- 23023
- 1000
- 1000
- 1000
درس هفتم - وقف
در این برنامه استاد یاریگل به مبحث "وقف" پرداخته اند...
هر انسانی هنگام خواندن و یا صحبت کردن، ناچار است برای تازه کردن نفس، کلام خود را قطع و سپس به صحبت یا خواندن خود ادامه دهد.
این «قطع صدا که برای تازه نمودن نَفَس به قصد ادامۀ قرائت صورت می گیرد» را «وقف» می گویند.
در رابطه با وقف دو مسأله مطرح است، یکی «انتخاب محلّ مناسب برای وقف نمودن» که در مباحث تجویدی مورد بررسی قرار می گیرد و دیگری «نحوه وقف نمودن بر آخر کلمات» که در این درس با آن آشنا می شویم.
نحوه وقف نمودن بر آخر کلمات
وقف بدون تغییر
در صورتی که حرف آخر کلمه ای که می خواهیم بر آن وقف کنیم حرف ساکن (ـْ) و یا یکی از حروف مدّی (ـَ ا، ـِ ی، ـُ و) باشد، در هنگام وقف هیچ تغییری در آن داده نمی شود و به همان صورت خوانده می شود؛ مثل قُمْ فَاَنْذِرْ – وَ لَاتُسْرِفُوا.
وقف اِسکان
اسکان یعنی «ساکن کردن»؛ اگر حرف آخر کلمه ای که می خواهیم بر آن وقف کنیم متحرّک (ـُـِـَ) و یا دارای تنوین کسره یا ضمّه (ـٍـٌ) باشد، در هنگام وقف ساکن می گردد؛ مثلاً:
هُدًی لِلْمُتَّقِینَ که در هنگام وقف خوانده می شود هُدًی للْمُتَّقِینْ
اِیَّاکَ نَسْتَعِینُ که در هنگام وقف خوانده می شود اِیَّاکَ نَسْتَعِینْ
چند نکته:
اگر حرف آخر کلمه مشدّد باشد، در هنگام وقف، حرف آخر ساکن می شود ولی تشدید آن باقی می ماند و باید با شدّت تلفّظ شود؛ مثلاً «حَمْلَهُنَّ که در هنگام وقف خوانده می شود حَمْلَهُنّْ».
اگر حرف آخر کلمه واو مفتوح ما قبل مضموم (ـُ وَ) باشد، در هنگام وقف ساکن می شود و در نتیجه به صورت واو مدّی (واو ساکن ماقبل مضموم) خوانده می شود، مثلاً «هُوَ که در هنگام وقف خوانده می شود هُو».
اگر حرف آخر کلمه یاء مفتوح ماقبل مکسور باشد، در هنگام وقف ساکن می شود و در نتیجه به صورت یاء مدّی (یاء ساکن ماقبل مکسور) خوانده می شود، مثلاً «هِیَ که در هنگام وقف خوانده می شود هِی».
در هنگام وقف بر کلماتی که حرف آخر آنها واو مشدّد ماقبل مضموم {مثل عَدُوٍّ} یا یاء مشدّد ماقبل مکسور {مثل نَبِیٍّ} می باشد، دقت کنید که تشدید حرف آخر حتماً آورده شود و به صورت واو و یاء ساکن خوانده نشود.
وقف ابدال
ابدال یعنی «تبدیل کردن»؛
اگر حرف آخر کلمه ای که می خواهیم بر آن وقف کنیم تاء گرد (ـة،ة) باشد، در هنگام وقف تبدیل به هاء ساکن (ـهْ،هْ) می شود؛ مثلاً «فِی الْحَافِرَةِ که در هنگام وقف خوانده می شود فِی الْحَافِرَهْ».
همچنین اگر حرف آخر کلمه ای که می خواهیم بر آن وقف کنیم دارای تنوین فتحه (ـً) باشد، در هنگام وقف تنوین حذف شده و تبدیل به الف مدّی می گردد؛ مثلاً «اَعْنَابًا، عِشَاءً که در هنگام وقف خوانده می شوند اَعْنَابَا، عِشَاءَا».
4. وقف اِلحاق
الحاق یعنی «اضافه کردن حرفی در آخر کلمه برای حفظ حرکتِ حرفِ آخرِ کلمه و یا حفظ توازن در آخر آیات».
وقف اِلحاق در کتابت قرآن رعایت شده و شامل موارد زیر است:
الف) اِلحاق «هاء سکت» در هفت کلمه زیر:
اِقْتَدِهْ – لَمْ یَتَسَنَّهْ – کِتَابِیَهْ – حِسَابِیَهْ – مَالِیَهْ – سُلْطَانِیَهْ – مَاهِیَهْ
نکته: هاء سکت هم در حالت وقف و هم در حالت وصل خوانده می شود.
ب) اِلحاق «الف» در کلمات زیر:
اَنَا – لٰکِنَّا – اَلظُّنُونَا – اَلرَّسُولَا – اَلسَّبِیلَا – سَلَاسِلَا – قَوَارِیرَا
نکته: الف کلمات بالا تنها در هنگام وقف خوانده می شود و در حالت وصل خوانده نمی شوند.
نکته (2): «قواریرا» هم در آخر آیه 15 سوره انسان آمده و هم در اول آیه 16 همین سوره. مراد از «قواریرا» ای که بیان کردیم، «قواریرا» اوّل (آخر آیه 15) می باشد و الف «قواریرا» دوّم (اوّل آیه 16) اضافه بوده و همیشه ناخوانا می باشد.
نکته (3): در قرآن های با رسم الخط عثمان طه برای تشخیص این الف های الحاق شده – که در هنگام وصل خوانده نمی شوند – یک دایره تو خالی بالای آن قرار داده است که همانطور که در عکس بالا مشاهده می کنید متفاوت با علامت سکون یا حروف ناخوانا می باشد.
وقف به حرکت، وصل به سکون
هر انسانی هنگام خواندن و یا صحبت کردن، ناچار است برای تازه کردن نفس، کلام خود را قطع و سپس به صحبت یا خواندن خود ادامه دهد.
این «قطع صدا که برای تازه نمودن نَفَس به قصد ادامۀ قرائت صورت می گیرد» را «وقف» می گویند.
در رابطه با وقف دو مسأله مطرح است، یکی «انتخاب محلّ مناسب برای وقف نمودن» که در مباحث تجویدی مورد بررسی قرار می گیرد و دیگری «نحوه وقف نمودن بر آخر کلمات» که در این درس با آن آشنا می شویم.
نحوه وقف نمودن بر آخر کلمات
وقف بدون تغییر
در صورتی که حرف آخر کلمه ای که می خواهیم بر آن وقف کنیم حرف ساکن (ـْ) و یا یکی از حروف مدّی (ـَ ا، ـِ ی، ـُ و) باشد، در هنگام وقف هیچ تغییری در آن داده نمی شود و به همان صورت خوانده می شود؛ مثل قُمْ فَاَنْذِرْ – وَ لَاتُسْرِفُوا.
وقف اِسکان
اسکان یعنی «ساکن کردن»؛ اگر حرف آخر کلمه ای که می خواهیم بر آن وقف کنیم متحرّک (ـُـِـَ) و یا دارای تنوین کسره یا ضمّه (ـٍـٌ) باشد، در هنگام وقف ساکن می گردد؛ مثلاً:
هُدًی لِلْمُتَّقِینَ که در هنگام وقف خوانده می شود هُدًی للْمُتَّقِینْ
اِیَّاکَ نَسْتَعِینُ که در هنگام وقف خوانده می شود اِیَّاکَ نَسْتَعِینْ
چند نکته:
اگر حرف آخر کلمه مشدّد باشد، در هنگام وقف، حرف آخر ساکن می شود ولی تشدید آن باقی می ماند و باید با شدّت تلفّظ شود؛ مثلاً «حَمْلَهُنَّ که در هنگام وقف خوانده می شود حَمْلَهُنّْ».
اگر حرف آخر کلمه واو مفتوح ما قبل مضموم (ـُ وَ) باشد، در هنگام وقف ساکن می شود و در نتیجه به صورت واو مدّی (واو ساکن ماقبل مضموم) خوانده می شود، مثلاً «هُوَ که در هنگام وقف خوانده می شود هُو».
اگر حرف آخر کلمه یاء مفتوح ماقبل مکسور باشد، در هنگام وقف ساکن می شود و در نتیجه به صورت یاء مدّی (یاء ساکن ماقبل مکسور) خوانده می شود، مثلاً «هِیَ که در هنگام وقف خوانده می شود هِی».
در هنگام وقف بر کلماتی که حرف آخر آنها واو مشدّد ماقبل مضموم {مثل عَدُوٍّ} یا یاء مشدّد ماقبل مکسور {مثل نَبِیٍّ} می باشد، دقت کنید که تشدید حرف آخر حتماً آورده شود و به صورت واو و یاء ساکن خوانده نشود.
وقف ابدال
ابدال یعنی «تبدیل کردن»؛
اگر حرف آخر کلمه ای که می خواهیم بر آن وقف کنیم تاء گرد (ـة،ة) باشد، در هنگام وقف تبدیل به هاء ساکن (ـهْ،هْ) می شود؛ مثلاً «فِی الْحَافِرَةِ که در هنگام وقف خوانده می شود فِی الْحَافِرَهْ».
همچنین اگر حرف آخر کلمه ای که می خواهیم بر آن وقف کنیم دارای تنوین فتحه (ـً) باشد، در هنگام وقف تنوین حذف شده و تبدیل به الف مدّی می گردد؛ مثلاً «اَعْنَابًا، عِشَاءً که در هنگام وقف خوانده می شوند اَعْنَابَا، عِشَاءَا».
4. وقف اِلحاق
الحاق یعنی «اضافه کردن حرفی در آخر کلمه برای حفظ حرکتِ حرفِ آخرِ کلمه و یا حفظ توازن در آخر آیات».
وقف اِلحاق در کتابت قرآن رعایت شده و شامل موارد زیر است:
الف) اِلحاق «هاء سکت» در هفت کلمه زیر:
اِقْتَدِهْ – لَمْ یَتَسَنَّهْ – کِتَابِیَهْ – حِسَابِیَهْ – مَالِیَهْ – سُلْطَانِیَهْ – مَاهِیَهْ
نکته: هاء سکت هم در حالت وقف و هم در حالت وصل خوانده می شود.
ب) اِلحاق «الف» در کلمات زیر:
اَنَا – لٰکِنَّا – اَلظُّنُونَا – اَلرَّسُولَا – اَلسَّبِیلَا – سَلَاسِلَا – قَوَارِیرَا
نکته: الف کلمات بالا تنها در هنگام وقف خوانده می شود و در حالت وصل خوانده نمی شوند.
نکته (2): «قواریرا» هم در آخر آیه 15 سوره انسان آمده و هم در اول آیه 16 همین سوره. مراد از «قواریرا» ای که بیان کردیم، «قواریرا» اوّل (آخر آیه 15) می باشد و الف «قواریرا» دوّم (اوّل آیه 16) اضافه بوده و همیشه ناخوانا می باشد.
نکته (3): در قرآن های با رسم الخط عثمان طه برای تشخیص این الف های الحاق شده – که در هنگام وصل خوانده نمی شوند – یک دایره تو خالی بالای آن قرار داده است که همانطور که در عکس بالا مشاهده می کنید متفاوت با علامت سکون یا حروف ناخوانا می باشد.
وقف به حرکت، وصل به سکون
