- 365
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 58 - اصل تلفیق روش دیداری و شنیداری
در این برنامه آقای محمد مهدی بحرالعلوم به توضیحاتی در مورد اصل تلفیق روش دیداری و شنیداری می پردازند .
روش های حفظ کلام الهی:
1- روش حفظ دیداری (بصری)
2- روش حفظ سطر محور
3- روش حفظ شنیداری (لحن محور)
4- روش حفظ محتوا محور
5- روش حفظ اشاره ای
روش حفظ دیداری (بصری)
مهم ترین ابزار یک قرآن آموز، یک جلد کلام الله مجید است که قرآن آموز فقط با مطالعه متن هر آیه و نگاه آنی به الفاظ و عبارات، سعی می کند که آنها را با تکرار به ذهن بسپارد و حفظ کند. در این روش دیداری تنها رابطه بصری میان قرآن آموز و صفحه ای که روبه‌روی او باز است، ملاک تلاش او می‌باشد.
تجربه نشان داده است که این روش از برتری زیر برخوردار است:
1- ماندگاری بیشتر محفوظات در ذهن به جهت ارتباط دیداری.
2- صرف زمان کمتر جهت به ذهن‌سپاری متن.
3- جانمایی لفظ‌ها، عبارت‌ها و آیات در هر صفحه و مرور سریعتر محفوظات.
4- کمک به یادآوری متن در صورت فراموشی عبارت‌ها، جانمایی محل محفوظات.
5- ارتباط معنوی حافظ با اعجاز ظاهری و لفظی کلام الله مجید.
این روش از رایج ترین و مؤثرترین شیوه ها در حفظ و به ذهن سپاری آیات است و همه رده های سنی از آن بهره می‌گیرند.
حفظ قرآن به روش دیداری به دو طریق می‌باشد: نخست اینکه فرد کل مقطع مورد نظر برای حفظ (مثال: صفحه اول جزء30) را چندین بار از ابتدا تا انتها از رو می‌خواند و این خواندن را با نیت حفظ کردن و با دقت بر الفاظ آیات و محل قرار گرفتن هر آیه انجام می دهد.
طریقه دیگر این است که فرد به جای خواندن مکرر همه مقطع و حفظ یک‌باره آن، به خواندن و حفظ کردن تک تک آیات میپردازد و سپس با کنار هم قرار دادن آنها، کل مقطع مورد نظر را حفظ می‌کند.
روش حفظ شنیداری (لحن محور)
روش شنیداری گوش‌دادن مکرر تلاوت ترتیل موقعی است که برای حفظ می‌باشد و این گوش دادن تا زمانی ادامه دارد که شخص مطمئن شود که آن مقطع را به طور دقیق مطابق با لحن مرتل و از حفظ می‌خواند. استفاده از این روش، به سبب وجود نارسایی در آن، الگویی برای روش اصلی حفظ توصیه نمی‌شود. مهم ترین نقص حفظ شنیداری آن است که شخص به جای حفظ آیات و عبارات قرآن، نخست به حفظ کردن لحن مرتل می پردازد که با فراموش کردن لحن قادر به تلاوت باقیمانده آیات نیست.
روش مذکور از قابلیت‌های خوبی برخوردار است:
1- تنوع بیشتر در فرآیند حفظ و خستگی کمتر قران آموز.
2- نیاز محدودتر به مربی و استقلال بیشتر خودآموز.
3- احتمال یادگیری سریعتر صوت، لحن و تجوید.
4- پیش‌گیری از به ذهن‌سپاری غلط الفاظ یا عبارات قرآنی.
5- امکان تداعی محفوظات به صورت سلسه وار به کمک آهنگ و لحن ترتیل.
روش حفظ شنیداری مناسبترین شیوه برای افراد فاقد سواد خواندن (کودکان و افراد بی‌سواد) و نیز افراد نابینا و کم بینا می‌باشد.
روش حفظ اشاره‌ای
در روش اشاره ای هر یک از حروف و کلمات قرآن دارای علائم حرکتی مخصوص به خود است و هر یک با حرکتی نشان داده می شود؛ حتی در مواردی برخی مفاهیم با حرکات چشم و پلکها و یا علائم صوتی به حافظ تفهیم می‌شود. استفاده عمومی از این روش به جهت وجود برخی نقاط ضعف در آن توصیه نمی‌شود.
1- استفاده نکردن از روش‌های دیداری و در نتیجه تثبیت نشدن محفوظات و فراموشی سریع آنها.
2- یکسان نبودن اشاره ها نزد همگان.
3- تحمیل بار اضافی به ذهن در به یادسپاری و حفظ اشاره ها و نشانه ها.
4- محوریت یافتن حرکات نمایشی به جای معنا محوری در حفظ آیات قرآن.
از این روش می‌توان برای کودکان مقطع پیش دبستانی جهت حفظ سوره های کوتاه استفاده کرد.
حفظ سطر محور
در این شیوه، حافظ با برنامه ریزی مشخصی، روزانه چند سطر از قرآن را به حافظه می‌سپارد. عامل تعیین کننده برای انتخاب میزان حفظ روزمره، تعداد سطرهای مشخص شده است. به عبارت دیگر، اگر حافظ قصد دارد که کل قرآن را در سه سال حفظ نماید، تلاش می کند که روزانه ده سطر از قرآن را حفظ نماید.
در این شیوه یک مصحف خاص همانند مصحف آقای عثمان طه ـ خطاط سوری ـ مبنای شمارش سطرها قرار می‌گیرد و سهمیه هر روز از روی آن حفظ می گردد. مقادیر حفظ بر همین اساس تعیین می شود و به جایگاه آیات در صفحه توجه ویژه‌ای صورت می گیرد.
حفظ محتوا محور
در این شیوه، تکیه حافظ بیشتر بر محتوای آیات است و بر همین اساس مقاطع مشخص شده برای هر روز را با توجه به معانی قرآن انتخاب می‌کند. در حفظ محتوا محور، دیگر سخن از حفظ نیم صفحه یا یک صفحه نیست، بلکه سخن از حفظ یک مقطع یا دو مقطع است؛ مانند رکوعات قرآن که تقسیماتی است که بر اساس معانی قرآن شکل گرفته و هر محتوایی یک رکوع دانسته شده است که میتواند در نمازهای مستحبی در یک رکعت بعد از حمد و قبل از رکوع تلاوت شود. این مقاطع در برخی قرآن ها با قرار دادن حرف عین در پایان هر مقطع معین می‌شود.
خداوند در قرآن، سوره محمد امر به تدبر نموده است از جمله این آیه که می‌فرماید:
«أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا»
« آیا در قرآن تدبر نمی کنند یا اینکه بر دل‌هایشان مهر زده شده است ؟»
مولا امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام نیز فرموده اند: «در قرآن تدبر نموده از آن پند بگیرید چرا که قرآن رساترین عبرت‌هاست».
مزایای حفظ محتوا محور
1- حافظ، آیات را در قالب موضوعات در ذهن دسته بندی و ثبت می نماید.
2- یادسپاری آیات با سرعت بیشتری انجام می‌گیرد و در ذهن پایدارتر خواهد ماند چرا که آیات به صورت مفهومی در یک ارتباط زنجیروار، حفظ می شود.
3- در صورت همراه کردن الفاظ با مفاهیم و معانی، می توان پیوستگی آنها را به خوبی آموخت.
4- هنگام مرور، در پایان هر آیه، به خوبی آیه بعدی در ذهن حافظ تداعی می شود.
5- با اجرای این شیوه اشکالات حفظ به حداقل می‌رسد و اتقان محفوظات افزایش می یابد.
روش های حفظ کلام الهی:
1- روش حفظ دیداری (بصری)
2- روش حفظ سطر محور
3- روش حفظ شنیداری (لحن محور)
4- روش حفظ محتوا محور
5- روش حفظ اشاره ای
روش حفظ دیداری (بصری)
مهم ترین ابزار یک قرآن آموز، یک جلد کلام الله مجید است که قرآن آموز فقط با مطالعه متن هر آیه و نگاه آنی به الفاظ و عبارات، سعی می کند که آنها را با تکرار به ذهن بسپارد و حفظ کند. در این روش دیداری تنها رابطه بصری میان قرآن آموز و صفحه ای که روبه‌روی او باز است، ملاک تلاش او می‌باشد.
تجربه نشان داده است که این روش از برتری زیر برخوردار است:
1- ماندگاری بیشتر محفوظات در ذهن به جهت ارتباط دیداری.
2- صرف زمان کمتر جهت به ذهن‌سپاری متن.
3- جانمایی لفظ‌ها، عبارت‌ها و آیات در هر صفحه و مرور سریعتر محفوظات.
4- کمک به یادآوری متن در صورت فراموشی عبارت‌ها، جانمایی محل محفوظات.
5- ارتباط معنوی حافظ با اعجاز ظاهری و لفظی کلام الله مجید.
این روش از رایج ترین و مؤثرترین شیوه ها در حفظ و به ذهن سپاری آیات است و همه رده های سنی از آن بهره می‌گیرند.
حفظ قرآن به روش دیداری به دو طریق می‌باشد: نخست اینکه فرد کل مقطع مورد نظر برای حفظ (مثال: صفحه اول جزء30) را چندین بار از ابتدا تا انتها از رو می‌خواند و این خواندن را با نیت حفظ کردن و با دقت بر الفاظ آیات و محل قرار گرفتن هر آیه انجام می دهد.
طریقه دیگر این است که فرد به جای خواندن مکرر همه مقطع و حفظ یک‌باره آن، به خواندن و حفظ کردن تک تک آیات میپردازد و سپس با کنار هم قرار دادن آنها، کل مقطع مورد نظر را حفظ می‌کند.
روش حفظ شنیداری (لحن محور)
روش شنیداری گوش‌دادن مکرر تلاوت ترتیل موقعی است که برای حفظ می‌باشد و این گوش دادن تا زمانی ادامه دارد که شخص مطمئن شود که آن مقطع را به طور دقیق مطابق با لحن مرتل و از حفظ می‌خواند. استفاده از این روش، به سبب وجود نارسایی در آن، الگویی برای روش اصلی حفظ توصیه نمی‌شود. مهم ترین نقص حفظ شنیداری آن است که شخص به جای حفظ آیات و عبارات قرآن، نخست به حفظ کردن لحن مرتل می پردازد که با فراموش کردن لحن قادر به تلاوت باقیمانده آیات نیست.
روش مذکور از قابلیت‌های خوبی برخوردار است:
1- تنوع بیشتر در فرآیند حفظ و خستگی کمتر قران آموز.
2- نیاز محدودتر به مربی و استقلال بیشتر خودآموز.
3- احتمال یادگیری سریعتر صوت، لحن و تجوید.
4- پیش‌گیری از به ذهن‌سپاری غلط الفاظ یا عبارات قرآنی.
5- امکان تداعی محفوظات به صورت سلسه وار به کمک آهنگ و لحن ترتیل.
روش حفظ شنیداری مناسبترین شیوه برای افراد فاقد سواد خواندن (کودکان و افراد بی‌سواد) و نیز افراد نابینا و کم بینا می‌باشد.
روش حفظ اشاره‌ای
در روش اشاره ای هر یک از حروف و کلمات قرآن دارای علائم حرکتی مخصوص به خود است و هر یک با حرکتی نشان داده می شود؛ حتی در مواردی برخی مفاهیم با حرکات چشم و پلکها و یا علائم صوتی به حافظ تفهیم می‌شود. استفاده عمومی از این روش به جهت وجود برخی نقاط ضعف در آن توصیه نمی‌شود.
1- استفاده نکردن از روش‌های دیداری و در نتیجه تثبیت نشدن محفوظات و فراموشی سریع آنها.
2- یکسان نبودن اشاره ها نزد همگان.
3- تحمیل بار اضافی به ذهن در به یادسپاری و حفظ اشاره ها و نشانه ها.
4- محوریت یافتن حرکات نمایشی به جای معنا محوری در حفظ آیات قرآن.
از این روش می‌توان برای کودکان مقطع پیش دبستانی جهت حفظ سوره های کوتاه استفاده کرد.
حفظ سطر محور
در این شیوه، حافظ با برنامه ریزی مشخصی، روزانه چند سطر از قرآن را به حافظه می‌سپارد. عامل تعیین کننده برای انتخاب میزان حفظ روزمره، تعداد سطرهای مشخص شده است. به عبارت دیگر، اگر حافظ قصد دارد که کل قرآن را در سه سال حفظ نماید، تلاش می کند که روزانه ده سطر از قرآن را حفظ نماید.
در این شیوه یک مصحف خاص همانند مصحف آقای عثمان طه ـ خطاط سوری ـ مبنای شمارش سطرها قرار می‌گیرد و سهمیه هر روز از روی آن حفظ می گردد. مقادیر حفظ بر همین اساس تعیین می شود و به جایگاه آیات در صفحه توجه ویژه‌ای صورت می گیرد.
حفظ محتوا محور
در این شیوه، تکیه حافظ بیشتر بر محتوای آیات است و بر همین اساس مقاطع مشخص شده برای هر روز را با توجه به معانی قرآن انتخاب می‌کند. در حفظ محتوا محور، دیگر سخن از حفظ نیم صفحه یا یک صفحه نیست، بلکه سخن از حفظ یک مقطع یا دو مقطع است؛ مانند رکوعات قرآن که تقسیماتی است که بر اساس معانی قرآن شکل گرفته و هر محتوایی یک رکوع دانسته شده است که میتواند در نمازهای مستحبی در یک رکعت بعد از حمد و قبل از رکوع تلاوت شود. این مقاطع در برخی قرآن ها با قرار دادن حرف عین در پایان هر مقطع معین می‌شود.
خداوند در قرآن، سوره محمد امر به تدبر نموده است از جمله این آیه که می‌فرماید:
«أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا»
« آیا در قرآن تدبر نمی کنند یا اینکه بر دل‌هایشان مهر زده شده است ؟»
مولا امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام نیز فرموده اند: «در قرآن تدبر نموده از آن پند بگیرید چرا که قرآن رساترین عبرت‌هاست».
مزایای حفظ محتوا محور
1- حافظ، آیات را در قالب موضوعات در ذهن دسته بندی و ثبت می نماید.
2- یادسپاری آیات با سرعت بیشتری انجام می‌گیرد و در ذهن پایدارتر خواهد ماند چرا که آیات به صورت مفهومی در یک ارتباط زنجیروار، حفظ می شود.
3- در صورت همراه کردن الفاظ با مفاهیم و معانی، می توان پیوستگی آنها را به خوبی آموخت.
4- هنگام مرور، در پایان هر آیه، به خوبی آیه بعدی در ذهن حافظ تداعی می شود.
5- با اجرای این شیوه اشکالات حفظ به حداقل می‌رسد و اتقان محفوظات افزایش می یابد.
