- 878
- 1000
- 1000
- 1000
سبک شناسی در هنر تلاوت قرآن کریم
جلسه سی ام به کارشناسی استاد غلامرضا شاه میوه اصفهانی
در برنامه امروز به بررسی ویژگی های سبکی مرحوم محمد اللیثی می پردازیم. هرچند بسیاری از کارشناسان این حوزه اعتقاد دارند که ایشان قاری صاحب سبک نبوده و صاحب طریق است، اما با عنایت به برخی از تلاوت ها در پایان عمرشان و برخی از معیارها و ملاک ها، می توانیم او را یکی از قاریان صاحب سبک بدانیم. دلیل آنکه بسیاری از کارشناسان او را قاری صاحب سبک نمی دانند این است که متأسفانه ایشان نه تنها به دلیل بیماری عمر کوتاهی داشتند، بلکه در سال های آخرعمر نیز به دلیل بیماری ای دیگر، حنجره خود را از دست داده و نتوانستند سبک خود را به کمال برسانند. اما اگر تنها یک تلاوت را برای میزان ابداعاتش ملاک قرار دهیم، کافیست تلاوت آیات پایانی سوره مبارکه آل عمران توسط ایشان و تلاوت های باشکوه و نابی که در کشور خودمان داشته اند را مورد ارزیابی قرار دهیم تا به این نتیجه برسیم که وی قاری صاحب سبکی بوده است. قطعا یکی از بیست یا بیست و پنج اثر ماندگار جهان تلاوت، همین قرائت زیبا و ماندگار مرحوم محمد اللیثی است.
صدای ایشان مرکب از دو جنس مختلف متال و نوزال است. یعنی صدایی که دارای زنگ است و تمایلی به خیشون یا بینی در آن دیده می شود. منتها ترکیب مناسبی از این زنگ و حالت قنوی بودن صدا دارد که صدایی کاملا شفاف، رسا و پرتأثیری را تداعی می کند. چنین صدایی می تواند در طبقات توسط و اوج تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد که قطعا با شنیدن آثار وی به این نتیجه می رسیم.
علیرغم اینکه وی مساحت صدای کاملی داشته و دارای پانزده درجه صوتی است، به نوعی در برخی از پرده های بم یا نوت های کف صدا تکلف هایی دیده می شود و لرزش هایی در برخی از تلاوت ها وجود دارد که نشان می دهد ایشان تمایل زیادی به استفاده از جواب الجوابات نداشته و بیشتر اوج صدای خود را در درجات پنجم و ششم مقام خرج می کند.
وی دارای انعطاف و تحریر بسیار خوب همراه با حجم و شدت بالایی است که یکی از دلایل تأثیرگذاری صدای او نیز همین حجم و قدرت خارق العاده می باشد. وی دارای صدایی همراه با معنویت درونی و حزن ذاتی است که در اصطلاح به آن صوت الخاشع می گویند. وی از جمله قاریانی است که در حوزه استفاده از نغمات یا بافت لحنی دارای هوش ذاتی بسیار قوی و خارق العاده ای بوده است، بسیار متأثر از سبک های پیرامونی خود بوده و از سبک های متفاوتی همچون رفعت، بهتیمی، شحات، طبلاوی، رمضان، طوخی و اسماعیل فرا گرفته است. بنابراین سبک او اتخاذیافته از مجموعه ای از الحان و سبک های پیرامونی او همراه با ابداعات خودش می باشد.
وی در عین حال که ردیف های خاص سبک خود را دارد، اما از دیگر سبک ها نیز بهره برده و در سبک خود به شکل کاملا متناسبی به کار گرفته است. از جمله ردیف های خاص ایشان که بارها در تلاوت خود مورد استفاده قرار داده و رنگ خاصی به سبک و شیوه تلاوتش بخشیده و تناسب خوبی نیز با مضامین آیات داشته است، تنالیته مقام حجاز در بالای بیات است که تحت عنوان شوری می شناسیم. از جمله آنها استفاده در آیات پایانی سوره مبارکه حشر و در اسماء الحسنی است.
مرحوم اللیثی در حوزه استفاده از مقامات به طور معمول از شیوه کاملا مشخصی تبعیت ننموده و ترتیب مقاماتش در این حوزه کاملا متغیر، متنوع و متفاوت است. از جمله ویژگی های لحنی ایشان در حوزه برنامه ها و روش ها، تأکید بر استفاده از نفس های بلند در اجرای الحان و نغمات همراه با پردازش ها و موتیف سازی های زیاد و تکرار آنها است و بیشتر بر محور خطی خواندن در تلاوت همراه با نفس های بلند و با موتیف سازی و استفاده از ریزنغمه های تکراری تأکید دارد.
روش های ایشان در تلاوت قرآن و استفاده از الحان و نغمات، تقطیع صوت هایی است که می تواند بافت لحنی او را نیز متأثی نماید. در حوزه اجرای نغمات از روش های متفاوتی همچون لگاتو، گلیساندو و گاهی نیز فواصل استفاده نموده است. تمایل به استفاده از بم خوانی اکتاوی نیز همچون بسیاری از قراء دیگر در تلاوت ایشان دیده می شود و هرچند در بخش ریزنغمه ها یا موتیف ها کارنامه پرباری دارد، اما در حوزه ارائه غفلات ابداعی کارنامه درخشانی نداشته و بیشتر از دیگر قاریان همچون شحات یا طبلاوی استفاده نموده است.
روش اوج گیری مرحوم اللیثی دو شیوه کاملا مستقل و مجزا است. در برخی از تلاوت ها از درجه چهارم صدا اوج گیری را انجام داده و وارد مقام راست می شود و بعد از اینکه وارد مقام راست شد، به جواب الجوابات تلاوت نیز اشاره می کند. در مواردی که شیوه دوم ایشان یعنی درجات هفتم یا هشتم مقام شروع استفاده می شود و اوج گیری انجام می دهد، معمولا جواب الجوابات در تلاوت ایشان حذف شده و اوج در درجات پنجم یا ششم نشان داده می شود. بنابراین چینش الحان ایشان نیز در هر یک از این روش ها نیز متفاوت است. در شیوه اول استفاده از مقاماتی مانند راست و سه گاه خیلی دیده می شود. اما در روش دوم بیات و اثرکرد در تلاوتشان دیده می شود.
وی از جمله قاریانی است که در حوزه استفاده از تحریرها یکی از زیباترین تحریرها را در عالم قرائت به نمایش گذاشته است. به ویژه قدرت و حجمی که در ارائه تحریرها در پرده های اوج و توسط ارائه می کند، این نوع تحریرها را کاملا متمایز نموده است. تحریرهای بسیار سرعتی و ریز که اجرای آن برای هر کسی میسر نیست.
وی در حوزه انتقالات و ترکیبات مقامات، خیلی مایل به استفاده از مقامات مرکب یا ترکیب اجناس در تلاوت نیستند. اما در برخی از تلاوت ها مشاهده می شود که از ترکیب نهاوند، جنس نهاون و راست و یا بیات و اثرکرد استفاده نموده است.
در برنامه امروز به بررسی ویژگی های سبکی مرحوم محمد اللیثی می پردازیم. هرچند بسیاری از کارشناسان این حوزه اعتقاد دارند که ایشان قاری صاحب سبک نبوده و صاحب طریق است، اما با عنایت به برخی از تلاوت ها در پایان عمرشان و برخی از معیارها و ملاک ها، می توانیم او را یکی از قاریان صاحب سبک بدانیم. دلیل آنکه بسیاری از کارشناسان او را قاری صاحب سبک نمی دانند این است که متأسفانه ایشان نه تنها به دلیل بیماری عمر کوتاهی داشتند، بلکه در سال های آخرعمر نیز به دلیل بیماری ای دیگر، حنجره خود را از دست داده و نتوانستند سبک خود را به کمال برسانند. اما اگر تنها یک تلاوت را برای میزان ابداعاتش ملاک قرار دهیم، کافیست تلاوت آیات پایانی سوره مبارکه آل عمران توسط ایشان و تلاوت های باشکوه و نابی که در کشور خودمان داشته اند را مورد ارزیابی قرار دهیم تا به این نتیجه برسیم که وی قاری صاحب سبکی بوده است. قطعا یکی از بیست یا بیست و پنج اثر ماندگار جهان تلاوت، همین قرائت زیبا و ماندگار مرحوم محمد اللیثی است.
صدای ایشان مرکب از دو جنس مختلف متال و نوزال است. یعنی صدایی که دارای زنگ است و تمایلی به خیشون یا بینی در آن دیده می شود. منتها ترکیب مناسبی از این زنگ و حالت قنوی بودن صدا دارد که صدایی کاملا شفاف، رسا و پرتأثیری را تداعی می کند. چنین صدایی می تواند در طبقات توسط و اوج تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد که قطعا با شنیدن آثار وی به این نتیجه می رسیم.
علیرغم اینکه وی مساحت صدای کاملی داشته و دارای پانزده درجه صوتی است، به نوعی در برخی از پرده های بم یا نوت های کف صدا تکلف هایی دیده می شود و لرزش هایی در برخی از تلاوت ها وجود دارد که نشان می دهد ایشان تمایل زیادی به استفاده از جواب الجوابات نداشته و بیشتر اوج صدای خود را در درجات پنجم و ششم مقام خرج می کند.
وی دارای انعطاف و تحریر بسیار خوب همراه با حجم و شدت بالایی است که یکی از دلایل تأثیرگذاری صدای او نیز همین حجم و قدرت خارق العاده می باشد. وی دارای صدایی همراه با معنویت درونی و حزن ذاتی است که در اصطلاح به آن صوت الخاشع می گویند. وی از جمله قاریانی است که در حوزه استفاده از نغمات یا بافت لحنی دارای هوش ذاتی بسیار قوی و خارق العاده ای بوده است، بسیار متأثر از سبک های پیرامونی خود بوده و از سبک های متفاوتی همچون رفعت، بهتیمی، شحات، طبلاوی، رمضان، طوخی و اسماعیل فرا گرفته است. بنابراین سبک او اتخاذیافته از مجموعه ای از الحان و سبک های پیرامونی او همراه با ابداعات خودش می باشد.
وی در عین حال که ردیف های خاص سبک خود را دارد، اما از دیگر سبک ها نیز بهره برده و در سبک خود به شکل کاملا متناسبی به کار گرفته است. از جمله ردیف های خاص ایشان که بارها در تلاوت خود مورد استفاده قرار داده و رنگ خاصی به سبک و شیوه تلاوتش بخشیده و تناسب خوبی نیز با مضامین آیات داشته است، تنالیته مقام حجاز در بالای بیات است که تحت عنوان شوری می شناسیم. از جمله آنها استفاده در آیات پایانی سوره مبارکه حشر و در اسماء الحسنی است.
مرحوم اللیثی در حوزه استفاده از مقامات به طور معمول از شیوه کاملا مشخصی تبعیت ننموده و ترتیب مقاماتش در این حوزه کاملا متغیر، متنوع و متفاوت است. از جمله ویژگی های لحنی ایشان در حوزه برنامه ها و روش ها، تأکید بر استفاده از نفس های بلند در اجرای الحان و نغمات همراه با پردازش ها و موتیف سازی های زیاد و تکرار آنها است و بیشتر بر محور خطی خواندن در تلاوت همراه با نفس های بلند و با موتیف سازی و استفاده از ریزنغمه های تکراری تأکید دارد.
روش های ایشان در تلاوت قرآن و استفاده از الحان و نغمات، تقطیع صوت هایی است که می تواند بافت لحنی او را نیز متأثی نماید. در حوزه اجرای نغمات از روش های متفاوتی همچون لگاتو، گلیساندو و گاهی نیز فواصل استفاده نموده است. تمایل به استفاده از بم خوانی اکتاوی نیز همچون بسیاری از قراء دیگر در تلاوت ایشان دیده می شود و هرچند در بخش ریزنغمه ها یا موتیف ها کارنامه پرباری دارد، اما در حوزه ارائه غفلات ابداعی کارنامه درخشانی نداشته و بیشتر از دیگر قاریان همچون شحات یا طبلاوی استفاده نموده است.
روش اوج گیری مرحوم اللیثی دو شیوه کاملا مستقل و مجزا است. در برخی از تلاوت ها از درجه چهارم صدا اوج گیری را انجام داده و وارد مقام راست می شود و بعد از اینکه وارد مقام راست شد، به جواب الجوابات تلاوت نیز اشاره می کند. در مواردی که شیوه دوم ایشان یعنی درجات هفتم یا هشتم مقام شروع استفاده می شود و اوج گیری انجام می دهد، معمولا جواب الجوابات در تلاوت ایشان حذف شده و اوج در درجات پنجم یا ششم نشان داده می شود. بنابراین چینش الحان ایشان نیز در هر یک از این روش ها نیز متفاوت است. در شیوه اول استفاده از مقاماتی مانند راست و سه گاه خیلی دیده می شود. اما در روش دوم بیات و اثرکرد در تلاوتشان دیده می شود.
وی از جمله قاریانی است که در حوزه استفاده از تحریرها یکی از زیباترین تحریرها را در عالم قرائت به نمایش گذاشته است. به ویژه قدرت و حجمی که در ارائه تحریرها در پرده های اوج و توسط ارائه می کند، این نوع تحریرها را کاملا متمایز نموده است. تحریرهای بسیار سرعتی و ریز که اجرای آن برای هر کسی میسر نیست.
وی در حوزه انتقالات و ترکیبات مقامات، خیلی مایل به استفاده از مقامات مرکب یا ترکیب اجناس در تلاوت نیستند. اما در برخی از تلاوت ها مشاهده می شود که از ترکیب نهاوند، جنس نهاون و راست و یا بیات و اثرکرد استفاده نموده است.
