- 1588
سوره مبارکه حج
ترجمه خواندنی قرآن با نگاه تفسیری و پیام رسان برای نوجوانان و جوانان به همراه شرح تکمیلی، اثر حجت الاسلام علی ملکی، با صدای علی همت مومیوند و فاطمه نیرومند
22.حج
به نام خدای بزرگوار مهربان
مردم! در حضور خدا مراقب رفتارتان باشید که زلزلۀ پایان دنیا و شروع قیامت، حادثه‌ای هولناک است؛ 1
روزی که با آن زلزله مواجه می‌شوید، حتی هر مادری در حال شیردادن هم، بچۀ شیرخوارش را رها می‌کند و هر حامله‌ای جنینش را می‌اندازد! اصلاً خیال می‌‌کنی که عقل از سرِ مردم پریده؛ اما عقل از سرشان نپریده است: عذاب خدا وحشتناک است. 2
همیشه عده‌ای عوام هستند که دربارۀ قدرت خدا در زنده‌کردن مرده‌ها چون‌وچرا مى‌‌کنند، آن‌هم کورکورانه، و دربست دنبال هر شیطان سرکشى راه می‌افتند. 3
بناست که هرکس زیر عَلم شیطان برود، او از راه به‌درش کند و به‌طرف آتش سوزان ببرد! 4
مردم! اگر دربارۀ زنده‌شدنِ بعد از مرگ شک دارید، ببینید که ما جدّتان آدم را از خاک آفریدیم. شما را هم در چند مرحله می‌آفرینیم: از ذره‌ای ناچیز، بعدش از لخته‌ای خون، آن‌وقت از تکه‌گوشتی کامل یا ناقص. با این سیر تکاملی به شما ثابت می‌کنیم که زنده‌شدن مرده‌ها ممکن است. جنین‌هایی را که صلاح بدانیم، حدود نه ماه در شکم مادران نگه می‌داریم. بعد، شما را بهصورت نوزاد به دنیا می‌آوریم. کم‌کم بزرگتان می‌کنیم تا به جوانی برسید. بعضی‌هایتان در میان‌سالی از دنیا می‌روید و بعضی‌هایتان به سخت‌ترین دورۀ زندگی، یعنی پیری، می‌رسید تا بعد از عمری کسب معلومات، دچار حواس‌پرتی شوید! همچنین، زمین را در زمستان، خشک و بی‌روح می‌بینی؛ ولی وقتی از برف و باران سیرابش می‌کنیم، به جنب‌وجوش می‌افتد و انواع گیاهان باطراوت را می‌رویاند.{شروع دورۀ پیری از 75سالگی است؛ ولی به‌نظر می‌رسد شروع و شدت آن در افراد مختلف، متفاوت باشد. همچنین، دوران پیری دوران سختی است؛ اما بندگان خوب خدا که عمری را با صداقت و درستکاری زندگی کرده‌اند، با امید و عشق وصف‌نشدنی برای مرگ و دیدار خدا، فرشتگان، پیامبران، ائمه، اولیای الهی و دوستان و اقوام خوب خود که قبلاً از دنیا رفته‌اند، لحظه‌شماری می‌کنند.} 5
این قدرت‌نمایی‌ها از سرِ آن است که خدا حقیقتی آشکار است و دائم بی‌جان‌ها را جان می‌دهد و از عهدۀ هر کاری برمی‌آید. 6
قیامت آمدنی است و جای هیچ شک‌وشبهه‌ای در آن نیست و خدا تک‌تک آن‌هایی را که در قبرهایند، دوباره زنده می‌کند. 7
عده‌ای هم هستند که دربارۀ این قدرت خدا چون‌وچرا مى‌‌کنند، آن‌هم بدون دلیل عقلی یا الهام درونی یا استناد به کتاب روشنگر آسمانی. تازه، قیافۀ روشنفکری هم می‌گیرند تا مردم را از راه خدا به‌در کنند. این جماعت در همین دنیا رسوا می‌شوند. در آخرت هم، مزۀ عذاب سوزان جهنم را به آن‌ها می‌چشانیم. 8و9
این عذاب، تقاصِ همان کارهایی است که قبلاً کرده‌اید؛ وگرنه خدا به بندگانش کمترین ظلمی نمی‌کند. 10
بعضی‌ها هم هستند که خدا را با منفعت‌طلبی می‌پرستند: اگر خیری به آن‌ها برسد، دلگرم به آن‌اند و اگر به شرّی دچار شوند، به‌هم می‌ریزند! این‌ها نه دنیا دارند و نه آخرت. این است همان ورشکستگیِ جبران‌ناپذیر! 11
به‌جای خدا، چیزهایی را صدا می‌زنند که نه ضرری به‌حالشان دارد و نه سودی. این است همان گمراهیِ پایان‌ناپذیر! 12
در ضمن، جلوی کسانی خم‌وراست می‌شوند که ضررشان بیشتر از نفعشان است. واقعاً که بد تکیه‌گاهی‌اند و بد همدمی! 13
خدا کسانی را که ایمان آورده و کارهای خوب کرده‌اند، واردِ باغ‌های پردرختی می‌کند که در آن‌ها، جوی‌ها روان است؛ زیرا خدا هر کاری بخواهد، می‌کند. 14
هرکه خیال می‌کند خدا پیامبرش را در دنیا و آخرت یاری نمی‌کند و حالا از دیدن خلاف آن دارد حسابی می‌سوزد، طنابی به سقف ببندد و خودش را حلق‌آویز کند! بعد
ببیند این ترفند عصبانیتش را می‌خواباند یا نه! 15
قرآن را اینطور با آیه‌هایی روشنگر فرستادیم. علاوه بر این، خدا هرکه را لایق بداند، دستش را می‌گیرد. 16
آنان که اسلام آورده‌اند و آن‌ها که یهودی و صابئی و مسیحی و زرتشتی‌اند و آن‌ها که بت می‌پرستند، بر سرِ باورهایشان اختلاف دارند. خدا در قیامت بینشان داوری می‌کند؛ چون خدا شاهد همه چیز است.{دربارۀ صابئی‌ها نمی‌توان توضیح روشنی مطرح کرد؛ زیرا نه کتاب آن‌ها دقیقاً معلوم است و نه عقایدشان. فقط در سه جای قرآن مجید، بدون هیچ‌گونه توضیحی، نامشان آمده است.} 17
مگر این حقیقت را نمی‌بینی: هرکه در آسمان‌ها و زمین است و همچنین، خورشید و ماه و ستاره‌ها و کوه‌ها و درخت‌ها و جنبنده‌ها، طبق خلقتشان و هریک به‌روش خودش، در برابر خدا سجده می‌کند. خیلی از مردم هم سر به سجده می‌گذارند. ولی خیلی‌ها هم، با خودداری از آن، حقّشان همین است که عذاب شوند! هرکه را خدا اینطور خوار کند، کسی نمی‌تواند باعزتش کند. خدا هرچه بخواهد، می‌کند. 18
این‌ها، یعنی حق‌باوران و باطل‌گراها، مقابلِ هم‌اند که بر سر خداییِ خدا اختلاف می‌کنند. پس برای بی‌دین‌های باطل‌گرا لباس‌هایی آتشین بریده و دوخته‌‌اند و از بالای سرشان، گدازه‌های سوزان رویشان می‌ریزند 19
که پوست و گوشتشان را ذوب می‌کند! 20
گرزهای آهنین نصیبشان می‌شود! 21
هر بار که از شدت غم‌وغصه بخواهند از آنجا فرار کنند، برِشان می‌گردانند و به آن‌ها می‌گویند: «بچشید عذاب سوزان جهنم را!» 22
در طرف مقابل، خدا مؤمنان حق‌باور را که کارهای خوب کرده‌اند، واردِ باغ‌های پردرخت می‌کند که در آن‌ها جوی‌ها روان است. به دستبندهایی از طلا و مروارید آراسته می‌شوند و در آنجا جنس لباس‌هایشان حریرِ نرم و نازک است. 23
همچنین، طوری زمینه‌چینی می‌شود که حرف پاکیزه بزنند و رفتار پسندیده کنند. 24
به بی‌دین‌هایی که مانع بندگی خدا و ورود مسلمانان به مسجدالحرام می‌شوند، عذابی زجرآور می‌چشانیم. آنجا را برای همۀ مسلمانان، چه مقیم و چه مسافر، یکسان قرار داده‌ایم. کلاً آن عذاب سزای آن‌هایی است که با انحراف از حقیقت می‌خواهند در این سرزمین، ظالمانه دست به چنین کارهایی بزنند. 25
مکان کعبه را برای تجدیدبنا به ابراهیم نشان دادیم و به او سفارش کردیم که در مراسم حج، چیزی را به‌جای من نپرست و خانه‌ام را برای طواف‌کنندگان، نمازگزاران، رکوع‌کنندگان و سجده‌گزاران از هرچه رنگ‌وبوی بت‌پرستی دارد، پاک کن. 26
بعد، مردم را برای مراسم حج دعوت کن که پیاده یا سوار بر هر مَرکب تندرویی، از راه‌های دور راه می‌افتند و به‌سوی تو می‌آیند 27
تا خودشان ببینند که حج چه فایده‌های سرشاری برایشان دارد و در روزهای مشخص‌شده برای قربانی، وقت قربانی‌کردنِ دام‌های زبان‌بسته‌ای که خدا روزی‌شان کرده است، نام خدا را ببرند. آن‌وقت، اعلام کن: «از گوشت‌های قربانی بخورید و به نیازمندان فقیر هم بدهید.» 28
بعد، با تراشیدن سر یا کوتاه‌کردن مو و ناخن، از اِحرام خارج شوند و بقیۀ اعمال حجّشان را به‌جا آورند...، تا اینکه دست‌آخر، دور خانۀ تاریخی کعبه طواف کنند.{بقیۀ اعمال حج از این قرار است: بیتوته در «مِنا» در شب یازدهم و دوازدهم ذی‌حجّه و «رَمیِ جمرات ثلاث» در این دو روز، طوافِ زیارت و نماز آن، سعی صفا و مروِه و در نهایت طواف نساء که این آخری در ادامۀ آیه آمده است.} 29
این است آداب حج. آنانی که به قوانین الهی احترام بگذارند، از نظر خدا این کار به‌نفع خودشان است. گوشت دام‌ها برای شما حلال است؛ مگر اینکه برای بت‌ها قربانی شده باشند. بنابراین، با حق‌طلبی و بی‌آنکه به‌جای خدا چیزی را بپرستید، از بت‌های پلید و بردن نامشان موقع بریدن سر چهارپایان دوری کنید.کسی که چیزی به‌جای خدا بپرستد، مثل این است که از اوج آسمان سقوط کندو پرنده‌های شکاری، وسط زمین و هوا، او را طعمۀ خود سازند یا تندبادها به جایی دوردست پرتابش کنند! 30و31
این است آداب حج. آنان که به نشانه‌های بندگی، به‌ویژه قربانی‌های نشاندار، احترام بگذارند، این از تقوای دلشان سرچشمه می‌گیرد.{چهارپایان نشاندار یعنی چهارپایانی که علامت‌گذاری‌شان می‌کنند تا همه بدانند آن‌ها برای مراسم قربانیِ حج در نظر گرفته شده‌اند و نباید کاری به کارشان داشته باشند.} 32
اجازه دارید از منافع قربانی‌های نشاندار، مثل خوردن شیر و سواری‌گرفتن، تا زمان قربانی‌کردن و تا رسیدن به مکه استفاده کنید. 33
برای هر ملتِ دین‌داری هم، مراسم قربانی گذاشته بودیم تا وقت سربریدنِ دام‌های زبان‌بسته‌ای که خدا روزی‌شان کرده، نام خدا را ببرند. معبودتان معبودی یگانه است؛ پس در مراسم حج، در برابرش تسلیم باشید. پیامبر! به حاجیان فروتن مژده بده. 34
همانانی که وقتی یاد خدا به‌میان بیاید، دل‌هایشان به تب‌وتاب می‌افتد؛ درحوادث ناگواری که برایشان رخ می‌دهد، صبورند؛ نماز را با آدابش می‌خوانند و از آنچه روزی شان کرده‌ایم، در راه خدا هزینه می‌کنند. 35
قربانی‌کردن شترهای چاق‌وچله را برایتان جزو نشانه‌های بندگی در نظر گرفتیم. قربانی‌کردنشان خیلی خیر برایتان دارد. هنگام نَحرشان و وقتی هنوز ایستاده‌اند، نام خدا را ببرید. وقتی به پهلو افتادند و سرشان را بریدید، هم خودتان ازگوشتشان بخورید و هم به فقیران آبرومند وگدایان نیازمند بدهید. حیوانات رااین‌طور رامِ شما کردیم تا شکر کنید.{گاو و گوسفند را از همان ابتدا بهصورت خوابیده سر می‌بُرند؛ اما شتر را پیش از سربریدن ابتدا نَحر می‌کنند؛ یعنی چیزی بُرنده در گودیِ زیر گلویش فرو می‌کنند تا خون از گلویش بیرون بیاید و بی‌حال شود.} 36
با تقدیم گوشت قربانی و مالیدن خون آن به این‌ور و آن‌ور، هرگز به خدا نمی‌رسید! بلکه با نیتِ همراه با عملِ درست به خدا می‌رسید. خدا برایتان اینطور رامشان کرد تا با قربانی‌کردن به بزرگی یادش کنید؛ چون راه‌ورسم درستِ زندگی را نشانتان داده است. پیامبر، به درستکاران مژده بده. 37
خدا از مسلمانان در برابر دشمنانشان جانانه دفاع می‌کند؛ زیرا خدا هیچ خائن نمک‌نشناسی را دوست ندارد. 38
کسانی که جنگ بر آنان تحمیل می‌شود، اجازۀ جنگ و جهاد دارند؛ چون به آنان ظلم و تجاوز شده و خدا حتماً می‌تواند کمکشان کند. 39
همانانی که از شهر و دیارشان، به‌ناحق اخراج می‌شوند، تنها به این جرم که می‌گویند: «صاحب‌اختیارمان خداست.» اگر به‌فرض، خدا جلوی زیاده‌خواهی و خرابکاری بعضی مردم را به دست بعضی دیگر نگیرد، صومعه‌های راهبان و کلیساهای مسیحیان و معابد یهودیان و مساجد مسلمانان که در آن‌ها نام خدا را بسیار می‌برند، به‌کلی از بین می‌رود. البته خدا به آنانی که دینش را کمک کنند، کمک می‌کند؛ زیرا خدا قویِ شکست‌ناپذیر است. 40
همان کسانی که اگر به آنان قدرت و امکانات کافی بدهیم، جامعۀ سالم دینی تشکیل می‌دهند و در آن، همگی نماز را با آدابش می‌خوانند و صدقه می‌دهند و امر به معروف و نهی‌ازمنکر می‌کنند. بله، آخرعاقبتِ همۀ کارها دست خداست. 41
اگر بت‌پرست‌ها تو را دروغگو می‌دانند، اینکه چیز تازه‌ای نیست: قبلاً هم قوم نوح و عاد و ثمود پیامبرانشان را دروغگو دانستند. 42
همین‌طور هم، قوم ابراهیم و قوم لوط 43
و مردم شهر مَدیَن، یعنی قوم شُعیب. موسی را هم فرعونیان دروغگو دانستند! به بی‌دین‌ها تا می‌شد مهلت دادم و با تمام‌شدن مهلتشان، گریبانشان را گرفتم! خب، چطور بود عکس‌العمل من؟! 44
چه شهرهای زیادی که مردمش بدکار بودند و ما نابودشان کردیم و جز ویرانه‌ای از آن‌ها به‌یادگار نماند! چه چاه‌های پرآبی که متروک شدند و کاخ‌های مستحکمی که بی‌صاحب ماندند! 45
مگر به گوشه‌وکنار دنیا سفر نکرده‌اند تا دلی به‌دست بیاورند که با آن خودشان حقایق را بفهمند یا حدّاقل گوشی که با آن از دیگران بشنوند؟! در واقع، چشم سرشان کور نیست! بلکه چشم دلشان که در سینه است، کور است! 46
به‌مسخره، از تو عذاب فوری می‌خواهند! خدا هرگز خلاف وعده‌اش عمل نخواهد کرد؛ ولی عجله‌ای هم در عذاب ندارد؛ چون یک روز، از نظر خدا، مثل هزار سال با حساب شماست! 47
چه شهرهای زیادی که مردمش بدکار بودند و تا می‌شد، به آن‌ها مهلت می‌دادم. با تمام‌شدن مهلتشان، گرفتار عذابشان می‌کردم. بله، به من ختم می‌شود آخرعاقبتِ همه. 48
بگو: «مردم! من برایتان فقط هشداردهنده‌ای باصراحتم. 49
پس کسانی که ایمان بیاورند و کارهای خوب بکنند، آمرزش و روزی‌های بهشتی در انتظارشان است. 50
کسانی هم که برای نابودی آیه‌ها و نشانه‌های ما تلاش می‌کنند و به‌خیال خودشان می‌خواهند حریف ما شوند، جهنمی‌اند.» 51
قبل از تو، هر رسول و پیامبرى فرستادیم، تا که می‌خواست آرزوهایش را برای نجات مردم عملی کند، شیطان با شبهه‌انداختن در دل مردم، در برآورده‌شدن آرزوهایش سنگ‌اندازی می‌کرد! ولى خدا شبهه‌های شیطان را بی‌اثر می‌ساخت و معارف خودش را در دل‌ها جا می‌انداخت؛ زیرا خدا دانای شکست‌ناپذیر است.{فرشتۀ وحی، هم به محضر «رسول» می‌رسیده و هم به محضر «نبی» و با هر دو سخن می‌گفته است. ولی «رسول»، علاوه‌برآن، فرشتۀ وحی را هم می‌دیده است و فعالیت‌های دینی‌اش علنی‌تر و عمومی‌تر بوده است.} 52
خدا برای این دستِ شیطان را در شبهه‌انداختن باز می‌گذارد که امتحانی باشد، هم برای کسانی که در دل‌هایشان بیماریِ نفاق است و هم برای سنگدل‌ها. چنین بدکارهایی خیلی از واقع دورند! 53
بله، خدا شک‌وشبهه‌های شیاطین را بی‌اثر می‌کند تا افراد بامعرفت بدانند که اهداف و آرزوهای پیامبران مطلب حقی از طرف خداست و برای همین، به آن ایمان بیاورند و در برابرش تسلیم شوند؛ زیرا خدا مؤمنان را به راه درستِ زندگی می‌برد. 54
ولی سران بی‌دین، دائم درحقانیت قرآن در تردیدند؛ تا آنکه دراوج غفلت، لحظۀ قیامت یک‌دفعه سراغشان بیاید یا عذاب روزی بی‌فردا در همین دنیا دامن‌گیرشان شود!{«روز بی‌فردا» یعنی روزی که دیگر فردا ندارد تا خطاهای گذشته را بشود جبران کرد.} 55
در قیامت، معلوم می‌شود که فرمانرواییِ جهانِ هستی مال خدا بوده و هست و هم‌او بین مردم داوری می‌کند؛ پس کسانی که ایمان آورده و کارهای خوب کرده‌اند، در باغ‌های پُرنازونعمت خواهند بود! 56
کسانی هم که بی‌دینی کرده و آیه‌های ما را دروغ دانسته‌اند، عذابی خفت‌بار نصیبشان می‌شود! 57
خدا به آنانی که در راه خدا مهاجرت کرده‌اند، آن‌وقت شهید شده یا به مرگ طبیعی مرده‌اند، رزق‌وروزی چشمگیر می‌دهد؛ زیرا تنها خدا بهترینِ روزی‌‌‌دهنده‌هاست.{این آیه و هفت آیۀ بعدش هرکدام به دو اسم ازاسامی خدا ختم مى‌شوند؛ البته اگر «هُوَ» را هم اسم بدانیم. در آیۀ نهم هم، به‌بیانی، چهار اسم آمده است: مُحیى، مُمیت، حق و مالک. سرجمع، بیست اسم از اسم‌هاى خدا با بیانی زیبا در این نُه آیه به‌کار رفته است.} 58
خدا به محلی واردشان می‌کند که خوششان بیاید؛ زیرا او دانای بردبار است. 59
درستش هم همین است. خدا مظلومان رااین‌طور یاری کرده است که اجازه داشته باشند به‌همان اندازه‌ای انتقام بگیرند که به‌ناحق اذیت‌وآزار شده‌اند؛ چون خدا خطا بخش باگذشت است. 60
مقابله‌به‌مثل قانونِ هستی است؛ همانند تقابل شب و روز: خدا در طول سال، مدتی شب‌ها رابلند و روزها را کوتاه می‌کند و مدتی روزها را بلند و شب‌ها را کوتاه. در ثانی، خدا شنوای بیناست.{بلند و کوتاه‌شدنِ تدریجی شب‌ها و روزهای سال، در بیشترِ مناطق کرۀ زمین، جز منطقه‌هایی که روی خط استوا قرار دارند، فصل‌های مختلف سال را پدید می‌آورد. این تغییر، زمینه را آماده می‌کند برای تنوع آب‌وهوایی و رشد گیاهان و درختان و مواد خوراکیِ گوناگون برای ساکنان زمین.} 61
احاطۀ خدا بر عالم و آدم به این دلیل است که او ماندنی است و چیزهایی که بت‌پرست‌ها به‌جای خدا صدا می‌زنند، همه نابودشدنی‌اند و دیگر اینکه تنها خدا بلندمرتبۀ بزرگ است. 62
مگر نمی‌بینی که خدا از ابرها، برف و باران می‌فرستد و زمین‌های خشک با آن سرسبز می‌شود؛ زیرا او نکته‌سنج آگاه است. 63
آنچه در آسمان‌ها و زمین است، فقط مال خداست و تنها او بی‌نیاز ستودنی است. 64
مگر نمی‌بینی که خدا تمام مواد و موجودات خشکی‌ها و نیز کشتی‌هایی را که به‌فرمانش در دریاها رفت‌وآمد می‌کنند، دراختیارتان گذاشته است؟ تازه، از برخورد اجرام آسمانی به کرۀ زمین نیز، جز گاهی که خودش اجازه بدهد، جلوگیری می‌کند! آخر، خدا در حق مردم، دلسوز مهربان است. 65
اوست که به شما زندگی می‌بخشد. بعد، شما را می‌میراند. آن‌وقت، شما را روز قیامت زنده می‌کند؛ ولی انسان در برابر این‌همه نعمت، ناشکر است! 66
برای هر ملتی، عبادت‌های ویژه‌ای تعیین کرده بودیم که انجامش می‌دادند. برای مسلمانان هم همین‌طور. بت‌پرست‌ها نباید با تو درگیر شوند سرِ اینکه این‌ها را از کجا آورده‌ای! تو مردم را به‌سوی خدا دعوت کن؛ زیرا یقیناً در مسیر درستِ هدایتی. 67
اگر باز هم به چون‌وچرا با تو ادامه دادند، بگو: «خدا از رفتارتان و روش برخورد با آن آگاه‌تر است.» 68
همان خدا در هر چیزی که سرش اختلاف داشته‌اید، روز قیامت بینتان داوری می‌کند. 69
مگر نمی‌دانی که خدا آنچه را در آسمان و زمین هست، می‌داند؛ چون همۀ آن‌ها در کتاب علم الهی موجود است و نگهداری‌شان هم که برای خدا آسان بوده است. 70
بت‌پرست‌ها به‌جای خدا چیزهایی را می‌پرستند که نه خدا دلیلی بر حقانیتشان فرستاده است و نه خودشان اطلاع درستی از آن دارند! برای چنین بدکارهایی هیچ یاوری نیست. 71
وقتی آیه‌های روشنگر ما را برایشان می‌خوانند، آثار انکار را در چهرۀ سران بت‌پرست تشخیص می‌دهی؛ به‌طوری‌که کم مانده از شدت خشم، به کسانى حمله‌ور شوند که آیه‌های ما رابرایشان مى‌خوانند! بگو:«شما را به بدتر از این خشم و خشونتتان خبر بدهم؟ آتش جهنم! خدا آن رابه بت‌پرست‌هایی مثل شما وعده داده و آن بد سرانجامى است!» 72
مردم! به مثالی که در ادامه می‌آید، خوب گوش کنید: بت‌هایی که شما به‌جای خدا صدا می‌زنید، هرگز نخواهند توانست حتی یک مگس بیافرینند؛ هرچند برای این کار دست‌به‌دستِ هم بدهند! تازه، اگر مگس‌ها چیزی از آن بت‌ها بردارند، بت‌ها نمی‌توانند پَسش بگیرند! هم بت‌ها بیچاره و ناتوان‌اند و هم مگس‌ها! 73
بزرگیِ خدا را آن‌طور‌که بایدوشاید، نشناختند. خدا نیرومندِ شکست‌ناپذیر است. 74
برای راهنماییِ مردم، خدا از بین فرشتگان مأمورانی انتخاب می‌کند و از میان مردم، پیامبرانی. خدا شنوای بیناست، 75
از اوضاع و احوالِ آینده و گذشتۀ مأموران و پیامبرانش باخبر است و همۀ کارها به او ختم می‌شود. 76
مسلمانان! نمازِ با رکوع و سجدۀ کامل به‌جا آورید، خدا رابندگی کنید، کارهای خیر بکنید و برای مبارزۀ همه‌جانبه در راه خدا، سنگ‌تمام بگذارید؛ به‌امید آنکه در دنیا و آخرت خوشبخت شوید. خدا بود که از بین شما، گروهی انتخاب کرد... تا شاهد کارهای مردم باشید و پیامبر اکرم هم شاهد کارهای شما باشد. البته در دین اسلام که همان دین ابراهیم است، خدا به شما سخت نگرفت. هم‌او بود که شما را در کتاب‌های آسمانی قبلی و در این قرآن، مسلمان نامید. بنابراین، نماز را با آدابش بخوانید و صدقه بدهید و خودتان را به خدا بسپارید که او همه‌کارۀ شماست. خوب همه‌کاره‌ای است و خوب یار و یاوری! 77و78
22.حج
به نام خدای بزرگوار مهربان
مردم! در حضور خدا مراقب رفتارتان باشید که زلزلۀ پایان دنیا و شروع قیامت، حادثه‌ای هولناک است؛ 1
روزی که با آن زلزله مواجه می‌شوید، حتی هر مادری در حال شیردادن هم، بچۀ شیرخوارش را رها می‌کند و هر حامله‌ای جنینش را می‌اندازد! اصلاً خیال می‌‌کنی که عقل از سرِ مردم پریده؛ اما عقل از سرشان نپریده است: عذاب خدا وحشتناک است. 2
همیشه عده‌ای عوام هستند که دربارۀ قدرت خدا در زنده‌کردن مرده‌ها چون‌وچرا مى‌‌کنند، آن‌هم کورکورانه، و دربست دنبال هر شیطان سرکشى راه می‌افتند. 3
بناست که هرکس زیر عَلم شیطان برود، او از راه به‌درش کند و به‌طرف آتش سوزان ببرد! 4
مردم! اگر دربارۀ زنده‌شدنِ بعد از مرگ شک دارید، ببینید که ما جدّتان آدم را از خاک آفریدیم. شما را هم در چند مرحله می‌آفرینیم: از ذره‌ای ناچیز، بعدش از لخته‌ای خون، آن‌وقت از تکه‌گوشتی کامل یا ناقص. با این سیر تکاملی به شما ثابت می‌کنیم که زنده‌شدن مرده‌ها ممکن است. جنین‌هایی را که صلاح بدانیم، حدود نه ماه در شکم مادران نگه می‌داریم. بعد، شما را بهصورت نوزاد به دنیا می‌آوریم. کم‌کم بزرگتان می‌کنیم تا به جوانی برسید. بعضی‌هایتان در میان‌سالی از دنیا می‌روید و بعضی‌هایتان به سخت‌ترین دورۀ زندگی، یعنی پیری، می‌رسید تا بعد از عمری کسب معلومات، دچار حواس‌پرتی شوید! همچنین، زمین را در زمستان، خشک و بی‌روح می‌بینی؛ ولی وقتی از برف و باران سیرابش می‌کنیم، به جنب‌وجوش می‌افتد و انواع گیاهان باطراوت را می‌رویاند.{شروع دورۀ پیری از 75سالگی است؛ ولی به‌نظر می‌رسد شروع و شدت آن در افراد مختلف، متفاوت باشد. همچنین، دوران پیری دوران سختی است؛ اما بندگان خوب خدا که عمری را با صداقت و درستکاری زندگی کرده‌اند، با امید و عشق وصف‌نشدنی برای مرگ و دیدار خدا، فرشتگان، پیامبران، ائمه، اولیای الهی و دوستان و اقوام خوب خود که قبلاً از دنیا رفته‌اند، لحظه‌شماری می‌کنند.} 5
این قدرت‌نمایی‌ها از سرِ آن است که خدا حقیقتی آشکار است و دائم بی‌جان‌ها را جان می‌دهد و از عهدۀ هر کاری برمی‌آید. 6
قیامت آمدنی است و جای هیچ شک‌وشبهه‌ای در آن نیست و خدا تک‌تک آن‌هایی را که در قبرهایند، دوباره زنده می‌کند. 7
عده‌ای هم هستند که دربارۀ این قدرت خدا چون‌وچرا مى‌‌کنند، آن‌هم بدون دلیل عقلی یا الهام درونی یا استناد به کتاب روشنگر آسمانی. تازه، قیافۀ روشنفکری هم می‌گیرند تا مردم را از راه خدا به‌در کنند. این جماعت در همین دنیا رسوا می‌شوند. در آخرت هم، مزۀ عذاب سوزان جهنم را به آن‌ها می‌چشانیم. 8و9
این عذاب، تقاصِ همان کارهایی است که قبلاً کرده‌اید؛ وگرنه خدا به بندگانش کمترین ظلمی نمی‌کند. 10
بعضی‌ها هم هستند که خدا را با منفعت‌طلبی می‌پرستند: اگر خیری به آن‌ها برسد، دلگرم به آن‌اند و اگر به شرّی دچار شوند، به‌هم می‌ریزند! این‌ها نه دنیا دارند و نه آخرت. این است همان ورشکستگیِ جبران‌ناپذیر! 11
به‌جای خدا، چیزهایی را صدا می‌زنند که نه ضرری به‌حالشان دارد و نه سودی. این است همان گمراهیِ پایان‌ناپذیر! 12
در ضمن، جلوی کسانی خم‌وراست می‌شوند که ضررشان بیشتر از نفعشان است. واقعاً که بد تکیه‌گاهی‌اند و بد همدمی! 13
خدا کسانی را که ایمان آورده و کارهای خوب کرده‌اند، واردِ باغ‌های پردرختی می‌کند که در آن‌ها، جوی‌ها روان است؛ زیرا خدا هر کاری بخواهد، می‌کند. 14
هرکه خیال می‌کند خدا پیامبرش را در دنیا و آخرت یاری نمی‌کند و حالا از دیدن خلاف آن دارد حسابی می‌سوزد، طنابی به سقف ببندد و خودش را حلق‌آویز کند! بعد
ببیند این ترفند عصبانیتش را می‌خواباند یا نه! 15
قرآن را اینطور با آیه‌هایی روشنگر فرستادیم. علاوه بر این، خدا هرکه را لایق بداند، دستش را می‌گیرد. 16
آنان که اسلام آورده‌اند و آن‌ها که یهودی و صابئی و مسیحی و زرتشتی‌اند و آن‌ها که بت می‌پرستند، بر سرِ باورهایشان اختلاف دارند. خدا در قیامت بینشان داوری می‌کند؛ چون خدا شاهد همه چیز است.{دربارۀ صابئی‌ها نمی‌توان توضیح روشنی مطرح کرد؛ زیرا نه کتاب آن‌ها دقیقاً معلوم است و نه عقایدشان. فقط در سه جای قرآن مجید، بدون هیچ‌گونه توضیحی، نامشان آمده است.} 17
مگر این حقیقت را نمی‌بینی: هرکه در آسمان‌ها و زمین است و همچنین، خورشید و ماه و ستاره‌ها و کوه‌ها و درخت‌ها و جنبنده‌ها، طبق خلقتشان و هریک به‌روش خودش، در برابر خدا سجده می‌کند. خیلی از مردم هم سر به سجده می‌گذارند. ولی خیلی‌ها هم، با خودداری از آن، حقّشان همین است که عذاب شوند! هرکه را خدا اینطور خوار کند، کسی نمی‌تواند باعزتش کند. خدا هرچه بخواهد، می‌کند. 18
این‌ها، یعنی حق‌باوران و باطل‌گراها، مقابلِ هم‌اند که بر سر خداییِ خدا اختلاف می‌کنند. پس برای بی‌دین‌های باطل‌گرا لباس‌هایی آتشین بریده و دوخته‌‌اند و از بالای سرشان، گدازه‌های سوزان رویشان می‌ریزند 19
که پوست و گوشتشان را ذوب می‌کند! 20
گرزهای آهنین نصیبشان می‌شود! 21
هر بار که از شدت غم‌وغصه بخواهند از آنجا فرار کنند، برِشان می‌گردانند و به آن‌ها می‌گویند: «بچشید عذاب سوزان جهنم را!» 22
در طرف مقابل، خدا مؤمنان حق‌باور را که کارهای خوب کرده‌اند، واردِ باغ‌های پردرخت می‌کند که در آن‌ها جوی‌ها روان است. به دستبندهایی از طلا و مروارید آراسته می‌شوند و در آنجا جنس لباس‌هایشان حریرِ نرم و نازک است. 23
همچنین، طوری زمینه‌چینی می‌شود که حرف پاکیزه بزنند و رفتار پسندیده کنند. 24
به بی‌دین‌هایی که مانع بندگی خدا و ورود مسلمانان به مسجدالحرام می‌شوند، عذابی زجرآور می‌چشانیم. آنجا را برای همۀ مسلمانان، چه مقیم و چه مسافر، یکسان قرار داده‌ایم. کلاً آن عذاب سزای آن‌هایی است که با انحراف از حقیقت می‌خواهند در این سرزمین، ظالمانه دست به چنین کارهایی بزنند. 25
مکان کعبه را برای تجدیدبنا به ابراهیم نشان دادیم و به او سفارش کردیم که در مراسم حج، چیزی را به‌جای من نپرست و خانه‌ام را برای طواف‌کنندگان، نمازگزاران، رکوع‌کنندگان و سجده‌گزاران از هرچه رنگ‌وبوی بت‌پرستی دارد، پاک کن. 26
بعد، مردم را برای مراسم حج دعوت کن که پیاده یا سوار بر هر مَرکب تندرویی، از راه‌های دور راه می‌افتند و به‌سوی تو می‌آیند 27
تا خودشان ببینند که حج چه فایده‌های سرشاری برایشان دارد و در روزهای مشخص‌شده برای قربانی، وقت قربانی‌کردنِ دام‌های زبان‌بسته‌ای که خدا روزی‌شان کرده است، نام خدا را ببرند. آن‌وقت، اعلام کن: «از گوشت‌های قربانی بخورید و به نیازمندان فقیر هم بدهید.» 28
بعد، با تراشیدن سر یا کوتاه‌کردن مو و ناخن، از اِحرام خارج شوند و بقیۀ اعمال حجّشان را به‌جا آورند...، تا اینکه دست‌آخر، دور خانۀ تاریخی کعبه طواف کنند.{بقیۀ اعمال حج از این قرار است: بیتوته در «مِنا» در شب یازدهم و دوازدهم ذی‌حجّه و «رَمیِ جمرات ثلاث» در این دو روز، طوافِ زیارت و نماز آن، سعی صفا و مروِه و در نهایت طواف نساء که این آخری در ادامۀ آیه آمده است.} 29
این است آداب حج. آنانی که به قوانین الهی احترام بگذارند، از نظر خدا این کار به‌نفع خودشان است. گوشت دام‌ها برای شما حلال است؛ مگر اینکه برای بت‌ها قربانی شده باشند. بنابراین، با حق‌طلبی و بی‌آنکه به‌جای خدا چیزی را بپرستید، از بت‌های پلید و بردن نامشان موقع بریدن سر چهارپایان دوری کنید.کسی که چیزی به‌جای خدا بپرستد، مثل این است که از اوج آسمان سقوط کندو پرنده‌های شکاری، وسط زمین و هوا، او را طعمۀ خود سازند یا تندبادها به جایی دوردست پرتابش کنند! 30و31
این است آداب حج. آنان که به نشانه‌های بندگی، به‌ویژه قربانی‌های نشاندار، احترام بگذارند، این از تقوای دلشان سرچشمه می‌گیرد.{چهارپایان نشاندار یعنی چهارپایانی که علامت‌گذاری‌شان می‌کنند تا همه بدانند آن‌ها برای مراسم قربانیِ حج در نظر گرفته شده‌اند و نباید کاری به کارشان داشته باشند.} 32
اجازه دارید از منافع قربانی‌های نشاندار، مثل خوردن شیر و سواری‌گرفتن، تا زمان قربانی‌کردن و تا رسیدن به مکه استفاده کنید. 33
برای هر ملتِ دین‌داری هم، مراسم قربانی گذاشته بودیم تا وقت سربریدنِ دام‌های زبان‌بسته‌ای که خدا روزی‌شان کرده، نام خدا را ببرند. معبودتان معبودی یگانه است؛ پس در مراسم حج، در برابرش تسلیم باشید. پیامبر! به حاجیان فروتن مژده بده. 34
همانانی که وقتی یاد خدا به‌میان بیاید، دل‌هایشان به تب‌وتاب می‌افتد؛ درحوادث ناگواری که برایشان رخ می‌دهد، صبورند؛ نماز را با آدابش می‌خوانند و از آنچه روزی شان کرده‌ایم، در راه خدا هزینه می‌کنند. 35
قربانی‌کردن شترهای چاق‌وچله را برایتان جزو نشانه‌های بندگی در نظر گرفتیم. قربانی‌کردنشان خیلی خیر برایتان دارد. هنگام نَحرشان و وقتی هنوز ایستاده‌اند، نام خدا را ببرید. وقتی به پهلو افتادند و سرشان را بریدید، هم خودتان ازگوشتشان بخورید و هم به فقیران آبرومند وگدایان نیازمند بدهید. حیوانات رااین‌طور رامِ شما کردیم تا شکر کنید.{گاو و گوسفند را از همان ابتدا بهصورت خوابیده سر می‌بُرند؛ اما شتر را پیش از سربریدن ابتدا نَحر می‌کنند؛ یعنی چیزی بُرنده در گودیِ زیر گلویش فرو می‌کنند تا خون از گلویش بیرون بیاید و بی‌حال شود.} 36
با تقدیم گوشت قربانی و مالیدن خون آن به این‌ور و آن‌ور، هرگز به خدا نمی‌رسید! بلکه با نیتِ همراه با عملِ درست به خدا می‌رسید. خدا برایتان اینطور رامشان کرد تا با قربانی‌کردن به بزرگی یادش کنید؛ چون راه‌ورسم درستِ زندگی را نشانتان داده است. پیامبر، به درستکاران مژده بده. 37
خدا از مسلمانان در برابر دشمنانشان جانانه دفاع می‌کند؛ زیرا خدا هیچ خائن نمک‌نشناسی را دوست ندارد. 38
کسانی که جنگ بر آنان تحمیل می‌شود، اجازۀ جنگ و جهاد دارند؛ چون به آنان ظلم و تجاوز شده و خدا حتماً می‌تواند کمکشان کند. 39
همانانی که از شهر و دیارشان، به‌ناحق اخراج می‌شوند، تنها به این جرم که می‌گویند: «صاحب‌اختیارمان خداست.» اگر به‌فرض، خدا جلوی زیاده‌خواهی و خرابکاری بعضی مردم را به دست بعضی دیگر نگیرد، صومعه‌های راهبان و کلیساهای مسیحیان و معابد یهودیان و مساجد مسلمانان که در آن‌ها نام خدا را بسیار می‌برند، به‌کلی از بین می‌رود. البته خدا به آنانی که دینش را کمک کنند، کمک می‌کند؛ زیرا خدا قویِ شکست‌ناپذیر است. 40
همان کسانی که اگر به آنان قدرت و امکانات کافی بدهیم، جامعۀ سالم دینی تشکیل می‌دهند و در آن، همگی نماز را با آدابش می‌خوانند و صدقه می‌دهند و امر به معروف و نهی‌ازمنکر می‌کنند. بله، آخرعاقبتِ همۀ کارها دست خداست. 41
اگر بت‌پرست‌ها تو را دروغگو می‌دانند، اینکه چیز تازه‌ای نیست: قبلاً هم قوم نوح و عاد و ثمود پیامبرانشان را دروغگو دانستند. 42
همین‌طور هم، قوم ابراهیم و قوم لوط 43
و مردم شهر مَدیَن، یعنی قوم شُعیب. موسی را هم فرعونیان دروغگو دانستند! به بی‌دین‌ها تا می‌شد مهلت دادم و با تمام‌شدن مهلتشان، گریبانشان را گرفتم! خب، چطور بود عکس‌العمل من؟! 44
چه شهرهای زیادی که مردمش بدکار بودند و ما نابودشان کردیم و جز ویرانه‌ای از آن‌ها به‌یادگار نماند! چه چاه‌های پرآبی که متروک شدند و کاخ‌های مستحکمی که بی‌صاحب ماندند! 45
مگر به گوشه‌وکنار دنیا سفر نکرده‌اند تا دلی به‌دست بیاورند که با آن خودشان حقایق را بفهمند یا حدّاقل گوشی که با آن از دیگران بشنوند؟! در واقع، چشم سرشان کور نیست! بلکه چشم دلشان که در سینه است، کور است! 46
به‌مسخره، از تو عذاب فوری می‌خواهند! خدا هرگز خلاف وعده‌اش عمل نخواهد کرد؛ ولی عجله‌ای هم در عذاب ندارد؛ چون یک روز، از نظر خدا، مثل هزار سال با حساب شماست! 47
چه شهرهای زیادی که مردمش بدکار بودند و تا می‌شد، به آن‌ها مهلت می‌دادم. با تمام‌شدن مهلتشان، گرفتار عذابشان می‌کردم. بله، به من ختم می‌شود آخرعاقبتِ همه. 48
بگو: «مردم! من برایتان فقط هشداردهنده‌ای باصراحتم. 49
پس کسانی که ایمان بیاورند و کارهای خوب بکنند، آمرزش و روزی‌های بهشتی در انتظارشان است. 50
کسانی هم که برای نابودی آیه‌ها و نشانه‌های ما تلاش می‌کنند و به‌خیال خودشان می‌خواهند حریف ما شوند، جهنمی‌اند.» 51
قبل از تو، هر رسول و پیامبرى فرستادیم، تا که می‌خواست آرزوهایش را برای نجات مردم عملی کند، شیطان با شبهه‌انداختن در دل مردم، در برآورده‌شدن آرزوهایش سنگ‌اندازی می‌کرد! ولى خدا شبهه‌های شیطان را بی‌اثر می‌ساخت و معارف خودش را در دل‌ها جا می‌انداخت؛ زیرا خدا دانای شکست‌ناپذیر است.{فرشتۀ وحی، هم به محضر «رسول» می‌رسیده و هم به محضر «نبی» و با هر دو سخن می‌گفته است. ولی «رسول»، علاوه‌برآن، فرشتۀ وحی را هم می‌دیده است و فعالیت‌های دینی‌اش علنی‌تر و عمومی‌تر بوده است.} 52
خدا برای این دستِ شیطان را در شبهه‌انداختن باز می‌گذارد که امتحانی باشد، هم برای کسانی که در دل‌هایشان بیماریِ نفاق است و هم برای سنگدل‌ها. چنین بدکارهایی خیلی از واقع دورند! 53
بله، خدا شک‌وشبهه‌های شیاطین را بی‌اثر می‌کند تا افراد بامعرفت بدانند که اهداف و آرزوهای پیامبران مطلب حقی از طرف خداست و برای همین، به آن ایمان بیاورند و در برابرش تسلیم شوند؛ زیرا خدا مؤمنان را به راه درستِ زندگی می‌برد. 54
ولی سران بی‌دین، دائم درحقانیت قرآن در تردیدند؛ تا آنکه دراوج غفلت، لحظۀ قیامت یک‌دفعه سراغشان بیاید یا عذاب روزی بی‌فردا در همین دنیا دامن‌گیرشان شود!{«روز بی‌فردا» یعنی روزی که دیگر فردا ندارد تا خطاهای گذشته را بشود جبران کرد.} 55
در قیامت، معلوم می‌شود که فرمانرواییِ جهانِ هستی مال خدا بوده و هست و هم‌او بین مردم داوری می‌کند؛ پس کسانی که ایمان آورده و کارهای خوب کرده‌اند، در باغ‌های پُرنازونعمت خواهند بود! 56
کسانی هم که بی‌دینی کرده و آیه‌های ما را دروغ دانسته‌اند، عذابی خفت‌بار نصیبشان می‌شود! 57
خدا به آنانی که در راه خدا مهاجرت کرده‌اند، آن‌وقت شهید شده یا به مرگ طبیعی مرده‌اند، رزق‌وروزی چشمگیر می‌دهد؛ زیرا تنها خدا بهترینِ روزی‌‌‌دهنده‌هاست.{این آیه و هفت آیۀ بعدش هرکدام به دو اسم ازاسامی خدا ختم مى‌شوند؛ البته اگر «هُوَ» را هم اسم بدانیم. در آیۀ نهم هم، به‌بیانی، چهار اسم آمده است: مُحیى، مُمیت، حق و مالک. سرجمع، بیست اسم از اسم‌هاى خدا با بیانی زیبا در این نُه آیه به‌کار رفته است.} 58
خدا به محلی واردشان می‌کند که خوششان بیاید؛ زیرا او دانای بردبار است. 59
درستش هم همین است. خدا مظلومان رااین‌طور یاری کرده است که اجازه داشته باشند به‌همان اندازه‌ای انتقام بگیرند که به‌ناحق اذیت‌وآزار شده‌اند؛ چون خدا خطا بخش باگذشت است. 60
مقابله‌به‌مثل قانونِ هستی است؛ همانند تقابل شب و روز: خدا در طول سال، مدتی شب‌ها رابلند و روزها را کوتاه می‌کند و مدتی روزها را بلند و شب‌ها را کوتاه. در ثانی، خدا شنوای بیناست.{بلند و کوتاه‌شدنِ تدریجی شب‌ها و روزهای سال، در بیشترِ مناطق کرۀ زمین، جز منطقه‌هایی که روی خط استوا قرار دارند، فصل‌های مختلف سال را پدید می‌آورد. این تغییر، زمینه را آماده می‌کند برای تنوع آب‌وهوایی و رشد گیاهان و درختان و مواد خوراکیِ گوناگون برای ساکنان زمین.} 61
احاطۀ خدا بر عالم و آدم به این دلیل است که او ماندنی است و چیزهایی که بت‌پرست‌ها به‌جای خدا صدا می‌زنند، همه نابودشدنی‌اند و دیگر اینکه تنها خدا بلندمرتبۀ بزرگ است. 62
مگر نمی‌بینی که خدا از ابرها، برف و باران می‌فرستد و زمین‌های خشک با آن سرسبز می‌شود؛ زیرا او نکته‌سنج آگاه است. 63
آنچه در آسمان‌ها و زمین است، فقط مال خداست و تنها او بی‌نیاز ستودنی است. 64
مگر نمی‌بینی که خدا تمام مواد و موجودات خشکی‌ها و نیز کشتی‌هایی را که به‌فرمانش در دریاها رفت‌وآمد می‌کنند، دراختیارتان گذاشته است؟ تازه، از برخورد اجرام آسمانی به کرۀ زمین نیز، جز گاهی که خودش اجازه بدهد، جلوگیری می‌کند! آخر، خدا در حق مردم، دلسوز مهربان است. 65
اوست که به شما زندگی می‌بخشد. بعد، شما را می‌میراند. آن‌وقت، شما را روز قیامت زنده می‌کند؛ ولی انسان در برابر این‌همه نعمت، ناشکر است! 66
برای هر ملتی، عبادت‌های ویژه‌ای تعیین کرده بودیم که انجامش می‌دادند. برای مسلمانان هم همین‌طور. بت‌پرست‌ها نباید با تو درگیر شوند سرِ اینکه این‌ها را از کجا آورده‌ای! تو مردم را به‌سوی خدا دعوت کن؛ زیرا یقیناً در مسیر درستِ هدایتی. 67
اگر باز هم به چون‌وچرا با تو ادامه دادند، بگو: «خدا از رفتارتان و روش برخورد با آن آگاه‌تر است.» 68
همان خدا در هر چیزی که سرش اختلاف داشته‌اید، روز قیامت بینتان داوری می‌کند. 69
مگر نمی‌دانی که خدا آنچه را در آسمان و زمین هست، می‌داند؛ چون همۀ آن‌ها در کتاب علم الهی موجود است و نگهداری‌شان هم که برای خدا آسان بوده است. 70
بت‌پرست‌ها به‌جای خدا چیزهایی را می‌پرستند که نه خدا دلیلی بر حقانیتشان فرستاده است و نه خودشان اطلاع درستی از آن دارند! برای چنین بدکارهایی هیچ یاوری نیست. 71
وقتی آیه‌های روشنگر ما را برایشان می‌خوانند، آثار انکار را در چهرۀ سران بت‌پرست تشخیص می‌دهی؛ به‌طوری‌که کم مانده از شدت خشم، به کسانى حمله‌ور شوند که آیه‌های ما رابرایشان مى‌خوانند! بگو:«شما را به بدتر از این خشم و خشونتتان خبر بدهم؟ آتش جهنم! خدا آن رابه بت‌پرست‌هایی مثل شما وعده داده و آن بد سرانجامى است!» 72
مردم! به مثالی که در ادامه می‌آید، خوب گوش کنید: بت‌هایی که شما به‌جای خدا صدا می‌زنید، هرگز نخواهند توانست حتی یک مگس بیافرینند؛ هرچند برای این کار دست‌به‌دستِ هم بدهند! تازه، اگر مگس‌ها چیزی از آن بت‌ها بردارند، بت‌ها نمی‌توانند پَسش بگیرند! هم بت‌ها بیچاره و ناتوان‌اند و هم مگس‌ها! 73
بزرگیِ خدا را آن‌طور‌که بایدوشاید، نشناختند. خدا نیرومندِ شکست‌ناپذیر است. 74
برای راهنماییِ مردم، خدا از بین فرشتگان مأمورانی انتخاب می‌کند و از میان مردم، پیامبرانی. خدا شنوای بیناست، 75
از اوضاع و احوالِ آینده و گذشتۀ مأموران و پیامبرانش باخبر است و همۀ کارها به او ختم می‌شود. 76
مسلمانان! نمازِ با رکوع و سجدۀ کامل به‌جا آورید، خدا رابندگی کنید، کارهای خیر بکنید و برای مبارزۀ همه‌جانبه در راه خدا، سنگ‌تمام بگذارید؛ به‌امید آنکه در دنیا و آخرت خوشبخت شوید. خدا بود که از بین شما، گروهی انتخاب کرد... تا شاهد کارهای مردم باشید و پیامبر اکرم هم شاهد کارهای شما باشد. البته در دین اسلام که همان دین ابراهیم است، خدا به شما سخت نگرفت. هم‌او بود که شما را در کتاب‌های آسمانی قبلی و در این قرآن، مسلمان نامید. بنابراین، نماز را با آدابش بخوانید و صدقه بدهید و خودتان را به خدا بسپارید که او همه‌کارۀ شماست. خوب همه‌کاره‌ای است و خوب یار و یاوری! 77و78