- 611
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 30 - مشابهات و اختلاف حرکات
در این برنامه آقای کریم دولتی به بحث درباره مشابهات و اختلاف حرکات می پردازند .
1. ضعف محفوظات
یکی از مهمّ ترین عوامل اشتباه در یاد آوری آیات، عدم تسلّط در حفظ آن آیات است.به گفته بسیاری از استادان و حافظان ممتاز، تسلّط زیاد و حفظ قوی مانع بروز اشتباه در آیات مشابه با یکدیگر می شود ؛چرا که حافظه ضعیف با کوچک ترین شباهتی در کلمات و جملات، به آیات دیگری منتقل می شود و چون حافظ تسلّط کافی ندارد، آیات و جملات مشابه را جا به جا تلاوت می کند و حتی اگر متوجّه اشتباه خویش شود، راهی برای خلاصی از این سردرگمی و تحیّر نمی یابد و چه بسا موجب دلزده شدن او از مرور و ادامه حفظ قرآن گردد؛ در حالی که این شباهت مختصر برای حافظ مسلّط، موجب اشتباه نمی شود. به عنوان مثال، به نمونه زیر که موجب اشتباه یکی از حافظان عزیز شده بود توجّه بفرمایید:
‹انّا کنّا ظالمین 46 ونضع الموازین... ›‹بل کنّا ظالمین 97 انّکم و ما تعبدون...›
این دو آیه در سوره مبارک انبیاء قرار دارند و همان گونه که ملاحظه می کنید، شباهت زیادی بین این دو عبارت نیست مگر 2 کلمه پایانی آیه 46 و97 . امّا همین شباهت اندک موجب شده بود که آن حافظ ضعیف،این آیات را جابه جا تلاوت کند؛ درحالی که با کمی دقّت در مکان آیات و ارتباط آنها با آیات مجاور هیچ گاه دچار این اشتباه نمی شد.
البتّه همان گونه که در شماره پیش یاد آورشدیم، نمی توان گفت با حفظ قوی و مرور زیاد، مشکل آیات مشابه به طور کامل حل می شود؛ چرا که عوامل دیگری هم موجب بروز اشتباه می شود که در ادامه خواهدآمد.
2 . عدم تسلّط بر معنی قرآن کریم
حافظ مسلّط به معنا و مفهوم آیات قرآن کریم، علاوه بر دست یافتن به هدف اصلی حفظ قرآن که همان فهمیدن مفاهیم متعالی قرآن است، در بسیاری از موارد، تسلّط بیشتری هم برالفاظ قرآن پیدا خواهد کرد و همان طور که هنگام حفظ و یاد سپاری آیات، با استمداد از معانی کلمات با سرعت و سهولت بیشتری حفظ می کند، در هنگام مرور نیز معنای آن به کمک حافظ می آید و به یاد آوری آیه کمک می کند؛ مخصوصاً در مواردی که تشابه لفظی وجود دارد و بسیاری از حافظان دچار مشکل می شوند و برای رهایی از این مشکل به قرینه یابی و رمزگذاری می پردازند.
به طور مثال، حافظ عزیزی را دیدم که در آیه 191 سوره بقره، در ضمایر هم و کم که 8 بار تکرار شده است (فاقتلوهم، ثقفتموهم، اخرجوهم، اخرجوکم، تقاتلوهم، یقاتلوکم، قاتلوکم و فاقتلوهم ) دچار اشتباه می شد و برای جلوگیری از آن قرینه گذاری می کرد؛ در صورتی که با توجّه به معنای کلمات می توانست بدون اشتباه آیه را تلاوت کند.
نمونه های بسیاری از این گونه آیات وجود دارد که به عنوان مثال به آیه های 11و 12 سوره نساء توجّه کنید.
3 . عدم آشنایی با قواعد عربی (صرف و نحو)
شناخت قواعد صرف و نحو عربی هم در بسیاری از موارد راهگشای حافظان عزیز خواهد بود؛ مخصوصاً در مشابهاتی که منشأ اشتباه به دلیل اختلاف حرکات و اعرابِ کلمات است .
برای روشن شدن این بحث به یک مثال بسنده می کنیم :
سوره طه:فَلا یَصُدَّ نَّکَ عَنْها مَن... 16
سوره قصص:...لِلکافرین ؛ وَلَا یَصُدُّ نَّکَ ... 86 و 87
حرکت حرف دال در کلمه یصدنک به دو صورت فتحه و ضمّه آمده است که موجب اشتباه حافظ می شود؛ امّا با دقّت در قواعد صرفی مربوط به صیغه مضارع به همراه نون تاکید ثقیله، متوجّه تفاوت آن دو خواهیم شد و به خوبی به این نکته پی خواهیم برد، کلمة اوّل که صیغه مفرد غائب است (با توجه به فاعل که کلمه »من« است)، با فتحه خوانده می شود و آیه دوّم (که فاعل آن ضمیر »هم« است و به کافرین برمی گردد)، با ضمّه تلفّظ می شود.
وجود این نمونه ها در قرآن کریم اهمّیّت فراگیری صرف و نحو را برای حافظان قرآن آشکار می کند .
4. عینیّت یا شباهت قسمتی از آیه
این عامل را می توان عامل اصلی اشتباه در آیات مشابه به شمار آورد که معمولا به همراه یکی از عوامل گذشته ،بروز می کند؛چون عبارتی که در دو آیه مشابه عین هم هست ،موجب انتقال ذهن حافظ می شود و ادامه عبارت که در دو آیه متفاوت است، جا به جا خوانده می شود (به مثال عامل اول توجه کنید.) نکته قابل توجه این است که عامل فوق معمولاً به همراه یکی از عوامل سه گانه گذشته موجب اشتباه حافظ می شود. در شماره های بعد می توانید راه حل مشکل آیات مشابه را پیگیری کنید.
1. ضعف محفوظات
یکی از مهمّ ترین عوامل اشتباه در یاد آوری آیات، عدم تسلّط در حفظ آن آیات است.به گفته بسیاری از استادان و حافظان ممتاز، تسلّط زیاد و حفظ قوی مانع بروز اشتباه در آیات مشابه با یکدیگر می شود ؛چرا که حافظه ضعیف با کوچک ترین شباهتی در کلمات و جملات، به آیات دیگری منتقل می شود و چون حافظ تسلّط کافی ندارد، آیات و جملات مشابه را جا به جا تلاوت می کند و حتی اگر متوجّه اشتباه خویش شود، راهی برای خلاصی از این سردرگمی و تحیّر نمی یابد و چه بسا موجب دلزده شدن او از مرور و ادامه حفظ قرآن گردد؛ در حالی که این شباهت مختصر برای حافظ مسلّط، موجب اشتباه نمی شود. به عنوان مثال، به نمونه زیر که موجب اشتباه یکی از حافظان عزیز شده بود توجّه بفرمایید:
‹انّا کنّا ظالمین 46 ونضع الموازین... ›‹بل کنّا ظالمین 97 انّکم و ما تعبدون...›
این دو آیه در سوره مبارک انبیاء قرار دارند و همان گونه که ملاحظه می کنید، شباهت زیادی بین این دو عبارت نیست مگر 2 کلمه پایانی آیه 46 و97 . امّا همین شباهت اندک موجب شده بود که آن حافظ ضعیف،این آیات را جابه جا تلاوت کند؛ درحالی که با کمی دقّت در مکان آیات و ارتباط آنها با آیات مجاور هیچ گاه دچار این اشتباه نمی شد.
البتّه همان گونه که در شماره پیش یاد آورشدیم، نمی توان گفت با حفظ قوی و مرور زیاد، مشکل آیات مشابه به طور کامل حل می شود؛ چرا که عوامل دیگری هم موجب بروز اشتباه می شود که در ادامه خواهدآمد.
2 . عدم تسلّط بر معنی قرآن کریم
حافظ مسلّط به معنا و مفهوم آیات قرآن کریم، علاوه بر دست یافتن به هدف اصلی حفظ قرآن که همان فهمیدن مفاهیم متعالی قرآن است، در بسیاری از موارد، تسلّط بیشتری هم برالفاظ قرآن پیدا خواهد کرد و همان طور که هنگام حفظ و یاد سپاری آیات، با استمداد از معانی کلمات با سرعت و سهولت بیشتری حفظ می کند، در هنگام مرور نیز معنای آن به کمک حافظ می آید و به یاد آوری آیه کمک می کند؛ مخصوصاً در مواردی که تشابه لفظی وجود دارد و بسیاری از حافظان دچار مشکل می شوند و برای رهایی از این مشکل به قرینه یابی و رمزگذاری می پردازند.
به طور مثال، حافظ عزیزی را دیدم که در آیه 191 سوره بقره، در ضمایر هم و کم که 8 بار تکرار شده است (فاقتلوهم، ثقفتموهم، اخرجوهم، اخرجوکم، تقاتلوهم، یقاتلوکم، قاتلوکم و فاقتلوهم ) دچار اشتباه می شد و برای جلوگیری از آن قرینه گذاری می کرد؛ در صورتی که با توجّه به معنای کلمات می توانست بدون اشتباه آیه را تلاوت کند.
نمونه های بسیاری از این گونه آیات وجود دارد که به عنوان مثال به آیه های 11و 12 سوره نساء توجّه کنید.
3 . عدم آشنایی با قواعد عربی (صرف و نحو)
شناخت قواعد صرف و نحو عربی هم در بسیاری از موارد راهگشای حافظان عزیز خواهد بود؛ مخصوصاً در مشابهاتی که منشأ اشتباه به دلیل اختلاف حرکات و اعرابِ کلمات است .
برای روشن شدن این بحث به یک مثال بسنده می کنیم :
سوره طه:فَلا یَصُدَّ نَّکَ عَنْها مَن... 16
سوره قصص:...لِلکافرین ؛ وَلَا یَصُدُّ نَّکَ ... 86 و 87
حرکت حرف دال در کلمه یصدنک به دو صورت فتحه و ضمّه آمده است که موجب اشتباه حافظ می شود؛ امّا با دقّت در قواعد صرفی مربوط به صیغه مضارع به همراه نون تاکید ثقیله، متوجّه تفاوت آن دو خواهیم شد و به خوبی به این نکته پی خواهیم برد، کلمة اوّل که صیغه مفرد غائب است (با توجه به فاعل که کلمه »من« است)، با فتحه خوانده می شود و آیه دوّم (که فاعل آن ضمیر »هم« است و به کافرین برمی گردد)، با ضمّه تلفّظ می شود.
وجود این نمونه ها در قرآن کریم اهمّیّت فراگیری صرف و نحو را برای حافظان قرآن آشکار می کند .
4. عینیّت یا شباهت قسمتی از آیه
این عامل را می توان عامل اصلی اشتباه در آیات مشابه به شمار آورد که معمولا به همراه یکی از عوامل گذشته ،بروز می کند؛چون عبارتی که در دو آیه مشابه عین هم هست ،موجب انتقال ذهن حافظ می شود و ادامه عبارت که در دو آیه متفاوت است، جا به جا خوانده می شود (به مثال عامل اول توجه کنید.) نکته قابل توجه این است که عامل فوق معمولاً به همراه یکی از عوامل سه گانه گذشته موجب اشتباه حافظ می شود. در شماره های بعد می توانید راه حل مشکل آیات مشابه را پیگیری کنید.
