- 711
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 30 - حفظ در سن کودکی
در این برنامه حجه الاسلام والمسلمین محمد حاج ابوالقاسم به توضیحاتی در مورد حفظ در سن کودکی می پردازد.
سن مناسب برای شروع حفظ
این روشن است که حفظ قرآن باید از سنی شروع شود که گویش کودک نسبتاً کامل شده و توان بیان بیشتر حروف را دارد، بین 3 و نیم تا 4 سال ـ البته بسته به کودک دارد ـ زمان مناسبی برای شروع آزمایشی حفظ است.
گفتیم شروع آزمایشی و نه رسمی. زیرا برای آموزش حفظ در کودکی 2 زمان وجود دارد :
1 ـ زمان آزمایشی که پدر و مادر خودشان در خانه سوره های کوچک مثل کوثر ـ توحید و …و ذکر صلوات و دعاهای کوتاه را با آرامش و کندی یاد می دهند.
منظورمان از آرامش و کندی این است که مثلاً اگر شما می خواهید بسم الله الرحمان الرحیم را به فرزندتان یاد دهید چند روز فقط 2 کلمه ” بسم الله” را با او کار کنید. چند روز بعد را به آموزش ” الرحمان الرحیم” اختصاص دهید و همین طور متن سوره های کوچک را.
کودک شما هنوز نمی تواند متن های طولانی مثل یک آیه را یک جا فرا گیرد پس قطعات کوتاه را با حوصله و ظرف چند روز به او یاد دهید.
از میان روخوانی، تجوید ، اطلاعات عمومی قرآن و حفظ، حفظ قرآن بهترین گزینه است، گویی همین مطلب نیز مورد نظر اهل بیت (علیهم السلام) است چرا که روایت مربوط به فرزدق می بینیم که او پس از فرمایش حضرت امیر علیه السلام شروع به حفظ قرآن می کند
2 ـ زمان رسمی: این زمانی است که کودک وارد 5 سالگی و بالاتر شده و می تواند در کلاس ویژه حفظ کودکان حضور پیدا کند و زیر نظر مربی و معلم مخصوص حفظ کودکان، به یادگیری قرآن بپردازد.
اجبار کودک به آموزش قرآن
بعضی از اولیاء معتقدند چون یادگیری قرآن برای سعادت کودک لازم است پس با زور و اجبار هم می توان کودک را وادار به یادگیری قرآن کرد.
بدیهی است که این تفکر اشتباه است. چرا که در هر صورت یادگیری قرآن کار مستحبی است و نه واجب و اگر کودکی مشتاق آموزش قرآن نبود، باید با استفاده از روش تشویق او را ترغیب به یادگیری قرآن کرد. اما تنبیه و اجبار فقط باعث انزجار و تنفر او از کتاب خدا می شود که عاقبت آن در بزرگ سالی شخص آثار سویی خواهد داشت.
کودک چه زمانی آماده فراگیری حفظ قرآن است؟
در سطور بالا سن مناسب شروع حفظ را گفتم. اما آیا کودک شما در این سن آماده شروع حفظ قرآن هست؟ ممکن است این طور نباشد یعنی بعضی افراد حتی در سن 7 یا 8 سالگی هم آماده آغاز حفظ نیستند. پس به کودک خود سخت نگیرید. بگذارید خودش اولین علائم آمادگی برای حفظ را به شما اعلام کند معمولاً کودکان نشان می دهند که دوست دارد صلوات را یاد بگیرند، اذکار نماز را بخوانند و یا سوره های قرآن را قرائت کنند. وقتی پدر و مادر در خانه قرآن می خوانند کودک، این نشانه ها را به وضوح از خود بروز می دهد. آن گاه است که شما می توانید ابتداء دوره آزمایشی و سپس دوره رسمی حفظ را برای کودکتان آغاز کنید.
سوال
من دوقلو دختر و پسر یکسال و 7 ماهه دارم دلم میخواد حافظ قران بشند ازکی و چکونه باید باهاشون قرآن کار کنم ؟
—————————————————————————–
جواب کارشناس
با سلام وسپاس از اینکه از هم اکنون به فکر تربیت دینی وقرآنی فرزندتان هستید
برای حفظ وآموزش قرآن، هیچ زمانی دیر نیست. در میان حافظان شمار کسانی که قرآن را در سنین بالا به خاطر سپردند، اندک نیست. حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی ـ دام ظلّه العالی ـ در درس خارج فقه می‌فرمود: مرحوم آیت‌الله خویی ـ قدس سره ـ در دوران پیری به حفظ قرآن مشغول شدند.
بنابراین، در هر سن و موقعیتی میتوان به حفظ قرآن روی آورد. البته در کودکی ذهن برای فراگیری معلومات آمادگی بیش‌تری دارد. و باید آن‌را بهترین زمان حفظ قرآن به شمار آورد. رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ می‌فرماید: «آموختن در کودکی چون نقشی است که بر سنگ حک شده باشد؛ و آنکه در بزرگسالی می‌آموزد چون کسی است که بر آب می‌نویسد1
بیشتر قاریان مشهور جهان چون استاد عبدالباسط، محمد صدیق منشاوی، راغب مصطفی غلوش و ابوالعینین شعیشع از کودکی به حفظ قرآن روی آوردند و در شمار حافظان کل قرآن جای دارند.2
برای کلیه کودکان زیر 6 سال به دلائلی چون «سن کم»، «عواطف خاص»، «دلبستگی شدید به خانواده»، «آشنا نبودن به حروف الفبا» و… حفظ قرآن بسیار مشکل است و شیوه و متد خاصی را می طلبد که میتوان از مهدهای تخصصی قرآن کمک گرفت
کودک تا قبل از سن دبستان به دلیل آنکه حافظه محض (مکانیکی یا طوطی وار) در آنها بسیار قوی است. می توان از یادگیری طوطی وار در آن ها بهره جست. به این صورت که با استفاده از نوارهای ترتیل چند بار تکرار، یا تکرار فراوان مربی در کلاس و پدر و مادر در خانه، آیات را حفظ کند. چون ذهن آنها به طور مکانیکی، هر اطلاعاتی را دریافت کند خیلی راحت حفظ می کند و بسیار دیر هم فراموش می کند و در صورت فراموشی هم با اندکی تذکر، برطرف می شود
خردسالانی که هنوز به مدرسه نرفته اند دو دسته اند:
1: عده ای قبل از ورود به دبستان با حروف و ترکیب آنها، و حرکات آشنا و قادر به روخوانی قرآن هستند
2: عده ای این طور نیستند.
نونهالانی که با روخوانی قرآن آشنایی دارند کار کردن با آنها بسیار آسان تر است از نونهالانی که با روخوانی آشنا نیستند.
آقای علم الهدی از همین دسته دوم بود. وقتی کار حفظ را شروع کرد تقریباً دو سال و چهار ماه داشت.
لذا آشنایی با حروف الفبا و کم کم با روخوانی
و همچنین برای تفهیم معانی استفاده از از حرکات دست و صورت نیز مهم است (میتوانید از کتاب آموزش قرآن به صورت اشاره استفاده کنید )
ـ با انتخاب ترتیل یکی از اساتید قرآن کریم برای کودک، به نیت چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ نوار چهارده بار تکرار از همان استاد تهیه کند. منظور این است که هر آیه چهارده بار پشت سر هم تکرار شود. برای این کار هر صفحه از قرآن به خط «عثمان طه» روی یک نوار ضبط شود پس از این که از اول تا آخر صفحه هر آیه را 14 بار ضبط کردید پنج بار هم کل صفحه را در ادامه آن ضبط کنید تا نوار پر شود. وقتی نوار آماده شد ضبط را روشن کنید و کنار بچه بگذارید و بچه را به حال خود رها کنید، بچه مشغول تغذیه است، بازی می کند، گریه می کند، در هر حالی که هست شما بگذارید صدای قرآن پخش شود.
نکته دیگری که : «برای گروه سنی 2 تا 7 سالگی» در این روش کودک به همراه سائر اعضاء خانواده به حفظ کل قرآن نائل می شوند به شرطی که همه همدیگر را همراهی کنند. خلاصه این روش اینگونه است که با استفاده از همان نوار 14 بار تکرار هر صفحه را در چهار روز و هر روز سه بار کار کنید به این صورت که:
روز اول: ضبط روشن باشد و با گوش دادن به نوار، به آیاتی که تلاوت می شود فقط نگاه کنید.
روز دوم: در حالی که به آیات نگاه می کنید همراه نوار، آیات را زمزمه می کنید.
روزم سوم: قرآن را باز نکنید و فقط هر چه نوار می خواند زمزمه کنید.
روز چهارم: بدون اینکه قرآن را باز کنید و ضبط را روشن کنید آیات را همخوانی کنید.(3)
تذکر:
1. نباید بچه را به حفظ وادار کرد، چرا که اجبار در هر کاری باعث تنفر و اکراه از آن در شخص می شود.
امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «ان القلب اذا اکره عمی»(4) یعنی «چون قلب را بر چیزی مجبور کنی کور می شود.» از کلام مولا علی ـ علیه السلام ـ استفاده می شود که اجبار علاوه بر آنکه باعث دلزدگی و تنفر می شود، بینش او را از بین برده و او نسبت به یادگیری و انجام آن هیچگونه استعدادی در خود نمی بیند.
بلکه با تشویق کردن اجازه دهید خود، اولین نشانه های علاقه مندی به حفظ را بروز دهد آنگاه شما طی یک برنامه منظم و فرستادن او به جلسات حفظ ویا آموزش ، کار را دنبال کنید.
2. برای تشویق کودک و آنکه خود او به اشتباهاتش در هنگام تحویل حفظ پی ببرد، خوب است صدای او را هنگام تمرین و مرور آیات ضبط کرده و سپس برایش پخش کنید. او، هم از شنیدن صدای خود لذت می برد و هم تشویق می شود، ضمناً اشتباهاتش را یافته و تصحیح می کند.(5) (برای دو ساله به بالا)
3. از شیوه های تشویق کودک برای جلب وجذب او استفاده کنید
4.حفظ وآموزش قرآن خیلی خوب است اما تربیت قرآنی مهمتر است .
سن مناسب برای شروع حفظ
این روشن است که حفظ قرآن باید از سنی شروع شود که گویش کودک نسبتاً کامل شده و توان بیان بیشتر حروف را دارد، بین 3 و نیم تا 4 سال ـ البته بسته به کودک دارد ـ زمان مناسبی برای شروع آزمایشی حفظ است.
گفتیم شروع آزمایشی و نه رسمی. زیرا برای آموزش حفظ در کودکی 2 زمان وجود دارد :
1 ـ زمان آزمایشی که پدر و مادر خودشان در خانه سوره های کوچک مثل کوثر ـ توحید و …و ذکر صلوات و دعاهای کوتاه را با آرامش و کندی یاد می دهند.
منظورمان از آرامش و کندی این است که مثلاً اگر شما می خواهید بسم الله الرحمان الرحیم را به فرزندتان یاد دهید چند روز فقط 2 کلمه ” بسم الله” را با او کار کنید. چند روز بعد را به آموزش ” الرحمان الرحیم” اختصاص دهید و همین طور متن سوره های کوچک را.
کودک شما هنوز نمی تواند متن های طولانی مثل یک آیه را یک جا فرا گیرد پس قطعات کوتاه را با حوصله و ظرف چند روز به او یاد دهید.
از میان روخوانی، تجوید ، اطلاعات عمومی قرآن و حفظ، حفظ قرآن بهترین گزینه است، گویی همین مطلب نیز مورد نظر اهل بیت (علیهم السلام) است چرا که روایت مربوط به فرزدق می بینیم که او پس از فرمایش حضرت امیر علیه السلام شروع به حفظ قرآن می کند
2 ـ زمان رسمی: این زمانی است که کودک وارد 5 سالگی و بالاتر شده و می تواند در کلاس ویژه حفظ کودکان حضور پیدا کند و زیر نظر مربی و معلم مخصوص حفظ کودکان، به یادگیری قرآن بپردازد.
اجبار کودک به آموزش قرآن
بعضی از اولیاء معتقدند چون یادگیری قرآن برای سعادت کودک لازم است پس با زور و اجبار هم می توان کودک را وادار به یادگیری قرآن کرد.
بدیهی است که این تفکر اشتباه است. چرا که در هر صورت یادگیری قرآن کار مستحبی است و نه واجب و اگر کودکی مشتاق آموزش قرآن نبود، باید با استفاده از روش تشویق او را ترغیب به یادگیری قرآن کرد. اما تنبیه و اجبار فقط باعث انزجار و تنفر او از کتاب خدا می شود که عاقبت آن در بزرگ سالی شخص آثار سویی خواهد داشت.
کودک چه زمانی آماده فراگیری حفظ قرآن است؟
در سطور بالا سن مناسب شروع حفظ را گفتم. اما آیا کودک شما در این سن آماده شروع حفظ قرآن هست؟ ممکن است این طور نباشد یعنی بعضی افراد حتی در سن 7 یا 8 سالگی هم آماده آغاز حفظ نیستند. پس به کودک خود سخت نگیرید. بگذارید خودش اولین علائم آمادگی برای حفظ را به شما اعلام کند معمولاً کودکان نشان می دهند که دوست دارد صلوات را یاد بگیرند، اذکار نماز را بخوانند و یا سوره های قرآن را قرائت کنند. وقتی پدر و مادر در خانه قرآن می خوانند کودک، این نشانه ها را به وضوح از خود بروز می دهد. آن گاه است که شما می توانید ابتداء دوره آزمایشی و سپس دوره رسمی حفظ را برای کودکتان آغاز کنید.
سوال
من دوقلو دختر و پسر یکسال و 7 ماهه دارم دلم میخواد حافظ قران بشند ازکی و چکونه باید باهاشون قرآن کار کنم ؟
—————————————————————————–
جواب کارشناس
با سلام وسپاس از اینکه از هم اکنون به فکر تربیت دینی وقرآنی فرزندتان هستید
برای حفظ وآموزش قرآن، هیچ زمانی دیر نیست. در میان حافظان شمار کسانی که قرآن را در سنین بالا به خاطر سپردند، اندک نیست. حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی ـ دام ظلّه العالی ـ در درس خارج فقه می‌فرمود: مرحوم آیت‌الله خویی ـ قدس سره ـ در دوران پیری به حفظ قرآن مشغول شدند.
بنابراین، در هر سن و موقعیتی میتوان به حفظ قرآن روی آورد. البته در کودکی ذهن برای فراگیری معلومات آمادگی بیش‌تری دارد. و باید آن‌را بهترین زمان حفظ قرآن به شمار آورد. رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ می‌فرماید: «آموختن در کودکی چون نقشی است که بر سنگ حک شده باشد؛ و آنکه در بزرگسالی می‌آموزد چون کسی است که بر آب می‌نویسد1
بیشتر قاریان مشهور جهان چون استاد عبدالباسط، محمد صدیق منشاوی، راغب مصطفی غلوش و ابوالعینین شعیشع از کودکی به حفظ قرآن روی آوردند و در شمار حافظان کل قرآن جای دارند.2
برای کلیه کودکان زیر 6 سال به دلائلی چون «سن کم»، «عواطف خاص»، «دلبستگی شدید به خانواده»، «آشنا نبودن به حروف الفبا» و… حفظ قرآن بسیار مشکل است و شیوه و متد خاصی را می طلبد که میتوان از مهدهای تخصصی قرآن کمک گرفت
کودک تا قبل از سن دبستان به دلیل آنکه حافظه محض (مکانیکی یا طوطی وار) در آنها بسیار قوی است. می توان از یادگیری طوطی وار در آن ها بهره جست. به این صورت که با استفاده از نوارهای ترتیل چند بار تکرار، یا تکرار فراوان مربی در کلاس و پدر و مادر در خانه، آیات را حفظ کند. چون ذهن آنها به طور مکانیکی، هر اطلاعاتی را دریافت کند خیلی راحت حفظ می کند و بسیار دیر هم فراموش می کند و در صورت فراموشی هم با اندکی تذکر، برطرف می شود
خردسالانی که هنوز به مدرسه نرفته اند دو دسته اند:
1: عده ای قبل از ورود به دبستان با حروف و ترکیب آنها، و حرکات آشنا و قادر به روخوانی قرآن هستند
2: عده ای این طور نیستند.
نونهالانی که با روخوانی قرآن آشنایی دارند کار کردن با آنها بسیار آسان تر است از نونهالانی که با روخوانی آشنا نیستند.
آقای علم الهدی از همین دسته دوم بود. وقتی کار حفظ را شروع کرد تقریباً دو سال و چهار ماه داشت.
لذا آشنایی با حروف الفبا و کم کم با روخوانی
و همچنین برای تفهیم معانی استفاده از از حرکات دست و صورت نیز مهم است (میتوانید از کتاب آموزش قرآن به صورت اشاره استفاده کنید )
ـ با انتخاب ترتیل یکی از اساتید قرآن کریم برای کودک، به نیت چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ نوار چهارده بار تکرار از همان استاد تهیه کند. منظور این است که هر آیه چهارده بار پشت سر هم تکرار شود. برای این کار هر صفحه از قرآن به خط «عثمان طه» روی یک نوار ضبط شود پس از این که از اول تا آخر صفحه هر آیه را 14 بار ضبط کردید پنج بار هم کل صفحه را در ادامه آن ضبط کنید تا نوار پر شود. وقتی نوار آماده شد ضبط را روشن کنید و کنار بچه بگذارید و بچه را به حال خود رها کنید، بچه مشغول تغذیه است، بازی می کند، گریه می کند، در هر حالی که هست شما بگذارید صدای قرآن پخش شود.
نکته دیگری که : «برای گروه سنی 2 تا 7 سالگی» در این روش کودک به همراه سائر اعضاء خانواده به حفظ کل قرآن نائل می شوند به شرطی که همه همدیگر را همراهی کنند. خلاصه این روش اینگونه است که با استفاده از همان نوار 14 بار تکرار هر صفحه را در چهار روز و هر روز سه بار کار کنید به این صورت که:
روز اول: ضبط روشن باشد و با گوش دادن به نوار، به آیاتی که تلاوت می شود فقط نگاه کنید.
روز دوم: در حالی که به آیات نگاه می کنید همراه نوار، آیات را زمزمه می کنید.
روزم سوم: قرآن را باز نکنید و فقط هر چه نوار می خواند زمزمه کنید.
روز چهارم: بدون اینکه قرآن را باز کنید و ضبط را روشن کنید آیات را همخوانی کنید.(3)
تذکر:
1. نباید بچه را به حفظ وادار کرد، چرا که اجبار در هر کاری باعث تنفر و اکراه از آن در شخص می شود.
امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «ان القلب اذا اکره عمی»(4) یعنی «چون قلب را بر چیزی مجبور کنی کور می شود.» از کلام مولا علی ـ علیه السلام ـ استفاده می شود که اجبار علاوه بر آنکه باعث دلزدگی و تنفر می شود، بینش او را از بین برده و او نسبت به یادگیری و انجام آن هیچگونه استعدادی در خود نمی بیند.
بلکه با تشویق کردن اجازه دهید خود، اولین نشانه های علاقه مندی به حفظ را بروز دهد آنگاه شما طی یک برنامه منظم و فرستادن او به جلسات حفظ ویا آموزش ، کار را دنبال کنید.
2. برای تشویق کودک و آنکه خود او به اشتباهاتش در هنگام تحویل حفظ پی ببرد، خوب است صدای او را هنگام تمرین و مرور آیات ضبط کرده و سپس برایش پخش کنید. او، هم از شنیدن صدای خود لذت می برد و هم تشویق می شود، ضمناً اشتباهاتش را یافته و تصحیح می کند.(5) (برای دو ساله به بالا)
3. از شیوه های تشویق کودک برای جلب وجذب او استفاده کنید
4.حفظ وآموزش قرآن خیلی خوب است اما تربیت قرآنی مهمتر است .
