- 1091
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 13 - آیات متشابه و مختلف
در این برنامه آقای کریم دولتی به بحث درباره آیات متشابه و مختلف می پردازند .
در ایات قرآن کریم ایات فراوانی وجود دارند که به دلیل شباهتهایی که به یکدیگر دارند ، کار حفظ را مقداری دچار مشکل و سختی می کنند . حافظ موفق و برتر کسی است که بتواند این ایات مشابه را با دقت تمام و بدون اشتباه تلاوت کند . برای جلوگیری از اشتباه در ایات مشابه راههایی وجود دارد که آنها را بر می شمریم .
در تفاوتهای ایات مشابه دقت کنید
پیش از ذکر این راهها ، باید دانست که بهترین راه جلوگیری از اشتباه این است که شما ایات مشابه را در کنار هم یادداشت کنید و با دقت در اختلافها و تفاوتها ی آنها ، راهی را برای جلوگیری از اشتباه برای خودتان برگزینید ؛ همان گونه که اگر دو برادر دوقلو را در کنار هم قرار ندهید و در تفاوتهای آنها دقت نکنید ، همیشه در تشخیص این دو از یکدیگر اشتباه خواهید کرد ؛ مثلاً اگر به این نکته پی بردید که یکی از این دو برادر قدی کوتاه تر از دیگری دارد و نام او حسین و دیگری حسن نام دارد ، در این صورت ، هرگاه این دو برادر را با هم ببینید ، بلافاصله پی می برید که کدام حسین است و کدام یک حسن .
ایات مشابه نیز همین گونه است ؛ باید ایات قرآن را در کنار هم ثبت کنید و با دقت در ویژگیها و تفاوتها یشان ، آنها را از یکدیگر تمییز دهید .
از تجربه استادان بهره گیری کنید
حتماً حافظان قرآن سعی کنند که در جلسات حفظ حضور یابند و از تجربیات استاد حفظ بهره ببرند ؛ چرا که حافظان قرآن در طول مدتی که به حفظ مشغول بوده اند ، نکاتی را برای جلوگیری از اشتباه تجربه کرده اند که می توانید از این تجربیات بهره مند شوید و برتسلط خودتان بیفزایید .
راههای جلوگیری از خطا در ایات مشابه
برای جلوگیری از اشتباه چند راه وجود دارد که هر یک می توانند درصد خطا و اشتباه حافظ قرآن را کاهش دهند .
راه اول : توجه به معنای ایات
حافظ قرآن ، باید با توجه به معنای ایات الهی به سرّ اختلاف این ایات پی ببرد. اگر کسی با توجه به معنا ، ایات را حفظ کند ، به طور طبیعی اشتباهات او بسیار کاهش می یابد . یکی از دانشمندان علوم قرآنی نقل می کند که در بیابانی به عرب بادیه نشینی رسیدم و ایه 38 از سورة مبارک مائده را برای او تلاوت کردم : »وَ السّارِقُ وَ السّارِقَةُ فَاقْطَعُوا ایدِیهُما جَزاءً بِما کَسَبا نَکالاً مِنَ اللّهِ وَ اللّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ«؛ یعنی دستهای مرد وزن سارق را قطع کنید . این دانشمند می گوید : انتهای ایه را من به اشتباه این گونه تلاوت کردم : و الله غفور الرحیم . عرب بادیه نشین گفت : من با قرآن آشنا نیستم ، اما فکر می کنم این قسمت از ایه را اشتباه خواندید ؛ چون این دستور الهی ، یعنی دستور به قطع دست دزد ، با صفت و رحمت الهی سازگاری ندارد . مرد دانشمند می گوید : وقتی که دقت کردم متوجه شدم که ایه این گونه پایان یافته : و الله عزیز حکیم ؛ یعنی خدای متعال حکمت فوق العاده ای دارد و شکست ناپذیر است .
از این قصه نتیجه می گیریم که با دقت در مضمون ایات می توانیم پی ببریم که مثلاً در انتهای ایه چه جمله ای مناسبت تر است و می تواند بین بخشهای مختلف ایه پیوند برقرار کند و ایه راحت تر در ذهن ما باقی بماند .
مثالی را برای جلوگیری از تشابه ایات با توجه به معانی ذکر می کنم : در سورة مبارک انعام در انتهای ایات 151، 152، 153 سه جمله وجود دارد که کاملاً به یکدیگر شبیه هستند . در ایه 151 این جمله است : « ... ذلِکُمْ وَصّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ « در ایه آمده : « ... ذلِکُمْ وَصّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ » و ایه 153 نیز چنین است : « ... ذلِکُمْ وَصّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ » . این سه ایه فقط در یک کلمه با یکدیگر متفاوت اند و آنها کلمه های : «تعقلون» ، « تتقون» ، و «تذکّرون» هستند. اگر به معنای این سه ایه دقت کنیم، می بینیم ارتباطی معنوی ، معقول و منطقی بین این سه ایه برقرار است : ایه اول از تعقل سخن به میان می آورد : «لعلکم تتقون». ایه دوم از تذکّر و یاد آوری سخن می گوید : « لعلکم تذکّرون» و ایه سوم دربارة تقواست : «لعلکم تتقون» . این سه ایه ، سه مرحله از مراحل رشد انسان را بیان می کنند : مرحله اول تعقل است که انسان باید ذهن و فکر خود را به کار بیندازد و در حقایق عالم هستی اندیشه کند . مرحله دوم مرحله تذکّر است ؛ یعنی بعد از اینکه به واقعیتهایی دست پیدا کرد ، این واقعیتها را برای خود بازگو کند ، به یاد خود آورد و به خود تلقین کند . و مرحله سوم ، که نتیجه این سه مرحله است ، رسیدن به آن صفت عالی و نورانی تقواست . می بینیم که با توجه به معنای این سه ایه ارتباط بسیار روشنی بین آنها وجود دارد که از اشتباه جلوگیری خواهد کرد .
راه دوم : رمز یابی از الفاظ
اگر نتوانستیم با توجه به معانی ، علامتی را برای جلوگیری از اشتباه مشخص کنیم ، می توانیم از هر فعل ، یک حرف را به عنوان علامت انتخاب کنیم و از کنار هم قرار دادن آنها ، کلمه ای را به عنوان رمز بسازیم و آن را در ذهن خودمان ثبت کنیم تا هر وقت به این مجموعه ایات رسیدیم ، این کلمه را در ذهن تداعی کنیم و از اشتباه مصون بمانیم ؛ مثلاً در همان سه ایه سوره انعام می توانیم از کلمه «تعقلون» حرف «ع» ، از کلمه «تذکرون» حرف «ذ» و از کلمه «تتقون» حرف «ت» کلمه «عُذتُُ» (یعنی به خدا پناه بردم ) را بسازیم . این کلمه می تواند رمزی میان این ایات باشد .
مثال دیگر: در سورة مبارک بقره، ایه 136 آمده است : «قُولُوا آمَنّا بِاللّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَینا ... » . و در سورة مبارک آل عمران نیز ، ایه 84 مشابه ایه قبل است : «قل آمنا باللهِ و مَا اَنزَل عَلینا » . تفاوت این دو در کلمه های «الینا» و «علینا» است . برای انتخاب رمز ، می توانیم حرف «ع» را برای ایه سورة آل عمران برگزینیم ؛ چون حرف« ع» هم جزء حروف «علینا» است و هم یکی از حروف کلمه «آل عمران» است .
راه سوم : توجه به کتابت و محل ایات در صفحة قرآن کریم
این شیوه را با مثالی توضیح می دهم . ما در ایات مختلف قرآن می بینیم که گاه خداوند می فرماید:« مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی اْلأَرْضِ ... » و گاهی در ایات دیگر این جمله با یک «مَنْ» تکرار می شود : «مَنْ فِی السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ ... » . بنده با مراجعه به تمام ایاتی که در آنها کلمه «مَنْ» دوبار تکرار شده ، متوجه شده ام که تمام این ایات در صفحات سمت چپ قرآن نوشته شده اند . ایاتی که در آنها این کلمه 2 بار تکرار شده است و در صفحات سمت چپ قرآن قرارگرفته اند ، عبارت اند از :
سوره مبارک یونس ، ایه 66 : «أَلا إِنَّ لِلّهِ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی اْلأَرْضِ ... » . سورة مبارک حج ، ایه 18 : «ألَم تَرَ اَنَّ اللهَ یسْجُدَ لَهُ مَنْ فِی السَّمواتِ و مَنْ فِی الأرْضِ ... » . سورة مبارک نمل ، ایه 87 : « و یوم ینفخ فی الصور ففزع من فی السموات و من فی الارض » و ایه چهارم ، سوره زمر ، ایه 68 : « و نفخ فی الصّور فصعق من فی السموات و من فی الارض» .
راه چهارم : توجه به برخی نکات
اگر در ایات مشابه دقت کنیم ، گاهی متوجه نکاتی می شویم که توجه به آنها به ما کمک فراوانی می کنند . برخی اوقات می بینید که یکی از دو ایه مشابه ، در یک سورة خاص تکرار شده و ایة دیگر در سوره دیگر ؛ مثلاً تعبیر «علیم حکیم » و تعبیر «حکیم علیم» هر دو در قرآن به کار رفته است . با دقت در ایات قرآن متوجه می شویم که تعبیر «علیم حکیم » مخصوص سورة یوسف است و تعبیر «حکیم علیم » مخصوص سوره انعام. با توجه با این نکته ، هر وقت به این تعابیر رسیدیم ، باید ببینیم که کدام را می خوانیم؛ اگر سوره انعام باشد ، بلافاصله می گوییم : «حکیم علیم » اگر سورة یوسف باشد می گوئیم: «علیم حکیم» .
حافظان می توانند به ابتکار خود ، علاوه بر این شیوه ها ، از روشهای دیگری برای جلوگیری از اشتباه در ایات مشابه به بهره بگیرند ، اما باید حتی المقدور سعی کنیم با کمک ایات قبل و بعد و با توجه به فضای ایه ، از تشابه ایات جلوگیری کنیم ؛ زیرا استفاده از رموز و علامتها ، اگر چه در مواقع ضروری است ، ولی این آفت را هم دارد که ممکن است ذهنمان بیش از حد مشغول این رموز شود و از توجه و تسلط به اصل ایات باز بمانیم .
مشابهات قرآنی
قبل از شروع بحث مشابهات و نحوة رمزگذاری، لازم می دانیم به سؤال برخی از خوانندگان این مباحث پاسخ دهیم. سؤال این است که ایا با مراجعه به کشف الایات و معجم المفهرس و یادداشت کردن موارد مشابه می توان مشابهات را جمع آوری کرد؟ اساساً مشابهات را باید چگونه شناسایی کنیم؟
در پاسخ باید گفت که استفاده از کشف الایات و معجم المفهرس برای پیدا کردن مشابهات مفید و در پاره ای از اوقات ضروری می نماید، اما نه در ابتدای کار؛ به این معنی که منظور ما از پیدا کردن و دسته بندی و جمع آوری مشابهات قرآنی، آن دسته از ایاتی است که در ذهن شما ایجاد اشکال می کند، نه هر ایه ای که مختصر شباهتی دارد و هدف از طرح این مباحث، رفع مشکل در حفظ ایات مشابهی است که در ذهن حفاظ وجود دارد. بنابراین مقصود ما ایجاد مشابهات بی شمار نیست؛ چرا که ممکن است ایاتی با هم شباهتی اندک داشته باشند، ولی برای هیچ حافظی مشکل ایجاد نکرده باشند.
پس بهترین راه برای پیدا کردن و دسته بندی مشابهات این است که شما در هنگام مرور یا مباحثه اجزای مختلف قرآن، ایاتی را که به علت تشابه با ایات دیگر، شما را به اشتباه می اندازد، شناسایی و مشابه آن را پیدا کنید. در این مرحله اگر نتوانستید ایه یا ایات مشابه را با کمک حافظه خود بیابید، به ناچار به معجم المفهرس یا کشف الایات مراجعه می کنید.
دقت نکردن به مطلب بالا موجب شده است که بعضی از حفاظ گرامی این شبهه را مطرح کنند که جمع آوری مشابهات و رمزگذاری آن کمکی به حافظ نمی کند؛ بلکه موجب اشتباه حافظ می شود و ادعا می کنند که اگر حافظ بدون توجه به مشابهات، ایات را بخواند، دچار مشکل نمی شود؛ اما اگر حافظ به این مطلب توجه کند که این ایه مشابهی دارد و ممکن است دچار اشتباه شود، قطعاً دچار تردید و اشتباه می شود.
بنابراین ضمن تشکر از عنایت و حساسیت خوانندگان به مطالب مطرح شده، یادآور می شویم که قصد ما جمع آوری ایات مشابهی است که در ذهن اغلب حفاظ ایجاد مشکل کرده است و از این رو، از تمام کسانی که برای ما ایات مشابه ارسال می نمایند، می خواهیم تنها به ایاتی اشاره کنند که موجب اشتباه می شود، نه اینکه با مراجعه به معجم المفهرس مشابه تراشی کنند.
در قرآن کریم، در دو جا (سوره های حجر/58 و57و ذاریات31و32) این ایه تکرار شده است:
«قالَ فَما خَطْبُکُمْ ایهَا الْمُرْسَلُونَ قالُوا إِنّا أُرْسِلْنا إِلی قَوْمٍ مُجْرِمینَ »
این عبارت مربوط به داستان قوم لوط علیه السلام می باشد و در سوره های حجر و ذاریات عیناً تکرار شده است، اما ایة بعد از این عبارت، در هر یک از این دو سوره مختلف است و گاهی باعث اشتباه حافظ می شود.
در ایات قرآن کریم ایات فراوانی وجود دارند که به دلیل شباهتهایی که به یکدیگر دارند ، کار حفظ را مقداری دچار مشکل و سختی می کنند . حافظ موفق و برتر کسی است که بتواند این ایات مشابه را با دقت تمام و بدون اشتباه تلاوت کند . برای جلوگیری از اشتباه در ایات مشابه راههایی وجود دارد که آنها را بر می شمریم .
در تفاوتهای ایات مشابه دقت کنید
پیش از ذکر این راهها ، باید دانست که بهترین راه جلوگیری از اشتباه این است که شما ایات مشابه را در کنار هم یادداشت کنید و با دقت در اختلافها و تفاوتها ی آنها ، راهی را برای جلوگیری از اشتباه برای خودتان برگزینید ؛ همان گونه که اگر دو برادر دوقلو را در کنار هم قرار ندهید و در تفاوتهای آنها دقت نکنید ، همیشه در تشخیص این دو از یکدیگر اشتباه خواهید کرد ؛ مثلاً اگر به این نکته پی بردید که یکی از این دو برادر قدی کوتاه تر از دیگری دارد و نام او حسین و دیگری حسن نام دارد ، در این صورت ، هرگاه این دو برادر را با هم ببینید ، بلافاصله پی می برید که کدام حسین است و کدام یک حسن .
ایات مشابه نیز همین گونه است ؛ باید ایات قرآن را در کنار هم ثبت کنید و با دقت در ویژگیها و تفاوتها یشان ، آنها را از یکدیگر تمییز دهید .
از تجربه استادان بهره گیری کنید
حتماً حافظان قرآن سعی کنند که در جلسات حفظ حضور یابند و از تجربیات استاد حفظ بهره ببرند ؛ چرا که حافظان قرآن در طول مدتی که به حفظ مشغول بوده اند ، نکاتی را برای جلوگیری از اشتباه تجربه کرده اند که می توانید از این تجربیات بهره مند شوید و برتسلط خودتان بیفزایید .
راههای جلوگیری از خطا در ایات مشابه
برای جلوگیری از اشتباه چند راه وجود دارد که هر یک می توانند درصد خطا و اشتباه حافظ قرآن را کاهش دهند .
راه اول : توجه به معنای ایات
حافظ قرآن ، باید با توجه به معنای ایات الهی به سرّ اختلاف این ایات پی ببرد. اگر کسی با توجه به معنا ، ایات را حفظ کند ، به طور طبیعی اشتباهات او بسیار کاهش می یابد . یکی از دانشمندان علوم قرآنی نقل می کند که در بیابانی به عرب بادیه نشینی رسیدم و ایه 38 از سورة مبارک مائده را برای او تلاوت کردم : »وَ السّارِقُ وَ السّارِقَةُ فَاقْطَعُوا ایدِیهُما جَزاءً بِما کَسَبا نَکالاً مِنَ اللّهِ وَ اللّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ«؛ یعنی دستهای مرد وزن سارق را قطع کنید . این دانشمند می گوید : انتهای ایه را من به اشتباه این گونه تلاوت کردم : و الله غفور الرحیم . عرب بادیه نشین گفت : من با قرآن آشنا نیستم ، اما فکر می کنم این قسمت از ایه را اشتباه خواندید ؛ چون این دستور الهی ، یعنی دستور به قطع دست دزد ، با صفت و رحمت الهی سازگاری ندارد . مرد دانشمند می گوید : وقتی که دقت کردم متوجه شدم که ایه این گونه پایان یافته : و الله عزیز حکیم ؛ یعنی خدای متعال حکمت فوق العاده ای دارد و شکست ناپذیر است .
از این قصه نتیجه می گیریم که با دقت در مضمون ایات می توانیم پی ببریم که مثلاً در انتهای ایه چه جمله ای مناسبت تر است و می تواند بین بخشهای مختلف ایه پیوند برقرار کند و ایه راحت تر در ذهن ما باقی بماند .
مثالی را برای جلوگیری از تشابه ایات با توجه به معانی ذکر می کنم : در سورة مبارک انعام در انتهای ایات 151، 152، 153 سه جمله وجود دارد که کاملاً به یکدیگر شبیه هستند . در ایه 151 این جمله است : « ... ذلِکُمْ وَصّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ « در ایه آمده : « ... ذلِکُمْ وَصّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ » و ایه 153 نیز چنین است : « ... ذلِکُمْ وَصّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ » . این سه ایه فقط در یک کلمه با یکدیگر متفاوت اند و آنها کلمه های : «تعقلون» ، « تتقون» ، و «تذکّرون» هستند. اگر به معنای این سه ایه دقت کنیم، می بینیم ارتباطی معنوی ، معقول و منطقی بین این سه ایه برقرار است : ایه اول از تعقل سخن به میان می آورد : «لعلکم تتقون». ایه دوم از تذکّر و یاد آوری سخن می گوید : « لعلکم تذکّرون» و ایه سوم دربارة تقواست : «لعلکم تتقون» . این سه ایه ، سه مرحله از مراحل رشد انسان را بیان می کنند : مرحله اول تعقل است که انسان باید ذهن و فکر خود را به کار بیندازد و در حقایق عالم هستی اندیشه کند . مرحله دوم مرحله تذکّر است ؛ یعنی بعد از اینکه به واقعیتهایی دست پیدا کرد ، این واقعیتها را برای خود بازگو کند ، به یاد خود آورد و به خود تلقین کند . و مرحله سوم ، که نتیجه این سه مرحله است ، رسیدن به آن صفت عالی و نورانی تقواست . می بینیم که با توجه به معنای این سه ایه ارتباط بسیار روشنی بین آنها وجود دارد که از اشتباه جلوگیری خواهد کرد .
راه دوم : رمز یابی از الفاظ
اگر نتوانستیم با توجه به معانی ، علامتی را برای جلوگیری از اشتباه مشخص کنیم ، می توانیم از هر فعل ، یک حرف را به عنوان علامت انتخاب کنیم و از کنار هم قرار دادن آنها ، کلمه ای را به عنوان رمز بسازیم و آن را در ذهن خودمان ثبت کنیم تا هر وقت به این مجموعه ایات رسیدیم ، این کلمه را در ذهن تداعی کنیم و از اشتباه مصون بمانیم ؛ مثلاً در همان سه ایه سوره انعام می توانیم از کلمه «تعقلون» حرف «ع» ، از کلمه «تذکرون» حرف «ذ» و از کلمه «تتقون» حرف «ت» کلمه «عُذتُُ» (یعنی به خدا پناه بردم ) را بسازیم . این کلمه می تواند رمزی میان این ایات باشد .
مثال دیگر: در سورة مبارک بقره، ایه 136 آمده است : «قُولُوا آمَنّا بِاللّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَینا ... » . و در سورة مبارک آل عمران نیز ، ایه 84 مشابه ایه قبل است : «قل آمنا باللهِ و مَا اَنزَل عَلینا » . تفاوت این دو در کلمه های «الینا» و «علینا» است . برای انتخاب رمز ، می توانیم حرف «ع» را برای ایه سورة آل عمران برگزینیم ؛ چون حرف« ع» هم جزء حروف «علینا» است و هم یکی از حروف کلمه «آل عمران» است .
راه سوم : توجه به کتابت و محل ایات در صفحة قرآن کریم
این شیوه را با مثالی توضیح می دهم . ما در ایات مختلف قرآن می بینیم که گاه خداوند می فرماید:« مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی اْلأَرْضِ ... » و گاهی در ایات دیگر این جمله با یک «مَنْ» تکرار می شود : «مَنْ فِی السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ ... » . بنده با مراجعه به تمام ایاتی که در آنها کلمه «مَنْ» دوبار تکرار شده ، متوجه شده ام که تمام این ایات در صفحات سمت چپ قرآن نوشته شده اند . ایاتی که در آنها این کلمه 2 بار تکرار شده است و در صفحات سمت چپ قرآن قرارگرفته اند ، عبارت اند از :
سوره مبارک یونس ، ایه 66 : «أَلا إِنَّ لِلّهِ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی اْلأَرْضِ ... » . سورة مبارک حج ، ایه 18 : «ألَم تَرَ اَنَّ اللهَ یسْجُدَ لَهُ مَنْ فِی السَّمواتِ و مَنْ فِی الأرْضِ ... » . سورة مبارک نمل ، ایه 87 : « و یوم ینفخ فی الصور ففزع من فی السموات و من فی الارض » و ایه چهارم ، سوره زمر ، ایه 68 : « و نفخ فی الصّور فصعق من فی السموات و من فی الارض» .
راه چهارم : توجه به برخی نکات
اگر در ایات مشابه دقت کنیم ، گاهی متوجه نکاتی می شویم که توجه به آنها به ما کمک فراوانی می کنند . برخی اوقات می بینید که یکی از دو ایه مشابه ، در یک سورة خاص تکرار شده و ایة دیگر در سوره دیگر ؛ مثلاً تعبیر «علیم حکیم » و تعبیر «حکیم علیم» هر دو در قرآن به کار رفته است . با دقت در ایات قرآن متوجه می شویم که تعبیر «علیم حکیم » مخصوص سورة یوسف است و تعبیر «حکیم علیم » مخصوص سوره انعام. با توجه با این نکته ، هر وقت به این تعابیر رسیدیم ، باید ببینیم که کدام را می خوانیم؛ اگر سوره انعام باشد ، بلافاصله می گوییم : «حکیم علیم » اگر سورة یوسف باشد می گوئیم: «علیم حکیم» .
حافظان می توانند به ابتکار خود ، علاوه بر این شیوه ها ، از روشهای دیگری برای جلوگیری از اشتباه در ایات مشابه به بهره بگیرند ، اما باید حتی المقدور سعی کنیم با کمک ایات قبل و بعد و با توجه به فضای ایه ، از تشابه ایات جلوگیری کنیم ؛ زیرا استفاده از رموز و علامتها ، اگر چه در مواقع ضروری است ، ولی این آفت را هم دارد که ممکن است ذهنمان بیش از حد مشغول این رموز شود و از توجه و تسلط به اصل ایات باز بمانیم .
مشابهات قرآنی
قبل از شروع بحث مشابهات و نحوة رمزگذاری، لازم می دانیم به سؤال برخی از خوانندگان این مباحث پاسخ دهیم. سؤال این است که ایا با مراجعه به کشف الایات و معجم المفهرس و یادداشت کردن موارد مشابه می توان مشابهات را جمع آوری کرد؟ اساساً مشابهات را باید چگونه شناسایی کنیم؟
در پاسخ باید گفت که استفاده از کشف الایات و معجم المفهرس برای پیدا کردن مشابهات مفید و در پاره ای از اوقات ضروری می نماید، اما نه در ابتدای کار؛ به این معنی که منظور ما از پیدا کردن و دسته بندی و جمع آوری مشابهات قرآنی، آن دسته از ایاتی است که در ذهن شما ایجاد اشکال می کند، نه هر ایه ای که مختصر شباهتی دارد و هدف از طرح این مباحث، رفع مشکل در حفظ ایات مشابهی است که در ذهن حفاظ وجود دارد. بنابراین مقصود ما ایجاد مشابهات بی شمار نیست؛ چرا که ممکن است ایاتی با هم شباهتی اندک داشته باشند، ولی برای هیچ حافظی مشکل ایجاد نکرده باشند.
پس بهترین راه برای پیدا کردن و دسته بندی مشابهات این است که شما در هنگام مرور یا مباحثه اجزای مختلف قرآن، ایاتی را که به علت تشابه با ایات دیگر، شما را به اشتباه می اندازد، شناسایی و مشابه آن را پیدا کنید. در این مرحله اگر نتوانستید ایه یا ایات مشابه را با کمک حافظه خود بیابید، به ناچار به معجم المفهرس یا کشف الایات مراجعه می کنید.
دقت نکردن به مطلب بالا موجب شده است که بعضی از حفاظ گرامی این شبهه را مطرح کنند که جمع آوری مشابهات و رمزگذاری آن کمکی به حافظ نمی کند؛ بلکه موجب اشتباه حافظ می شود و ادعا می کنند که اگر حافظ بدون توجه به مشابهات، ایات را بخواند، دچار مشکل نمی شود؛ اما اگر حافظ به این مطلب توجه کند که این ایه مشابهی دارد و ممکن است دچار اشتباه شود، قطعاً دچار تردید و اشتباه می شود.
بنابراین ضمن تشکر از عنایت و حساسیت خوانندگان به مطالب مطرح شده، یادآور می شویم که قصد ما جمع آوری ایات مشابهی است که در ذهن اغلب حفاظ ایجاد مشکل کرده است و از این رو، از تمام کسانی که برای ما ایات مشابه ارسال می نمایند، می خواهیم تنها به ایاتی اشاره کنند که موجب اشتباه می شود، نه اینکه با مراجعه به معجم المفهرس مشابه تراشی کنند.
در قرآن کریم، در دو جا (سوره های حجر/58 و57و ذاریات31و32) این ایه تکرار شده است:
«قالَ فَما خَطْبُکُمْ ایهَا الْمُرْسَلُونَ قالُوا إِنّا أُرْسِلْنا إِلی قَوْمٍ مُجْرِمینَ »
این عبارت مربوط به داستان قوم لوط علیه السلام می باشد و در سوره های حجر و ذاریات عیناً تکرار شده است، اما ایة بعد از این عبارت، در هر یک از این دو سوره مختلف است و گاهی باعث اشتباه حافظ می شود.
