- 313
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 20 - تلاوت قرآن
دراین برنامه جناب آقای محمد بنیادی به تو ضیح در مورد تلاوت قرآن می پردازند .
جایگاه قرآن و فضیلت تلاوت آن
قرآن برترین و بهترین هدیه الهی به بندگان است؛ زیرا گوشنوازترین کلام، کلام الهی است. پس باید مسیر شنیدن این کلام را پاک و تمییز نگه داشت؛ زیرا مجرای کثیف و گناهآلود نمیتواند لذّت شنیدنِ سخنانِ خد اوند را بچشد.
در روایت آمده است:
طَهِّروا أفواهَکُمْ فاِنِّها طُرُقُ القرآن؛ دهان را پاک کنید، زیرا دهانِ انسان راهِ قرآن است.»
از این رو نه فقط دندانها بلکه هم زبان و هم فضای دهان را باید کاملاً پاک و طاهر نمود. اگر قرآن که کوثر چشمه زلال است، از یک دهان ناپاک عبورکند بی اثر است، رنگ میگیرد، بو میپذیرد.
پیامبر صلی الله علیه و آله میفرماید:
«بهترین عبادت امت من، خواندن قرآن است» اما باید توجه کرد که تلاوت قرآن اگر چه یک ارزش است هدف نهایی نیست، بلکه وسیلهای برای شناخت معارف الهی و دستورات حق تعالی و سپس عمل به آنها است، چنان که امام صادق(ع) میفرماید: «برخی از مردم میخوانند تا مردم بگویند، فلانی قاری است و برخی قرآن را میخوانند تا به دنیا برسند. در هیچ کدام از اینها خیر نیست، برخی قرآن را برای آن میخوانند تا در نماز و شب و روز خود از آن بهره بگیرند.»
پس قرآن منحصر در تلاوت آن نیست، بلکه باید از مرحله تلاوت به مرحله عمل به آن رسید. رابطه بین تلاوت و عمل، آدابی است که برای آن شمردهاند:
الف ـ آداب ظاهری تلاوت قرآن مجید
1 ـ در همه احوال و حالات ایستاده، نشسته و خوابیده، میتوان قرآن خواند،
(الّذینَ یَذْکُرونَ اللّهَ قیاما و قُعُودا و عَلی جُنوبِهم)
بیشتر فضیلت را حالت ایستاده، سپس نشسته و پس از آن خوابیده دارد.
2 ـ مقدار تلاوت قرآن بستگی به توانایی قاری دارد ولی در روایتی از امام صادق(ع) آمده است:
«قرآن، پیمان خدا با بندگان خویش است، پس لازم است انسان مسلمان به پیمان خود عمل کند و هر روز پنجاه آیه از آن را بخواند.»
و قرآن مجید میفرماید: «فَاقْرَوُا الْقُرآنَ ما تَیَسَّروا؛» یعنی هر چقدر میتوانید قرآن بخوانید.
3 ـ یکی از مستحبات سفارش شده، حزین خواندن قرآن است؛ چنان که پیامبر صلی الله علیه و آله میفرماید:
«قرآن را تلاوت کنید و گریه کنید و حالت گریه به خود بگیرید.»
امام صادق(ع) نیز میفرماید:
«قرآن با اندوه نازل شده است، پس آن را با صدای حزین بخوانید.»
4 ـ در وقت شروع جمله استعاذه به زبان آورد؛ یعنی بگوید: «اَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ» و پس از آن تسمیه یعنی «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم» بگوید، مگر هنگامی که در شروع آیات انتخابی آیه عذاب باشد.
امام صادق(ع) میفرماید:
«دربهای گناه را با استعاذه ببندید و دربهای اطاعت را با تسمیه بگشایید.»
5 ـ سفارش شده است که قرآن را با صوت زیبا تلاوت کنید.
6 ـ از روی قرآن، تلاوت نمائید، زیرا نگاه به آیات و یا شنیدن آنها با گوش باعث تأثیر بر چشم و گوش و سپس بر دل میشود؛ همچنین باعث شفای چشم میشود؛ پیامبر صلی الله علیه و آله میفرمودند:
«درد چشم داشتم، به جبرئیل شکایت کردم به من گفت: همیشه در قرآن نظر فرما.»
ب ـ آداب باطنی تلاوت قران
آنچه در تلاوت قرآن اهمیت بسیاری دارد، عمل به آن است؛ پس فهم آن و آداب باطنی تلاوت بر آداب ظاهری برتری دارد که در ذیل به برخی از آنها اشاره میشود:
1 ـ آگاهی از عظمت کلام و متکلم: انسان باید به این مسئله توجه کند که قرآن کلامی است که از عرش اعلی به فرش ادنی و در سطح فهم مردم نازل شده و در قالب کلمات، حروف و اصوات به بشر ارائه گردیده است.
دیگر اینکه گویند این سخنان کسی هست که تمام هستی از اوست، کسی که آفرینش دنیا و آخرت همه در قدرت اوست؛ بنا بر این نباید این کتاب را با کتابهای نویسندگان دیگر مقایسه کند و یا به آن بی اعتنا یا کم توجه باشد.
2 ـ تدبر و اندیشه: قاری و شنونده قرآن، هر دو باید توجه داشته باشند که منظور حق تعالی از کلمات و جملات قرائت شده چیست؛ پس دستور قرآن این است که صاحبان اندیشه در معانی آن تفکر کنند.
خداوند متعال میفرماید: «قرآن کتاب مبارکی است که آن را نازل کردیم تا مردم در آیاتِ آن تدبر کنند و بر صاحبان اندیشه متذکر باشند.»
پس از تدبر سعی کند مفهوم آیه را عملی سازد و آن را برنامه زندگی خود قرار دهد.
3 ـ تأثیر: تلاوت کننده و یا شنونده قران باید همواره خویش را مورد خطاب آیات قرآن بداند و در تمام امر و نهی و حکایات قرآنی، خود را مخاطب بداند تا در فضای معنوی کلام الهی قرار و در پرتو آن پند بگیرد. قرآن میفرماید: «ما قرآن را برای پند گرفتن آسان ساختیم. پس آیا پند گیرندهای هست؟»
پس اگر در هنگام تلاوت و یا شنیدن آیاتِ عذاب، احساسِ وحشت و ترس و هنگام قرائت و یا شنیدن آیاتِ مغفرت و رحمت، نشاط و شادابی به فرد دست داد، معلوم است که کلام الهی در او اثر گذاشته است.
نتیجه آدابِ ظاهری و باطنی تلاوت قرآن این است که فرد پس از تلاوت، تفکر و اندیشه و تدبر در قرآن به آن عمل نماید.
جایگاه قرآن و فضیلت تلاوت آن
قرآن برترین و بهترین هدیه الهی به بندگان است؛ زیرا گوشنوازترین کلام، کلام الهی است. پس باید مسیر شنیدن این کلام را پاک و تمییز نگه داشت؛ زیرا مجرای کثیف و گناهآلود نمیتواند لذّت شنیدنِ سخنانِ خد اوند را بچشد.
در روایت آمده است:
طَهِّروا أفواهَکُمْ فاِنِّها طُرُقُ القرآن؛ دهان را پاک کنید، زیرا دهانِ انسان راهِ قرآن است.»
از این رو نه فقط دندانها بلکه هم زبان و هم فضای دهان را باید کاملاً پاک و طاهر نمود. اگر قرآن که کوثر چشمه زلال است، از یک دهان ناپاک عبورکند بی اثر است، رنگ میگیرد، بو میپذیرد.
پیامبر صلی الله علیه و آله میفرماید:
«بهترین عبادت امت من، خواندن قرآن است» اما باید توجه کرد که تلاوت قرآن اگر چه یک ارزش است هدف نهایی نیست، بلکه وسیلهای برای شناخت معارف الهی و دستورات حق تعالی و سپس عمل به آنها است، چنان که امام صادق(ع) میفرماید: «برخی از مردم میخوانند تا مردم بگویند، فلانی قاری است و برخی قرآن را میخوانند تا به دنیا برسند. در هیچ کدام از اینها خیر نیست، برخی قرآن را برای آن میخوانند تا در نماز و شب و روز خود از آن بهره بگیرند.»
پس قرآن منحصر در تلاوت آن نیست، بلکه باید از مرحله تلاوت به مرحله عمل به آن رسید. رابطه بین تلاوت و عمل، آدابی است که برای آن شمردهاند:
الف ـ آداب ظاهری تلاوت قرآن مجید
1 ـ در همه احوال و حالات ایستاده، نشسته و خوابیده، میتوان قرآن خواند،
(الّذینَ یَذْکُرونَ اللّهَ قیاما و قُعُودا و عَلی جُنوبِهم)
بیشتر فضیلت را حالت ایستاده، سپس نشسته و پس از آن خوابیده دارد.
2 ـ مقدار تلاوت قرآن بستگی به توانایی قاری دارد ولی در روایتی از امام صادق(ع) آمده است:
«قرآن، پیمان خدا با بندگان خویش است، پس لازم است انسان مسلمان به پیمان خود عمل کند و هر روز پنجاه آیه از آن را بخواند.»
و قرآن مجید میفرماید: «فَاقْرَوُا الْقُرآنَ ما تَیَسَّروا؛» یعنی هر چقدر میتوانید قرآن بخوانید.
3 ـ یکی از مستحبات سفارش شده، حزین خواندن قرآن است؛ چنان که پیامبر صلی الله علیه و آله میفرماید:
«قرآن را تلاوت کنید و گریه کنید و حالت گریه به خود بگیرید.»
امام صادق(ع) نیز میفرماید:
«قرآن با اندوه نازل شده است، پس آن را با صدای حزین بخوانید.»
4 ـ در وقت شروع جمله استعاذه به زبان آورد؛ یعنی بگوید: «اَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ» و پس از آن تسمیه یعنی «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم» بگوید، مگر هنگامی که در شروع آیات انتخابی آیه عذاب باشد.
امام صادق(ع) میفرماید:
«دربهای گناه را با استعاذه ببندید و دربهای اطاعت را با تسمیه بگشایید.»
5 ـ سفارش شده است که قرآن را با صوت زیبا تلاوت کنید.
6 ـ از روی قرآن، تلاوت نمائید، زیرا نگاه به آیات و یا شنیدن آنها با گوش باعث تأثیر بر چشم و گوش و سپس بر دل میشود؛ همچنین باعث شفای چشم میشود؛ پیامبر صلی الله علیه و آله میفرمودند:
«درد چشم داشتم، به جبرئیل شکایت کردم به من گفت: همیشه در قرآن نظر فرما.»
ب ـ آداب باطنی تلاوت قران
آنچه در تلاوت قرآن اهمیت بسیاری دارد، عمل به آن است؛ پس فهم آن و آداب باطنی تلاوت بر آداب ظاهری برتری دارد که در ذیل به برخی از آنها اشاره میشود:
1 ـ آگاهی از عظمت کلام و متکلم: انسان باید به این مسئله توجه کند که قرآن کلامی است که از عرش اعلی به فرش ادنی و در سطح فهم مردم نازل شده و در قالب کلمات، حروف و اصوات به بشر ارائه گردیده است.
دیگر اینکه گویند این سخنان کسی هست که تمام هستی از اوست، کسی که آفرینش دنیا و آخرت همه در قدرت اوست؛ بنا بر این نباید این کتاب را با کتابهای نویسندگان دیگر مقایسه کند و یا به آن بی اعتنا یا کم توجه باشد.
2 ـ تدبر و اندیشه: قاری و شنونده قرآن، هر دو باید توجه داشته باشند که منظور حق تعالی از کلمات و جملات قرائت شده چیست؛ پس دستور قرآن این است که صاحبان اندیشه در معانی آن تفکر کنند.
خداوند متعال میفرماید: «قرآن کتاب مبارکی است که آن را نازل کردیم تا مردم در آیاتِ آن تدبر کنند و بر صاحبان اندیشه متذکر باشند.»
پس از تدبر سعی کند مفهوم آیه را عملی سازد و آن را برنامه زندگی خود قرار دهد.
3 ـ تأثیر: تلاوت کننده و یا شنونده قران باید همواره خویش را مورد خطاب آیات قرآن بداند و در تمام امر و نهی و حکایات قرآنی، خود را مخاطب بداند تا در فضای معنوی کلام الهی قرار و در پرتو آن پند بگیرد. قرآن میفرماید: «ما قرآن را برای پند گرفتن آسان ساختیم. پس آیا پند گیرندهای هست؟»
پس اگر در هنگام تلاوت و یا شنیدن آیاتِ عذاب، احساسِ وحشت و ترس و هنگام قرائت و یا شنیدن آیاتِ مغفرت و رحمت، نشاط و شادابی به فرد دست داد، معلوم است که کلام الهی در او اثر گذاشته است.
نتیجه آدابِ ظاهری و باطنی تلاوت قرآن این است که فرد پس از تلاوت، تفکر و اندیشه و تدبر در قرآن به آن عمل نماید.
