- 911
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 8 - صفات حروف
در این برنامه آقای محمدرضا ستوده نیا به آموزش صفات حروف می پردازند .
معنای صفات حروف
ــ صفات حروف، عبارت است از اوصاف و کیفیاتى که هنگام ادای حروف از محل و مخرج خود، بروز مى‌کند. براى تشخیص حروف متجانس و متقارب، کیفیتى که هنگام تلفظ بر آنها عارض مى‌گردد - یعنى صفات آنها - مفید خواهد بود. از این نظر، شناختن این صفات ضرورى است.
ــ هرکدام از حروف عربی، دارای اوصاف خاصی هستند. برخی از این اوصاف، مشترک بین چند حرف است و برخی دیگر اختصاص به یک حرف خاص دارد. در پاره‌ای از حروف، رعایت برخی از این اوصاف لازم است؛ زیرا با داشتن این وصف است که از حرف دیگر مشابه خود متمایز می‌شود؛ ازاین‌رو فرا گرفتن برخی از این اوصاف، برای صحت قرائت نماز ضروری است.
انواع صفات حروف
صفات حروف را به دو قسم اصلى و عارضى تقسیم کرده‌اند و برخى دو صفت قوت و ضعف را هم به آن افزوده‌اند.
← انواع صفات اصلی
صفات اصلی یا متضاد یا ذاتى به ترتیب عبارت‌اند از: "جهر، همس، شدت، رخوت، اطباق، انفتاح، استعلا، استفال، اذلاق و اصمات ".
← انواع صفات عارضی
صفات عارضی یا غیر متضاد و یا فرعى را مى‌توان این‌گونه بر شمرد: "صفیر، قلقله، سکون، تفشّی، انحراف، تکریر، استطاله، لین، غُنّه، بحّه، خروره، نبر، نفخ، نفث، خفا، هاوی".
برای توضیح در هر مورد، به مدخل‌هاى مربوطه مراجعه شود.
مهم‌ترین صفات حروف
در این بخش، به برخی از صفات که اهمیت بیش‌تری دارند، اشاره می‌شود.
← استعلا و استفال
«استعلاء» در اصطلاح تجویدی به معنای بالا آمدن بخش زیادی از زبان به طرف کام است. این صفت باعث می‌شود که این حروف به صورت پر حجم و درشت و غلیظ تلفظ شوند. حروف «خ»، «ص»، «ض»، «غ»، «ط»، «ق» و «ظ» دارای این ویژگی هستند.
بقیه حروف دارای صفت «استفال» هستند که متضاد «استعلاء» است و به معنای پایین آمدن ریشه زبان در هنگام ادای آن‌هاست.
رعایت صفت استعلا در حروف «ص» و «ط» موجب تمایز آنها از «س» و «ت» می‌شود؛ همان‌گونه که رعایت صفت استفال در این دو، موجب تمایزشان از دو حرف اول می‌گردد.
← جهر و همس
حروفی که دارای صفت «همس» هستند، ده حرف‌اند که در این عبارت جمع شده‌اند: «سکت فحثه شخص».
حرف مهموس حرفی است که هنگام تلفظ، نفس در مخرج حرف جریان پیدا می‌کند و صدا مخفی و ضعیف خواهد بود. علت ضعیف بودنش، ضعف در محدود شدن تلفظ به مخرج تلفظ حرف است. در مقابل، «جهر» که به معنای ظهور و اعلان است، در اصطلاح به حبس شدن جریان نفس در مخرج حرف، هنگام تلفظ آن گفته می‌شود که علت آن، قوی بودن منحصر شدن تلفظ حرف به مخرج آن است؛ لذا صدا به صورت کاملاً آشکار و واضح و قوی از مخرج خارج می‌شود.
در صورتی که صفت همس در حروف «س»، «ح»، «ث»، «ش» و «خ» رعایت نشود، این حرف به ترتیب، تبدیل به حروف «ز»، «ع»، «ذ»، «ژ»، و «غ» خواهند شد.
← شدت و رخوت
«شدت» یک حرف بدین معناست که آن حرف در محل تلفظش پایدار است و به صورت قوی ادا می‌شود؛ به گونه‌ای که هنگام تلفظ حرف، صدا قطع می‌شود. در مقابل، حروفی که صفت «رخوت» دارند، حروفی هستند که تلفظشان به صورت ضعیف انجام می‌گیرد و در نتیجه هنگام تلفظشان صدا قطع نمی‌شود. این دو ویژگی، هنگام ساکن یا مشدد بودن حروف، بیشتر ظهور و بروز دارد و قابل تشخیص خواهد بود.
معنای صفات حروف
ــ صفات حروف، عبارت است از اوصاف و کیفیاتى که هنگام ادای حروف از محل و مخرج خود، بروز مى‌کند. براى تشخیص حروف متجانس و متقارب، کیفیتى که هنگام تلفظ بر آنها عارض مى‌گردد - یعنى صفات آنها - مفید خواهد بود. از این نظر، شناختن این صفات ضرورى است.
ــ هرکدام از حروف عربی، دارای اوصاف خاصی هستند. برخی از این اوصاف، مشترک بین چند حرف است و برخی دیگر اختصاص به یک حرف خاص دارد. در پاره‌ای از حروف، رعایت برخی از این اوصاف لازم است؛ زیرا با داشتن این وصف است که از حرف دیگر مشابه خود متمایز می‌شود؛ ازاین‌رو فرا گرفتن برخی از این اوصاف، برای صحت قرائت نماز ضروری است.
انواع صفات حروف
صفات حروف را به دو قسم اصلى و عارضى تقسیم کرده‌اند و برخى دو صفت قوت و ضعف را هم به آن افزوده‌اند.
← انواع صفات اصلی
صفات اصلی یا متضاد یا ذاتى به ترتیب عبارت‌اند از: "جهر، همس، شدت، رخوت، اطباق، انفتاح، استعلا، استفال، اذلاق و اصمات ".
← انواع صفات عارضی
صفات عارضی یا غیر متضاد و یا فرعى را مى‌توان این‌گونه بر شمرد: "صفیر، قلقله، سکون، تفشّی، انحراف، تکریر، استطاله، لین، غُنّه، بحّه، خروره، نبر، نفخ، نفث، خفا، هاوی".
برای توضیح در هر مورد، به مدخل‌هاى مربوطه مراجعه شود.
مهم‌ترین صفات حروف
در این بخش، به برخی از صفات که اهمیت بیش‌تری دارند، اشاره می‌شود.
← استعلا و استفال
«استعلاء» در اصطلاح تجویدی به معنای بالا آمدن بخش زیادی از زبان به طرف کام است. این صفت باعث می‌شود که این حروف به صورت پر حجم و درشت و غلیظ تلفظ شوند. حروف «خ»، «ص»، «ض»، «غ»، «ط»، «ق» و «ظ» دارای این ویژگی هستند.
بقیه حروف دارای صفت «استفال» هستند که متضاد «استعلاء» است و به معنای پایین آمدن ریشه زبان در هنگام ادای آن‌هاست.
رعایت صفت استعلا در حروف «ص» و «ط» موجب تمایز آنها از «س» و «ت» می‌شود؛ همان‌گونه که رعایت صفت استفال در این دو، موجب تمایزشان از دو حرف اول می‌گردد.
← جهر و همس
حروفی که دارای صفت «همس» هستند، ده حرف‌اند که در این عبارت جمع شده‌اند: «سکت فحثه شخص».
حرف مهموس حرفی است که هنگام تلفظ، نفس در مخرج حرف جریان پیدا می‌کند و صدا مخفی و ضعیف خواهد بود. علت ضعیف بودنش، ضعف در محدود شدن تلفظ به مخرج تلفظ حرف است. در مقابل، «جهر» که به معنای ظهور و اعلان است، در اصطلاح به حبس شدن جریان نفس در مخرج حرف، هنگام تلفظ آن گفته می‌شود که علت آن، قوی بودن منحصر شدن تلفظ حرف به مخرج آن است؛ لذا صدا به صورت کاملاً آشکار و واضح و قوی از مخرج خارج می‌شود.
در صورتی که صفت همس در حروف «س»، «ح»، «ث»، «ش» و «خ» رعایت نشود، این حرف به ترتیب، تبدیل به حروف «ز»، «ع»، «ذ»، «ژ»، و «غ» خواهند شد.
← شدت و رخوت
«شدت» یک حرف بدین معناست که آن حرف در محل تلفظش پایدار است و به صورت قوی ادا می‌شود؛ به گونه‌ای که هنگام تلفظ حرف، صدا قطع می‌شود. در مقابل، حروفی که صفت «رخوت» دارند، حروفی هستند که تلفظشان به صورت ضعیف انجام می‌گیرد و در نتیجه هنگام تلفظشان صدا قطع نمی‌شود. این دو ویژگی، هنگام ساکن یا مشدد بودن حروف، بیشتر ظهور و بروز دارد و قابل تشخیص خواهد بود.
