- 1893
سوره مبارکه لقمان
ترجمه خواندنی قرآن با نگاه تفسیری و پیام رسان برای نوجوانان و جوانان به همراه شرح تکمیلی، اثر حجت الاسلام علی ملکی، با صدای علی همت مومیوند و فاطمه نیرومند
31. لقمان
به نام خدای بزرگوار مهربان
الف، لام، میم. 1
آیه‌هایِ کتاب حکمت‌آموز پیشِ روی شماست 2
که راهنمایی و رحمتی است برای درستکاران؛ 3
همان کسانی که نماز را با آدابش می‌خوانند و صدقه می‌دهند و به آخرت کاملاً یقین دارند. 4
آنان بر مَرکب هدایت خدا سوارند و آنان همان مردم خوشبخت‌اند. 5
عده‌ای از مردم با تهیه و توزیع محصولات مخرّب فرهنگی، مردم ساده‌لوح را از راه خدا به‌در می‌کنند و آیات و احکام الهی را به‌مسخره می‌گیرند. عذابی خفت‌بار نصیب چنین جماعتی میشود! 6
وقتی آیه‌های ما برایشان خوانده شود، با تکبر رو برمی‌گردانند؛ انگار آیه‌هایمان را اصلاً نشنیده‌اند؛ مانند کسانی که گوش‌هایشان سنگین است! پس به عذابی زجرآور مژده‌شان بده! 7
ازطرف دیگر، کسانی که اسلام آورده‌اند و کارهای خوب کرده‌اند، باغ‌های پُرنازونعمتی در انتظارشان است 8
که آنجا ماندنی‌اند. خدا وعده‌ای داده که راستِ راست است؛ چون او شکست‌ناپذیرِ کاردرست است. 9
آسمان‌ها را با ستون‌هایی نامرئی آفریده است. در زمین نیز کوه‌هایی ریشه‌دار گذاشته تا زمین با لرزه‌های دائمش زندگی‌تان را به‌هم نریزد. خدا گونه‌های جانوری هم در زمین پراکنده است. از آسمان، برف و باران فرستاده‌ایم و با آن، درختان و گیاهان سودمندِ نر و ماده در زمین پرورش داده‌ایم. 10
این است آفرینش خدا! حالا نشانم بدهید کسانی که غیر اویند، یعنی بت‌ها، چه چیزی آفریده‌اند؟! هیچ! بلکه این بت‌پرست‌های بدکار غرق گمراهی‌اند.{مفهوم این جمله این است که قانون جاذبه و قوانین نادیدنیِ فراوانی وجود دارد که مانند ستون‌هایی محکم، زمین و آسمان و کرات و کهکشان‌ها را در مدار خود نگه داشته‌اند؛ طوری‌که آن‌ها بدون برخورد با یکدیگر و بسیار منظم و شگفت‌انگیز در گردش‌اند.} 11
به لقمان حکمت آموختیم که: «خدا را شکر کن»؛ چون هرکه شکر کند، به‌سود خودش شکر می‌کند. هرکه هم ناشکری کند، دودش به چشم خودش می‌رود! آخر، خدا بی‌نیازِ ستودنی است.{قرآن از باورهای عقلی و پندهای اخلاقی و دستورهای فقهی و نیز بصیرت‌های راهگشا، به‌خاطر «محکم»بودنشان با نام «حکمت» یاد می‌کند: یکتاپرستی، خوبی به پدر و مادر، رعایت حقوق مردم و به‌ویژه خویشان، کمک به نیازمندان، پرهیز از اسراف، دوری از بخل، زندگی به‌سبک دین، نکشتن انسان‌های بی‌گناه، پرداختن به یتیمان و... .} 12
لقمان وقتی پسرش را نصیحت می‌کرد، گفت: «گل‌پسرم! به‌جای خدا بت نپرست که بت‌پرستی بد ستمی است.» 13
ما هم به انسان دربارۀ والدینش، به‌ویژه مادرش این‌طور سفارش کردیم: «مرا شکر کن. آنان را هم.» مادرش که او را در دوران حاملگی به شکم می‌کشد، هر روز توانش بیش از پیش تحلیل می‌رود و تازه، دو سال هم شیرش می‌دهد. حواستان باشد که به من ختم میشود آخرعاقبتِ همه. 14
اگر سعی کردند چیزهای دیگری را بی‌دلیل به‌جای من بپرستی، اطاعتشان نکن. در زندگی روزمره، با آن‌ها بسیار پسندیده معاشرت کن؛ اما در مسائل دینی، دنبال کسی باش که به درگاه من رو آورده باشد. دست‌آخر، به‌سوی من است برگشتنتان؛ پس شما را از کارهایتان باخبر می‌کنم. 15
لقمان ادامه داد:«گل‌پسرم! به‌اندازۀ ارزنی اگر کاری بکنی، زیر سنگ هم که باشد یادر آسمان‌ها یا در دل زمین، خدا حاضرش می‌کند؛ چون خدا نکته‌سنجِ آگاه است. 16
گل‌پسرم! نماز را با آدابش بخوان و امربه‌معروف کن و نهی‌ازمنکر. در برابر سختی‌هایی که برایت پیش می‌آید، صبوری کن که این نشانۀ ارادۀ قوی است. 17
با بى‌اعتنایى، از مردم رو برنگردان و با سرمستی و قلدری روی زمین راه نرو که خدا هیچ خیال‌بافِ خودپسندی را دوست ندارد. 18
در راه و رفتارت متعادل باش و صدایت را بالا نبر که بلندترینِ صداها عرعرِ خرهاست.» 19
مگر نمی‌بینید که خدا تمام مواد و موجودات را در آسمان‌ها و زمین، در اختیارتان گذاشته و شما را غرقِ نعمتهای ظاهری و باطنیِ خودش کرده است؟!برخى مردم بدون هیچ دلیل عقلی یا الهام درونی یا استناد به کتاب روشنگر آسمانی، دربارۀ یکتاییِ خدا چون‌وچرا می‌کنند. 20
وقتی از آن‌ها خواسته میشود: «از دستورهایی پیروی کنید که خدافرستاده است» جواب می‌دهند: «نه! بلکه ازچیزهایی تقلید می‌کنیم که دیدیم پدرانمان دنبال آن‌اند.» حتی اگر شیطان با این تقلید کورکورانه، به‌طرف آتش سوزان جهنم دعوتشان کرده باشد؟! 21
هرکه خود را با همۀ وجود تسلیم خدا کند و درستکار باشد، به محکم‌ترین دستگیره چنگ زده است. آخرعاقبتِ همۀ کارها هم فقط دست خداست. 22
نکند هرکه بی‌دین شود، بی‌دینی‌اش غصه‌دارت کند! به‌سوی ماست برگشتنشان و ما از کارهایشان باخبرشان می‌کنیم! خدا می‌داند هر آنچه را در دل‌ها می‌گذرد. 23
از دنیای ناچیز برخوردارشان می‌کنیم؛ ولی آخرکار، آن‌ها را به‌طرف عذابی نفس‌گیر می‌کشانیم.{اگر زندگی کافر سراسر رفاه کامل باشد، باز در مقایسه با نعمتهای همیشگیِ آخرت، کم است و اندک. چند سال دنیای محدود و زودگذر کجا و هزاران‌هزار سال آخرتِ ابدی کجا!} 24
اگر از آن‌ها بپرسی چه کسی آسمان‌ها و زمین را آفریده است، حتماً پاسخ می‌دهند: «خدا.» بگو: «الحمدلله که معترفید!» ولی بیشترشان عقلشان را به‌کار نمی‌اندازند. 25
آنچه در آسمان‌ها و زمین است، فقط مال خداست؛ زیرا تنها او بی‌نیازِ ستودنی است. 26
هرچه درخت روی زمین است، به‌فرض، قلم شود و دریاها مرکّب آن و دریاهای زیاد دیگری هم بیاید کمکش، ثبت حقایق عالم پایان نمی‌پذیرد. آخر، خدا شکست‌ناپذیرِ کاردرست است. 27
آفرینش همۀ شما و دوباره‌زنده‌کردنتان، برای خدا به‌آسانیِ آفرینش و دوباره‌زنده‌کردن یک نفر است! او شنوای آگاه است. 28
مگر ندیدی که خدا در طول سال، مدتی شب‌ها را بلند و روزها را کوتاه می‌کند و مدتی روزها را بلند و شب‌ها را کوتاه؟ و اینکه خورشید و ماه را در خدمتتان گذاشته و هر کدامشان برای مدتی معیّن در مدار خود در گردش‌اند؟ و اینکه خدا از کارهایتان آگاه است؟{بلند و کوتاه‌شدنِ تدریجی شب‌ها و روزهای سال، در بیشترِ مناطق کرۀ زمین، جز منطقه‌هایی که روی خط استوا قرار دارند، فصل‌های مختلف سال را پدید می‌آورد. این تغییر، زمینه را آماده می‌کند برای تنوع آب‌وهوایی و رشد گیاهان و درختان و مواد خوراکیِ گوناگون برای ساکنان زمین.} 29
این‌ها دلیل است بر اینکه خدا حق است و بت‌هایی که بت‌پرست‌ها صدا می‌زنند، باطل و اینکه تنها خدا بلندمرتبۀ بزرگ است. 30
مگر ندیدی که کشتی‌ها به‌واسطۀ قوانین فیزیکی و عوامل جوّیِ مقهور خدا در دریاها رفت‌وآمد می‌کنند تا خدا گوشه‌ای از نشانه‌های یکتایی‌اش را نشانتان دهد؟! در این
قدرت‌نمایی، برای هر صبرکنندۀ شکرگزار نشانه‌هایی از یکتاییِ خداست. 31
وقتی امواج دریا مانند ابرهایی تیره‌وتار محاصره‌شان کند، خدا را از تهِ دل صدا می‌زنند؛ اما وقتی خدا با رساندنشان به ساحل نجاتشان دهد، فقط عدۀ کمی از آن‌ها به همان حالِ خوشِ توحیدی باقی می‌مانند! البته آیه‌هایمان را جز هر عهد‌شکن نمک‌نشناسی انکار نمی‌کند. 32
مردم! در حضور خدا مراقب رفتارتان باشید. بترسید از روزی که از دست هیچ پدر و مادری برای بچه‌شان کاری ساخته نیست و از دست هیچ بچه‌ای برای پدر و مادرش! وعدۀ خدا حق است. مبادا زندگی دنیا و زرق‌و‌برقش گولتان بزند! مبادا شیطان با وعدۀ آمرزش الهی گولتان بزند! 33
زمان قیامت را فقط خدا می‌داند. اوست که هم برف و باران می‌فرستد و هم دقیق می‌داند که بچه‌ها در شکم مادران چه ویژگی‌هایی دارند. کسی چه می‌داند فرداها چه می‌کند و کسی چه می‌داند کجای عالم می‌میرد! فقط خدا دانای آگاه است. 34
31. لقمان
به نام خدای بزرگوار مهربان
الف، لام، میم. 1
آیه‌هایِ کتاب حکمت‌آموز پیشِ روی شماست 2
که راهنمایی و رحمتی است برای درستکاران؛ 3
همان کسانی که نماز را با آدابش می‌خوانند و صدقه می‌دهند و به آخرت کاملاً یقین دارند. 4
آنان بر مَرکب هدایت خدا سوارند و آنان همان مردم خوشبخت‌اند. 5
عده‌ای از مردم با تهیه و توزیع محصولات مخرّب فرهنگی، مردم ساده‌لوح را از راه خدا به‌در می‌کنند و آیات و احکام الهی را به‌مسخره می‌گیرند. عذابی خفت‌بار نصیب چنین جماعتی میشود! 6
وقتی آیه‌های ما برایشان خوانده شود، با تکبر رو برمی‌گردانند؛ انگار آیه‌هایمان را اصلاً نشنیده‌اند؛ مانند کسانی که گوش‌هایشان سنگین است! پس به عذابی زجرآور مژده‌شان بده! 7
ازطرف دیگر، کسانی که اسلام آورده‌اند و کارهای خوب کرده‌اند، باغ‌های پُرنازونعمتی در انتظارشان است 8
که آنجا ماندنی‌اند. خدا وعده‌ای داده که راستِ راست است؛ چون او شکست‌ناپذیرِ کاردرست است. 9
آسمان‌ها را با ستون‌هایی نامرئی آفریده است. در زمین نیز کوه‌هایی ریشه‌دار گذاشته تا زمین با لرزه‌های دائمش زندگی‌تان را به‌هم نریزد. خدا گونه‌های جانوری هم در زمین پراکنده است. از آسمان، برف و باران فرستاده‌ایم و با آن، درختان و گیاهان سودمندِ نر و ماده در زمین پرورش داده‌ایم. 10
این است آفرینش خدا! حالا نشانم بدهید کسانی که غیر اویند، یعنی بت‌ها، چه چیزی آفریده‌اند؟! هیچ! بلکه این بت‌پرست‌های بدکار غرق گمراهی‌اند.{مفهوم این جمله این است که قانون جاذبه و قوانین نادیدنیِ فراوانی وجود دارد که مانند ستون‌هایی محکم، زمین و آسمان و کرات و کهکشان‌ها را در مدار خود نگه داشته‌اند؛ طوری‌که آن‌ها بدون برخورد با یکدیگر و بسیار منظم و شگفت‌انگیز در گردش‌اند.} 11
به لقمان حکمت آموختیم که: «خدا را شکر کن»؛ چون هرکه شکر کند، به‌سود خودش شکر می‌کند. هرکه هم ناشکری کند، دودش به چشم خودش می‌رود! آخر، خدا بی‌نیازِ ستودنی است.{قرآن از باورهای عقلی و پندهای اخلاقی و دستورهای فقهی و نیز بصیرت‌های راهگشا، به‌خاطر «محکم»بودنشان با نام «حکمت» یاد می‌کند: یکتاپرستی، خوبی به پدر و مادر، رعایت حقوق مردم و به‌ویژه خویشان، کمک به نیازمندان، پرهیز از اسراف، دوری از بخل، زندگی به‌سبک دین، نکشتن انسان‌های بی‌گناه، پرداختن به یتیمان و... .} 12
لقمان وقتی پسرش را نصیحت می‌کرد، گفت: «گل‌پسرم! به‌جای خدا بت نپرست که بت‌پرستی بد ستمی است.» 13
ما هم به انسان دربارۀ والدینش، به‌ویژه مادرش این‌طور سفارش کردیم: «مرا شکر کن. آنان را هم.» مادرش که او را در دوران حاملگی به شکم می‌کشد، هر روز توانش بیش از پیش تحلیل می‌رود و تازه، دو سال هم شیرش می‌دهد. حواستان باشد که به من ختم میشود آخرعاقبتِ همه. 14
اگر سعی کردند چیزهای دیگری را بی‌دلیل به‌جای من بپرستی، اطاعتشان نکن. در زندگی روزمره، با آن‌ها بسیار پسندیده معاشرت کن؛ اما در مسائل دینی، دنبال کسی باش که به درگاه من رو آورده باشد. دست‌آخر، به‌سوی من است برگشتنتان؛ پس شما را از کارهایتان باخبر می‌کنم. 15
لقمان ادامه داد:«گل‌پسرم! به‌اندازۀ ارزنی اگر کاری بکنی، زیر سنگ هم که باشد یادر آسمان‌ها یا در دل زمین، خدا حاضرش می‌کند؛ چون خدا نکته‌سنجِ آگاه است. 16
گل‌پسرم! نماز را با آدابش بخوان و امربه‌معروف کن و نهی‌ازمنکر. در برابر سختی‌هایی که برایت پیش می‌آید، صبوری کن که این نشانۀ ارادۀ قوی است. 17
با بى‌اعتنایى، از مردم رو برنگردان و با سرمستی و قلدری روی زمین راه نرو که خدا هیچ خیال‌بافِ خودپسندی را دوست ندارد. 18
در راه و رفتارت متعادل باش و صدایت را بالا نبر که بلندترینِ صداها عرعرِ خرهاست.» 19
مگر نمی‌بینید که خدا تمام مواد و موجودات را در آسمان‌ها و زمین، در اختیارتان گذاشته و شما را غرقِ نعمتهای ظاهری و باطنیِ خودش کرده است؟!برخى مردم بدون هیچ دلیل عقلی یا الهام درونی یا استناد به کتاب روشنگر آسمانی، دربارۀ یکتاییِ خدا چون‌وچرا می‌کنند. 20
وقتی از آن‌ها خواسته میشود: «از دستورهایی پیروی کنید که خدافرستاده است» جواب می‌دهند: «نه! بلکه ازچیزهایی تقلید می‌کنیم که دیدیم پدرانمان دنبال آن‌اند.» حتی اگر شیطان با این تقلید کورکورانه، به‌طرف آتش سوزان جهنم دعوتشان کرده باشد؟! 21
هرکه خود را با همۀ وجود تسلیم خدا کند و درستکار باشد، به محکم‌ترین دستگیره چنگ زده است. آخرعاقبتِ همۀ کارها هم فقط دست خداست. 22
نکند هرکه بی‌دین شود، بی‌دینی‌اش غصه‌دارت کند! به‌سوی ماست برگشتنشان و ما از کارهایشان باخبرشان می‌کنیم! خدا می‌داند هر آنچه را در دل‌ها می‌گذرد. 23
از دنیای ناچیز برخوردارشان می‌کنیم؛ ولی آخرکار، آن‌ها را به‌طرف عذابی نفس‌گیر می‌کشانیم.{اگر زندگی کافر سراسر رفاه کامل باشد، باز در مقایسه با نعمتهای همیشگیِ آخرت، کم است و اندک. چند سال دنیای محدود و زودگذر کجا و هزاران‌هزار سال آخرتِ ابدی کجا!} 24
اگر از آن‌ها بپرسی چه کسی آسمان‌ها و زمین را آفریده است، حتماً پاسخ می‌دهند: «خدا.» بگو: «الحمدلله که معترفید!» ولی بیشترشان عقلشان را به‌کار نمی‌اندازند. 25
آنچه در آسمان‌ها و زمین است، فقط مال خداست؛ زیرا تنها او بی‌نیازِ ستودنی است. 26
هرچه درخت روی زمین است، به‌فرض، قلم شود و دریاها مرکّب آن و دریاهای زیاد دیگری هم بیاید کمکش، ثبت حقایق عالم پایان نمی‌پذیرد. آخر، خدا شکست‌ناپذیرِ کاردرست است. 27
آفرینش همۀ شما و دوباره‌زنده‌کردنتان، برای خدا به‌آسانیِ آفرینش و دوباره‌زنده‌کردن یک نفر است! او شنوای آگاه است. 28
مگر ندیدی که خدا در طول سال، مدتی شب‌ها را بلند و روزها را کوتاه می‌کند و مدتی روزها را بلند و شب‌ها را کوتاه؟ و اینکه خورشید و ماه را در خدمتتان گذاشته و هر کدامشان برای مدتی معیّن در مدار خود در گردش‌اند؟ و اینکه خدا از کارهایتان آگاه است؟{بلند و کوتاه‌شدنِ تدریجی شب‌ها و روزهای سال، در بیشترِ مناطق کرۀ زمین، جز منطقه‌هایی که روی خط استوا قرار دارند، فصل‌های مختلف سال را پدید می‌آورد. این تغییر، زمینه را آماده می‌کند برای تنوع آب‌وهوایی و رشد گیاهان و درختان و مواد خوراکیِ گوناگون برای ساکنان زمین.} 29
این‌ها دلیل است بر اینکه خدا حق است و بت‌هایی که بت‌پرست‌ها صدا می‌زنند، باطل و اینکه تنها خدا بلندمرتبۀ بزرگ است. 30
مگر ندیدی که کشتی‌ها به‌واسطۀ قوانین فیزیکی و عوامل جوّیِ مقهور خدا در دریاها رفت‌وآمد می‌کنند تا خدا گوشه‌ای از نشانه‌های یکتایی‌اش را نشانتان دهد؟! در این
قدرت‌نمایی، برای هر صبرکنندۀ شکرگزار نشانه‌هایی از یکتاییِ خداست. 31
وقتی امواج دریا مانند ابرهایی تیره‌وتار محاصره‌شان کند، خدا را از تهِ دل صدا می‌زنند؛ اما وقتی خدا با رساندنشان به ساحل نجاتشان دهد، فقط عدۀ کمی از آن‌ها به همان حالِ خوشِ توحیدی باقی می‌مانند! البته آیه‌هایمان را جز هر عهد‌شکن نمک‌نشناسی انکار نمی‌کند. 32
مردم! در حضور خدا مراقب رفتارتان باشید. بترسید از روزی که از دست هیچ پدر و مادری برای بچه‌شان کاری ساخته نیست و از دست هیچ بچه‌ای برای پدر و مادرش! وعدۀ خدا حق است. مبادا زندگی دنیا و زرق‌و‌برقش گولتان بزند! مبادا شیطان با وعدۀ آمرزش الهی گولتان بزند! 33
زمان قیامت را فقط خدا می‌داند. اوست که هم برف و باران می‌فرستد و هم دقیق می‌داند که بچه‌ها در شکم مادران چه ویژگی‌هایی دارند. کسی چه می‌داند فرداها چه می‌کند و کسی چه می‌داند کجای عالم می‌میرد! فقط خدا دانای آگاه است. 34