطر داشتن قرآن بسیار سـودمـنـداسـت .
حـافظ مى تواند همه ى آیاتى که در لفظ و معنا با موضوع موردنظر ارتباط دارد, گـردآورد و کـارى فراتر از کشف الایات انجام دهد .
بنابراین , آنچه در حفظ قرآن مهم است درک ارتباط آیات و سوره هابایکدیگر است نه به خاطر سپردن کلیات .
هرچه حافظ قرآن بر آیات و ارتباط و بـازیـابى آن ها مسلطتر باشد, بهتر مى تواند نظر قرآن درباره ى یک موضوع رابه دست آورد .
پس مـفـسـران حـافـظ قـرآن , بـهـتـرو دقیق تر مى توانند قرآن را تفسیر کنند و تفسیرشان از تفسیر مفسران غیر حافظ جامع تر و دقیق تر است .
6 - تقویت حافظه
یکى از امتیازهاى قرآن مجید آن است که تلاوت و به خاطرسپردنش سبب تقویت حافظه مى شود . در روایـات چنان مى خوانیم که قرائت قرآن به افزایش حافظه مى انجامد .
از آن جا که حفظ ایـن کـتاب آسمانى به تکرار پیوسته ى آن وابسته است , مى توان گفت حفظقرآن مجید حافظه را فزونى مى بخشد .
فلسفه ى حفظ قرآن
در آغـاز بـعـثـت پیامبر(ص ) براى حفظ قرآن از تحریف و نابودى ,راهى جز به خاطر سپردن آیات الاهى وجود نداشت , ولى اکنون - که چاپ ونشر به پیشرفتى باور نکردنى دست یافته - چرا از حفظ قرآن سخن مى گوییم ؟ در پـاسـخ به این پرسش باید گفت : کلام الاهى تنها براى جلوگیرى از تحریف و نابودى به خاطر سـپـرده نمى شد تا با پیشرفت صنعت چاپ حفظ بیهوده جلوه کند . این امر انگیزه هاى گوناگون داردکه برخى ازآن ها عبارت است از :
1 - جلوگیرى از تحریف
چنان که گفته شد, در صدر اسلام آیات قرآن به صورت پراکنده وبر پوست و استخوان هاى شانه و دنـده هـاى جـانوران , چوب هاى درخت خرما, سنگ هاى سفید, کاغذ و پارچه ثبت مى شد , (83) واحـتـمـال نـابودى یا تحریف کلام الاهى همواره وجود داشت .
در این موقعیت , پیامبراسلام (ص ) مسلمانان را به حفظ قرآن سفارش کرد وحتى گروهى را برگزید تا بدین کار پردازند .
2 - عمل به قرآن
یـکـى از اهـداف [حـفظ] آیات قرآن , عمل به مضامین آن است .
وقتى انسان کلام وحى را به خاطر مـى سـپـارد, نـاخود آگاه جانش تاثیرمى پذیرد و او را در مسیر عمل به دستورهاى خداوند پیش مـى برد .
پاداش بسیار حافظان قرآن - که در برخى از روایات به چشم مى خورد- بدین جهت است .
آنـان پـیـوسـتـه آیـات الاهـى راتـکرارمى کنند و گوشت و پوست خود را با آن مى آمیزند .
در این موقعیت ,احتمال این که خداوند آن ها را سمت کمال و سعادت رهنمون نشود,بعید مى نماید . عـمـل بـه آیات الاهى , از دیرباز مورد توجه حافظان و قاریان بوده است .
چنان که صحابه یى مانند عـثمان و ابى و عبداللّه بن مسعودگفته اند: چون ده آیه از رسول خدا(ص ) مى آموختیم تا آن ها را بـه طـورکـامـل به خاطر نمى سپردیم و عمل نمى کردیم , به فراگیرى آیات دیگرنمى پرداختیم .
3 - بهره مندى از عبادت
در آیـیـن اسـلام , بـه خاطر سپردن آیات قرآن عبادتى مهم به شمارمى رود و پاداش دارد .
بیش تر روایـاتـى که درباره ى ارزش و اهمیت حفظ قرآن ذکر شده است , نگاه ابزارى ندارد و حفظ را تنها بـراى جـلوگیرى از تحریف عبادت نمى شمارد . در نگاه معصومان (ع ) نفس به خاطر سپردن آیات الاهى عبادت است و پاداش دارد . امام صادق ( ع ) مى فرماید: [اللهم فحبب الینا حسن تلاوته و حفظ آیاته [.
(86) خداوندا, تلاوت قرآن و حفظ آیاتش را براى ما دوست داشتنى فرما .
ایـن دعـا نشان مى دهد که نفس تلاوت قرآن و حفظ آن محبوب حضرت است , و امام ششم (ع ) به خاطر سپردن آیات الاهى را, بى توجه به مسئله ى تحریف , از حضرت احدیت در خواست مى کند . مـرحوم طبرسى در کتاب مکارم الاخلاق (87) بابى با عنوان [صلاه حفظ القرآن ] دارد که نشان مى دهد [حفظ قرآن ] ذاتا ارزش منداست و از عبادات شمرده مى شود .
حفظ قرآن و جهاد
حـفـظ قـرآن آثـار دنیوى و اخروى بسیار دارد و عبادت شمرده مى شود . بى تردید این آثار در پرتو عـمل به قرآن و احکام الاهى نهفته در آن تحقق مى یابد .
در بسیارى ازکشورهاى اسلامى , به ویژه آن هـا کـه زیر سلطه ى فرهنگ شرق و غرب به سر مى برند, شمار حافظان قرآن بسیار است .
کتاب الاهـى در این سرزمین ها کتابى تشریفاتى شده , تنهابه قرائت نیک ,پخش رادیو- تلویزیونى و حفظ آن اهـمیت مى دهند .
در برخى از این کشورها مدارسى با عنوان [مدارس تحفیظ القرآن ] به صورت گـسـتـرده دیـده مى شود, در حالى که ارزش هاى آن ها از غرب یاشرق گرفته شده است .
محمد عبده در تفسیرالمنار آورده :
یکى ازقوانین بعضى از کشورهاى اسلامى این است که حافظان قرآن از جنگ و جهاد و بخشش اموال در راه خدا معافند . چنین قوانینى با سیره ى حافظان صدر اسلام سازگارنیست . آن هامجاهد بودند و آیات الاهى رادر زندگى به کار مى بستند.
