- 389
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 24 - ویژگی های قرائت حمزه کوفی
در این برنامه آقای کریم دولتی به آموزش ویژگی های قرائت حمزه کوفی می پردازد.
یکی از قرائت‌های سبع، قرائت حمزه است.
ابوالحسن یا ابوعماره حمزة بن حبیب بن عمارة بن اسماعیل زیات تمیمی کوفی (80 - 156ق) نحوی و فقیه ایرانی تبار است و زمان صحابه را درک کرده و احتمالا برخی از آن‌ها را دیده است. حمزه در طبقه چهارم قرای کوفه قرار دارد. در میان قرای سبعه، وی مانند عاصم، شیعی است و قرآن را بر امام صادق علیه‌السّلام و همچنین عده‌ای از قرای دیگر قرائت کرد. حمزه پس از عاصم و اعمش به مقام استادی قرائت در کوفه نائل شد.
دانشمندان علم حدیث و قرائت درباره حمزه، دیدگاهی مساعد و نسبتا تحسین آمیز دارند؛ گرچه گروه اندکی از وی خرده گرفته‌اند.
راویان قرائت حمزه
گروهی از قاریان، قرائت حمزه را با واسطه و بدون واسطه روایت کرده‌اند که عبارتند از: ابراهیم بن ادهم؛ ابراهیم بن اسحق؛ سلیم بن عیسی (که ضابط‌ترین اصحاب حمزه بود)؛ سفیان ثوری؛ شریک بن عبدالله؛ شعیب بن حرب؛ زکریا بن یحیی؛ علی بن صالح؛ جریربن عبدالحمید؛ یحیی بن مبارک یزیدی؛ خالدبن یزید؛ عایذ بن ابی عایذ؛ کسائی؛ حسن بن عطیه؛ عبدالله بن موسی عنبسی؛ خلف بزار؛ خلاد .
از میان این جمع، راویان معروف قرائت حمزه، خلف و خلاد هستند که توسط سلیم بن عیسی قرائت او را روایت کرده‌اند.
ابومحمد خلف بن هشام بن ثعلب اسدی بغدادی بزار (150 - 229ق) بنابر نقل ابن اشته به جز در 120 مورد، از قرائت حمزه پیروی می‌کرد. نویسندگان، خلف را مردی آگاه به قرائت و عالمی بزرگ و پارسا معرفی کرده ولی از لحاظ حدیث، او را دارای آگاهی کافی ندانسته‌اند.
ابوعیسی خلاد بن خالد صیرفی شیبانی کوفی (م 220ق) به گواهی ابوعمرو دانی، مهم‌ترین و مطمئن‌ترین اصحاب سلیم در نقل و روایت قرائت حمزه بود. وی مردی آگاه و محقق و عالم به تجوید در قرائت قرآن بوده که قرائت را عرضا از سلیم بن عیسی اخذ کرده است.
ویژگی های قرائت حمزه
برخی از ویژگی‌های قرائت حمزه:
1. عدم ذکر بسمله بین دو سوره؛
2. مضموم کردن «ه» در الفاظ «علیهم»، «الیهم» و «لدیهم» چه در حال وصل و چه در حال فصل و وقف؛
3. قرائت به اشباع به مقدار شش حرکت در مد متصل و مد منفصل؛
4. ادغام ذال «اذ» در «د» و «ت» بنا به روایت خلف، و ادغام آن در باقی حروف به جز «جیم» بنا به روایت خلاد، و ادغام «ت» در جمیع حروف و دال «قد» در جمیع حروف، بنا بر هر دو روایت.
اصول قرائت حمزه
1. ادغام حرف «د» در کلمه «قد» در حروف «ج، ذ، س، ش، ص، ض، ظ» و ادغام «ت» تانیث متصل به فعل در حروف «ج، ذ، ز، س، ص، ظ»؛ و ادغام «ذ» در «ت» در یک کلمه، مانند ابوعمرو بصری؛
2. مد متصل و منفصل را به اشباع قرائت کرده است؛
3. الف‌های منقلب از «ی» را در افعال، الف‌های مقصور «اعلی» و «ازکی» و مانند آن‌ها را اماله می‌کند؛
4. در کلماتی که همزه دارند، هنگام وقف روی آن‌ها همزه اول کلمه را به تحقیق و همزه وسط و آخر را به تسهیل قرائت کرده است؛
5. «ص» ساکن پیش از «د» را در هر کلمه‌ای که بیاید به اشمام صدای «ز» قرائت کرده است؛ مانند: تصدیق؛ یصدر؛
6. «یا»های اضافه را به اثبات در حال وصل، و به حذف در حال وقف قرائت کرده است.
یکی از قرائت‌های سبع، قرائت حمزه است.
ابوالحسن یا ابوعماره حمزة بن حبیب بن عمارة بن اسماعیل زیات تمیمی کوفی (80 - 156ق) نحوی و فقیه ایرانی تبار است و زمان صحابه را درک کرده و احتمالا برخی از آن‌ها را دیده است. حمزه در طبقه چهارم قرای کوفه قرار دارد. در میان قرای سبعه، وی مانند عاصم، شیعی است و قرآن را بر امام صادق علیه‌السّلام و همچنین عده‌ای از قرای دیگر قرائت کرد. حمزه پس از عاصم و اعمش به مقام استادی قرائت در کوفه نائل شد.
دانشمندان علم حدیث و قرائت درباره حمزه، دیدگاهی مساعد و نسبتا تحسین آمیز دارند؛ گرچه گروه اندکی از وی خرده گرفته‌اند.
راویان قرائت حمزه
گروهی از قاریان، قرائت حمزه را با واسطه و بدون واسطه روایت کرده‌اند که عبارتند از: ابراهیم بن ادهم؛ ابراهیم بن اسحق؛ سلیم بن عیسی (که ضابط‌ترین اصحاب حمزه بود)؛ سفیان ثوری؛ شریک بن عبدالله؛ شعیب بن حرب؛ زکریا بن یحیی؛ علی بن صالح؛ جریربن عبدالحمید؛ یحیی بن مبارک یزیدی؛ خالدبن یزید؛ عایذ بن ابی عایذ؛ کسائی؛ حسن بن عطیه؛ عبدالله بن موسی عنبسی؛ خلف بزار؛ خلاد .
از میان این جمع، راویان معروف قرائت حمزه، خلف و خلاد هستند که توسط سلیم بن عیسی قرائت او را روایت کرده‌اند.
ابومحمد خلف بن هشام بن ثعلب اسدی بغدادی بزار (150 - 229ق) بنابر نقل ابن اشته به جز در 120 مورد، از قرائت حمزه پیروی می‌کرد. نویسندگان، خلف را مردی آگاه به قرائت و عالمی بزرگ و پارسا معرفی کرده ولی از لحاظ حدیث، او را دارای آگاهی کافی ندانسته‌اند.
ابوعیسی خلاد بن خالد صیرفی شیبانی کوفی (م 220ق) به گواهی ابوعمرو دانی، مهم‌ترین و مطمئن‌ترین اصحاب سلیم در نقل و روایت قرائت حمزه بود. وی مردی آگاه و محقق و عالم به تجوید در قرائت قرآن بوده که قرائت را عرضا از سلیم بن عیسی اخذ کرده است.
ویژگی های قرائت حمزه
برخی از ویژگی‌های قرائت حمزه:
1. عدم ذکر بسمله بین دو سوره؛
2. مضموم کردن «ه» در الفاظ «علیهم»، «الیهم» و «لدیهم» چه در حال وصل و چه در حال فصل و وقف؛
3. قرائت به اشباع به مقدار شش حرکت در مد متصل و مد منفصل؛
4. ادغام ذال «اذ» در «د» و «ت» بنا به روایت خلف، و ادغام آن در باقی حروف به جز «جیم» بنا به روایت خلاد، و ادغام «ت» در جمیع حروف و دال «قد» در جمیع حروف، بنا بر هر دو روایت.
اصول قرائت حمزه
1. ادغام حرف «د» در کلمه «قد» در حروف «ج، ذ، س، ش، ص، ض، ظ» و ادغام «ت» تانیث متصل به فعل در حروف «ج، ذ، ز، س، ص، ظ»؛ و ادغام «ذ» در «ت» در یک کلمه، مانند ابوعمرو بصری؛
2. مد متصل و منفصل را به اشباع قرائت کرده است؛
3. الف‌های منقلب از «ی» را در افعال، الف‌های مقصور «اعلی» و «ازکی» و مانند آن‌ها را اماله می‌کند؛
4. در کلماتی که همزه دارند، هنگام وقف روی آن‌ها همزه اول کلمه را به تحقیق و همزه وسط و آخر را به تسهیل قرائت کرده است؛
5. «ص» ساکن پیش از «د» را در هر کلمه‌ای که بیاید به اشمام صدای «ز» قرائت کرده است؛ مانند: تصدیق؛ یصدر؛
6. «یا»های اضافه را به اثبات در حال وصل، و به حذف در حال وقف قرائت کرده است.
