- 1193
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 31 ، مقدمه تجوید
استاد ستوده نیا در این برنامه درباره مقدمه تجوید توضیح می دهند.
تجوید، مصدر باب تفعیل و ریشه لغوی آن "جَوْدْ" می‌باشد. تجوید در لغت به معنای نیکوکردن و در اصطلاح علمی است که در آن از شناسایی مخارج، صفات حروف‌تهجّی، محل وقف و وصل، قواعد و دستورهای قرائت قرآن مجید و نیکو خواندن آن بحث می‌شود. تجوید راهنما و ضامنِ صحّت قرائت است و قرآن کریم باید طبق اصول و قواعد این علم شریف تلاوت گردد، چنانچه در بخشی ازآیه 4 سورة مزّمّل فرموده:
َوَرتِّلِ الْقُرانَ تَرْتیلاً "وقرآن را با تأنّی و شمرده بخوان و حروف آن را آشکار کن".
درمعنای کلمه ترتیل حضرت علی( علیه السلام ) می‌فرماید:
اَلتَّرْتیلُ حِفْظُ الْوُقُوفِ وَبَیانُ الْحُرُوفِ " ترتیل محافظت محل وقف‌ها و بیان حروف است" که مراد از بیان حروف، رعایت مخارج و صفات آن است.
و در جای دیگر می‌فرماید :
بَیِّنْهُ تَبْییناً وَ لاتَهُذُّهُ هذَا الشِّعْرِ وَ لاتَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ وَ لکِنْ اَفْزِعُوا قُلُوبَکُمْ الْقاسِیَةَ وَ لایَکُنْ هَمُّ اَحَدکُمْ اخِرَ السُّورَةِ. " قرآن را به طور واضح و آشکار قرائت نمایید و مانند شعر آن را قطعه قطعه نخوانید و حروف و کلمات آن را مثل پاشیدن ریگ متفرّق نکنید و لیکن دل‌های سخت خود را بترسانید و نرم کنید و همّت و اراده هریک از شما تنها به خواندن تا آخر سوره نباشد."
(نقل از سرالبیان فی علم القرآن سرهنگ بیگلری ص 144)
و در جای دیگر از امام علی( علیه السلام ) منقول است که آن حضرت فرمودند:
اَلتَّرْتیلُ هُوَ تَجْویدُ الْحُرُوفِ وَ مَعْرِفَتُ الْوُقُوفِ " ترتیل عبارت از تجوید حروف و نیز دانستن محل وقوف است."
همان طور که توضیح داده شد ارتباطی مستقیم بین تجوید و ترتیل وجود دارد که معنای هردو مجملاً شرح داده شد. اما سخن دربارة علم تجوید بسیار است لکن در اینجا فقط اشاره‌ای می‌شود به بعضی از موارد:
نویسنده کتاب تهذیب القرائه در صفحه 14 کتاب خود دربارة علم تجوید می‌گوید: "تجوید یـکی از سخت‌تریـن عـلوم عملی اسـت" و باز در همین صفحه به نقل از صاحب کتاب «اَلتَّجْوید» چنین می‌گوید: "و این علم (تجوید) معلوم نشود مگر کسی را که فرا گرفته باشد این فن را از استاد ماهر و مدّت مدیدی تَعَبْ کشیده و در ادای اشمام و اتقان و تسهیل و ادغام و اخفاء و اختلاس و اشباع کوشیده و مخارج و صفات حروف را دانسته و محافظت حدود آن کرده باشد."
تاریخچه علم تجوید:
همان طور که بیان شد، علم تجوید زاییده علم قرائت و قواعدی است که از قرائات قرّاء سبعه (هفتگانه) استنباط و تدوین گردیده و نخستین کسی که درقرن چهارم هجری (حدود هزار سال پیش) این علم را به رشته تحریر درآورده، ابومزاحم موسی ابن عبیداله ابن یحیی ابن خاقان خاقانی بغدادی (متوفی324 ﻫ . ق) است که از بزرگان اهل سنّت بوده و قصیده خاقانیه وی در علم تجوید نزد دانشمندان، مشهور می‌باشد و عدّه‌ای از علمای علم قرائت نیز برآن شرح نوشته‌اند و در قرون بعد هم اساتید این فنّ شریف، کتبی درباره علم تجوید نگاشته‌اند که در حال حاضر اکثراً موجود است. (نقل از سرالبیان فی علم القران ص56)
تجوید، مصدر باب تفعیل و ریشه لغوی آن "جَوْدْ" می‌باشد. تجوید در لغت به معنای نیکوکردن و در اصطلاح علمی است که در آن از شناسایی مخارج، صفات حروف‌تهجّی، محل وقف و وصل، قواعد و دستورهای قرائت قرآن مجید و نیکو خواندن آن بحث می‌شود. تجوید راهنما و ضامنِ صحّت قرائت است و قرآن کریم باید طبق اصول و قواعد این علم شریف تلاوت گردد، چنانچه در بخشی ازآیه 4 سورة مزّمّل فرموده:
َوَرتِّلِ الْقُرانَ تَرْتیلاً "وقرآن را با تأنّی و شمرده بخوان و حروف آن را آشکار کن".
درمعنای کلمه ترتیل حضرت علی( علیه السلام ) می‌فرماید:
اَلتَّرْتیلُ حِفْظُ الْوُقُوفِ وَبَیانُ الْحُرُوفِ " ترتیل محافظت محل وقف‌ها و بیان حروف است" که مراد از بیان حروف، رعایت مخارج و صفات آن است.
و در جای دیگر می‌فرماید :
بَیِّنْهُ تَبْییناً وَ لاتَهُذُّهُ هذَا الشِّعْرِ وَ لاتَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ وَ لکِنْ اَفْزِعُوا قُلُوبَکُمْ الْقاسِیَةَ وَ لایَکُنْ هَمُّ اَحَدکُمْ اخِرَ السُّورَةِ. " قرآن را به طور واضح و آشکار قرائت نمایید و مانند شعر آن را قطعه قطعه نخوانید و حروف و کلمات آن را مثل پاشیدن ریگ متفرّق نکنید و لیکن دل‌های سخت خود را بترسانید و نرم کنید و همّت و اراده هریک از شما تنها به خواندن تا آخر سوره نباشد."
(نقل از سرالبیان فی علم القرآن سرهنگ بیگلری ص 144)
و در جای دیگر از امام علی( علیه السلام ) منقول است که آن حضرت فرمودند:
اَلتَّرْتیلُ هُوَ تَجْویدُ الْحُرُوفِ وَ مَعْرِفَتُ الْوُقُوفِ " ترتیل عبارت از تجوید حروف و نیز دانستن محل وقوف است."
همان طور که توضیح داده شد ارتباطی مستقیم بین تجوید و ترتیل وجود دارد که معنای هردو مجملاً شرح داده شد. اما سخن دربارة علم تجوید بسیار است لکن در اینجا فقط اشاره‌ای می‌شود به بعضی از موارد:
نویسنده کتاب تهذیب القرائه در صفحه 14 کتاب خود دربارة علم تجوید می‌گوید: "تجوید یـکی از سخت‌تریـن عـلوم عملی اسـت" و باز در همین صفحه به نقل از صاحب کتاب «اَلتَّجْوید» چنین می‌گوید: "و این علم (تجوید) معلوم نشود مگر کسی را که فرا گرفته باشد این فن را از استاد ماهر و مدّت مدیدی تَعَبْ کشیده و در ادای اشمام و اتقان و تسهیل و ادغام و اخفاء و اختلاس و اشباع کوشیده و مخارج و صفات حروف را دانسته و محافظت حدود آن کرده باشد."
تاریخچه علم تجوید:
همان طور که بیان شد، علم تجوید زاییده علم قرائت و قواعدی است که از قرائات قرّاء سبعه (هفتگانه) استنباط و تدوین گردیده و نخستین کسی که درقرن چهارم هجری (حدود هزار سال پیش) این علم را به رشته تحریر درآورده، ابومزاحم موسی ابن عبیداله ابن یحیی ابن خاقان خاقانی بغدادی (متوفی324 ﻫ . ق) است که از بزرگان اهل سنّت بوده و قصیده خاقانیه وی در علم تجوید نزد دانشمندان، مشهور می‌باشد و عدّه‌ای از علمای علم قرائت نیز برآن شرح نوشته‌اند و در قرون بعد هم اساتید این فنّ شریف، کتبی درباره علم تجوید نگاشته‌اند که در حال حاضر اکثراً موجود است. (نقل از سرالبیان فی علم القران ص56)
