- 2012
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 2 - روشهای تمرکز
در این برنامه آقای محمد مهدی بحرالعلوم به موضوع روشهای تمرکز برای حفظ قرآن می پردازند .
روشهای تمرکز حواس برای حفظ قرآن
الف. حذف عوامل پریشانی افکار
برای ایجاد تمرکز حواس باید کارهایی که باعث تشتت افکار می‌شود از بین برود مثل گرسنگی و تشنگی و بسیاری از عوامل دیگر مانند اضطراب و خستگی. معمولاً چنین کسی نمی‌تواند ذهن خود را متمرکز و حواس خود را جمع نماید و هیچ گاه با وجود این عوامل نمی‌تواند به حفظ بپردازد، بنابراین مراعات این حالات برای انسان بسیار لازم است.
ب. انتخاب مکان مناسب
یکی از عوامل مهمی که در حفظ قرآن و بخاطر سپردن هر مطلب دیگری باید مورد توجه قرار گیرد ودر تمرکز حواس تأثیر خاصی دارد مکان است، مکان حفظ باید خلوت و بی‌سرو صدا و آرام باشد.
اگر قرار باشد در بین کار چند لحظه به رادیو گوش کرده و یا با افرادی که وارد اتاق می‌شوند، صحبت کند و یا برای آشامیدن آب برخیزد و یا اینکه چند بار به تلفن جواب بدهد و یا متوجه مناظر مختلف کوچه، حیاط و یا حتی اطاق شود، دیگر تمرکز حواسی برای انسان باقی نمی‌ماند، بنابراین باید حتی الامکان این‌گونه عوامل را کاهش داده تا بتواند به راحتی و سهولت آیات را به خاطر بسپارد.
و نیز با توجه به اهمیت نقش اکسیژن بر روی سهولت مغزی وفعالیت‌های فکری باید از حفظ کردن در مکان‌هایی که دارای هوای آلوده و یا دم کرده هستند، اجتناب کرده و از هوای سالم و آزاد استفاده کرد.
ج. وقت و زمان مناسب
بهترین زمان برای یادگیری وحفظ قرآن، زمانی است که انسان آمادگی کافی و دانی را دارد و نمی‌توان وقت خاصی را به اشخاص تحمیل کرد که فلان وقت فقط برای این امر خوب و مناسب است.
امّا یکی از مناسب‌ترین اوقات برای به ذهن سپردن هر گونه مطلبی سحرگاهان است یعنی صبح زود، قبل و یا بعد از نماز است، زیرا مناسب‌ترین حالات ذهن از نظر آمادگی برای فعالیت، هنگامی است که فرد، ساعاتی قبل از آن، استراحتی کامل داشته باشد و نیز علاوه بر بدن انسان، طبیعت نیز از آرامش خاصی برخوردار است. به تجربه ثابت شده است آنان که عادت به بیداری سحر و صبحگاهان دارند، افراد موفقی هستند.
سحرخیز باش تا کامروا باشی!
علامه شوشتری در این باره چنین سروده است:
و البحث قد جرب فی ابکار
و الکتب فی اواسط النهار
و الکل حال الجوع لا حال
و اختر محلاً خالیاً من شاغل
عندهم و الحفظ فی الاسحار
و اللیل و النهار للتکرار
الشبع مجرب تاثیره فلیتبع
تحل فیه عقد المشاکل
یعنی:
صبح برای بحث کردن تجربه شده و، سحر برای حفظ کردن نزد اهل تجربه. و نوشتن در وسط روز و شب، و روز و شب برای تکرار و مباحثه. همه این‌ها درحال گرسنگی باید نه سیری، تاثیر این حالات تجربه شده تعبیت کن! برای خود محلی به دور از شلوغی برگزین، که در آن مشکلات و مسائل حل شود.
مشکل بیداری سحرگاهان نیز فقط چند روز اوّل است و بعد از چند روز لذت و شیرینی سحرخیزی بدست خواهد آمد، برای بیدار شدن نکات زیر نیز مفید است:
1. تلاوت آیه آخر سوره کهف.
2. خوردن غذای سبک در اوّل شب.
3. خفتن در اوایل شب.
نکته دیگر این که روان شناسان معتقدند، بهتر است در ساعات ثابتی از شبانه روز، مطالب حفظ شوند، زیرا اگر این کار هر روز در ساعت‌های مشخص و ثابت انجام گیرد، ذهن به ثبت و ضبط کردن در این ساعات به خصوص عادت می‌کند و در نتیجه سریع‌تر و با زحمت کم‌تری می‌توان مطالب را حفظ کرد. البته باید که هیچ‌گاه نباید پس از یک فعالیت سنگین ذهنی و فکری به حفظ قرآن پرداخت.
نکته دیگر که برای حضور قلب در نماز نیز سفارش شده و در اینجا نیز بسیار اهمیت دارد این است که باید همیشه پیش از حفظ کردن، دقایقی را به تخلیه ذهن و افکار و مسائل مختلف اختصاص داد و نباید بدون مقدمه مشغول حفظ قرآن شد، (به ویژه برای کسانی که دغدغه و دل مشغولی‌های زیادی دارند).
نکته مهم دیگر تقسیم اوقات حفظ در طول شبانه روز است، از نظر علمی و تجربی نیز ثابت شده است که اگر حفظ مطالب در فواصل زمانی مختلف صورت گیرد، نتایج بهتری خواهد داشت تا این که این کار متصل و یک باره انجام پذیرد.
مطالب مهم آخر این که چنین نیست که در صورت نبودن بعضی از شرایط کار حفظ تعطیل شود، اصولاً محدودیت مطلق در زمان ومکان برای حفظ قرآن وجود ندارد ولی با وجود این شرایط، پیشرفت انسان بیشتر و سرعت حفظ و سهولت آن افزایش پیدا خواهد کرد.
د. پرهیز از کارهای غیر ضروری
حفظ قرآن به فکر آرام و خالی بودن ذهن نیاز دارد، کسی که شبانه روز به کارهای روزمره به ویژه کارهای غیر ضروری مشغول باشد، نمی‌تواند حواس خود را متمرکز نماید و اگر آیاتی را حفظ نماید، بزودی آن را فراموش خواهد کرد، بنابراین باید فکر خودرا بر روی حفظ متمرکز نماید و دل مشغولی‌های خود را به فواصل برساند تا بتواند در این زمینه توفیقات خوبی کسب نماید.
عوامل مهم و موثر درحفظ قرآن کریم:
1. انتخاب نوع قرآن.
2. استفاده از نوارهای ترتیل.
3. نماز حفظ قرآن.
4. آشنایی با صرف و نحو و زبان عربی.
5. ایجاد تمرکز حواس.
روشهای تمرکز حواس:
1. حذف عوامل پریشانی افکار.
2. انتخاب مکان مناسب.
3. پرهیز از کارهای غیر ضروری.
روشهای تمرکز حواس برای حفظ قرآن
الف. حذف عوامل پریشانی افکار
برای ایجاد تمرکز حواس باید کارهایی که باعث تشتت افکار می‌شود از بین برود مثل گرسنگی و تشنگی و بسیاری از عوامل دیگر مانند اضطراب و خستگی. معمولاً چنین کسی نمی‌تواند ذهن خود را متمرکز و حواس خود را جمع نماید و هیچ گاه با وجود این عوامل نمی‌تواند به حفظ بپردازد، بنابراین مراعات این حالات برای انسان بسیار لازم است.
ب. انتخاب مکان مناسب
یکی از عوامل مهمی که در حفظ قرآن و بخاطر سپردن هر مطلب دیگری باید مورد توجه قرار گیرد ودر تمرکز حواس تأثیر خاصی دارد مکان است، مکان حفظ باید خلوت و بی‌سرو صدا و آرام باشد.
اگر قرار باشد در بین کار چند لحظه به رادیو گوش کرده و یا با افرادی که وارد اتاق می‌شوند، صحبت کند و یا برای آشامیدن آب برخیزد و یا اینکه چند بار به تلفن جواب بدهد و یا متوجه مناظر مختلف کوچه، حیاط و یا حتی اطاق شود، دیگر تمرکز حواسی برای انسان باقی نمی‌ماند، بنابراین باید حتی الامکان این‌گونه عوامل را کاهش داده تا بتواند به راحتی و سهولت آیات را به خاطر بسپارد.
و نیز با توجه به اهمیت نقش اکسیژن بر روی سهولت مغزی وفعالیت‌های فکری باید از حفظ کردن در مکان‌هایی که دارای هوای آلوده و یا دم کرده هستند، اجتناب کرده و از هوای سالم و آزاد استفاده کرد.
ج. وقت و زمان مناسب
بهترین زمان برای یادگیری وحفظ قرآن، زمانی است که انسان آمادگی کافی و دانی را دارد و نمی‌توان وقت خاصی را به اشخاص تحمیل کرد که فلان وقت فقط برای این امر خوب و مناسب است.
امّا یکی از مناسب‌ترین اوقات برای به ذهن سپردن هر گونه مطلبی سحرگاهان است یعنی صبح زود، قبل و یا بعد از نماز است، زیرا مناسب‌ترین حالات ذهن از نظر آمادگی برای فعالیت، هنگامی است که فرد، ساعاتی قبل از آن، استراحتی کامل داشته باشد و نیز علاوه بر بدن انسان، طبیعت نیز از آرامش خاصی برخوردار است. به تجربه ثابت شده است آنان که عادت به بیداری سحر و صبحگاهان دارند، افراد موفقی هستند.
سحرخیز باش تا کامروا باشی!
علامه شوشتری در این باره چنین سروده است:
و البحث قد جرب فی ابکار
و الکتب فی اواسط النهار
و الکل حال الجوع لا حال
و اختر محلاً خالیاً من شاغل
عندهم و الحفظ فی الاسحار
و اللیل و النهار للتکرار
الشبع مجرب تاثیره فلیتبع
تحل فیه عقد المشاکل
یعنی:
صبح برای بحث کردن تجربه شده و، سحر برای حفظ کردن نزد اهل تجربه. و نوشتن در وسط روز و شب، و روز و شب برای تکرار و مباحثه. همه این‌ها درحال گرسنگی باید نه سیری، تاثیر این حالات تجربه شده تعبیت کن! برای خود محلی به دور از شلوغی برگزین، که در آن مشکلات و مسائل حل شود.
مشکل بیداری سحرگاهان نیز فقط چند روز اوّل است و بعد از چند روز لذت و شیرینی سحرخیزی بدست خواهد آمد، برای بیدار شدن نکات زیر نیز مفید است:
1. تلاوت آیه آخر سوره کهف.
2. خوردن غذای سبک در اوّل شب.
3. خفتن در اوایل شب.
نکته دیگر این که روان شناسان معتقدند، بهتر است در ساعات ثابتی از شبانه روز، مطالب حفظ شوند، زیرا اگر این کار هر روز در ساعت‌های مشخص و ثابت انجام گیرد، ذهن به ثبت و ضبط کردن در این ساعات به خصوص عادت می‌کند و در نتیجه سریع‌تر و با زحمت کم‌تری می‌توان مطالب را حفظ کرد. البته باید که هیچ‌گاه نباید پس از یک فعالیت سنگین ذهنی و فکری به حفظ قرآن پرداخت.
نکته دیگر که برای حضور قلب در نماز نیز سفارش شده و در اینجا نیز بسیار اهمیت دارد این است که باید همیشه پیش از حفظ کردن، دقایقی را به تخلیه ذهن و افکار و مسائل مختلف اختصاص داد و نباید بدون مقدمه مشغول حفظ قرآن شد، (به ویژه برای کسانی که دغدغه و دل مشغولی‌های زیادی دارند).
نکته مهم دیگر تقسیم اوقات حفظ در طول شبانه روز است، از نظر علمی و تجربی نیز ثابت شده است که اگر حفظ مطالب در فواصل زمانی مختلف صورت گیرد، نتایج بهتری خواهد داشت تا این که این کار متصل و یک باره انجام پذیرد.
مطالب مهم آخر این که چنین نیست که در صورت نبودن بعضی از شرایط کار حفظ تعطیل شود، اصولاً محدودیت مطلق در زمان ومکان برای حفظ قرآن وجود ندارد ولی با وجود این شرایط، پیشرفت انسان بیشتر و سرعت حفظ و سهولت آن افزایش پیدا خواهد کرد.
د. پرهیز از کارهای غیر ضروری
حفظ قرآن به فکر آرام و خالی بودن ذهن نیاز دارد، کسی که شبانه روز به کارهای روزمره به ویژه کارهای غیر ضروری مشغول باشد، نمی‌تواند حواس خود را متمرکز نماید و اگر آیاتی را حفظ نماید، بزودی آن را فراموش خواهد کرد، بنابراین باید فکر خودرا بر روی حفظ متمرکز نماید و دل مشغولی‌های خود را به فواصل برساند تا بتواند در این زمینه توفیقات خوبی کسب نماید.
عوامل مهم و موثر درحفظ قرآن کریم:
1. انتخاب نوع قرآن.
2. استفاده از نوارهای ترتیل.
3. نماز حفظ قرآن.
4. آشنایی با صرف و نحو و زبان عربی.
5. ایجاد تمرکز حواس.
روشهای تمرکز حواس:
1. حذف عوامل پریشانی افکار.
2. انتخاب مکان مناسب.
3. پرهیز از کارهای غیر ضروری.
