- 209
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 35 - معرفی کتب قرائی - کتاب ابن مجاهد
در این برنامه آقای محمدرضا ستوده نیا به آموزش معرفی کتب قرائی - کتاب ابن مجاهد می پردازند .
ابن مجاهد، احمد بن موسی
ابن مُجاهِد، ابوبکر احمد بن موسى بن عباس (245-20 شعبان 324ق)، مقرى بزرگ بغداد و نخستین کسى است که قرائات سبع را رسمیت بخشید. او از نوجوانى در بغداد به تحصیل پرداخت، چنان‌که از قدیمى‌ترین شیوخ او مى‌توان احمد بن منصور رمادى (د 265ق) را نام برد. ابن مجاهد از محمد بن جهم سمرى نیز ادب، علوم قرآنى و حدیث آموخت.
مهمترین استاد ابن مجاهد در قرائت ابوالزعراء عبدالرحمان بن عبدوس (د بعد 280 ق) است که بارها قرآن را به قرائت نافع، ابوعمرو، حمزه و کسایى نزد او ختم کرده بود. وى همچنین قرائت ابن کثیر را در 278ق، ظاهراً در مکه، از محمد بن عبدالرحمان قُنبل به طریق عرض فراگرفت. از دیگر مشایخ او در قرائت از حسن بن على اشنانى، احمد بن ابى خیثمه، حارث بن ابى اسامه، محمد بن یحیى کسایى صغیر، عبدالله بن احمد بن حنبل و احمد بن یحیى ثعلب مى‌توان نام برد. ابن مجاهد حتى در بهره‌گیرى از هم طبقه‌هاى خود چون محمد بن جریر طبرى (د 310ق)، ابن ابى‌داوود سجستانى (د 316ق)، ابوبکر داجونى (د 324ق) و حتى ابوبکر نقاش (د 351ق) ابایى نداشته است، هرچند گفته شده که در روایت از آنان سعى داشته است، کمتر از آنان نام برد.
ابن مجاهد خود در مواضعى به سفرهایش به کوفه و مکه اشاراتى دارد، ولى ظاهراً دوران عمده تحصیل او در بغداد بوده است. از نظر رابطه او، به عنوان یک بغدادى، با مکاتب کوفه و بصره، باید توجه داشت که گرچه وى به برخى آثار بصریان چون «معانى القرآن» مبرد، نظر ستایش‌آمیزى داشته و برخى از تألیفات آنان، چون «کتاب الازمنة» قطرب را در روایت خود آورده است، ولى از تعالیم کوفیان، به ویژه فراء، بیشتر تأثیر پذیرفته بود. اصطلاحات نحو کوفى که در کتاب «السبعة» به کار رفته، نیز مؤیدى بر این گرایش اوست. به هر روى ابن مجاهد در مجامع قرائت بغداد، مدارج ترقى را پیمود و بدان‌جا رسید که بر مقریان عصر خود، ریاست یافت. ثعلب، نحوى نامدار کوفى معتقد بود که در 286ق کسى در کتاب خدا از او داناتر نبود و گویا با وفات کسایى صغیر، عرصه برای ریاست وى باز شده بود.
آوازه وى طالبان قرائت را نزد او گردمى‌آورد، تا جایى که گفته شده، در میان شیوخ قرائت، هرگز کسى به اندازه او شاگرد نداشته است. در میان جمع کثیرى که در درس او شرکت جسته‌اند، نام کسانى چون ابن خالویه، ابوسعید سیرافى، احمد بن نصر شذائى، ابن حبش حسین بن محمد، محمد بن عبدالله ابن اشته، ابوعیسى بکار بن احمد، ابوطاهر عبدالواحد بن عمر بزاز و ابوالمفضل شیبانى دیده مى‌شود. از جمله روایت کنندگان حدیث از وى، بزرگانى چون ابوالحسن دارقطنى، ابوحفص ابن شاهین، ابوبکر ابن جعابى و ابوحفص کتانى نیز شایان ذکرند.
ریاست علمى ابن مجاهد، به همراه نزدیکى او به سران حکومت، از وى فردى بانفوذ ساخته بود که مى‌توانست در حوادث اجتماعى زمان خود مؤثر باشد. ماسینیون بر این مطلب تکیه دارد که ابن مجاهد از جمله افرادى بوده که در دستگیرى و محاکمه حلاج (پیش از 309ق) نقش مؤثرى داشته‌اند، ابن مجاهد همچنین در 322ق ابن مقسم و در 323ق ابن شنبوذ را در مورد مسائل تخصصى قرائت به محاکمه کشید و آنان را وادار به توبه کرد.
آثار
مهمترین اثر او «کتاب السبعة» در قرائات هفتگانه است که طى قرون در میان اهل قرائت رواج داشته و اخیراً در مصر به چاپ رسیده است، از دیگر آثار وى نام دو عنوان «اختلاف القراءات و تصریف وجوه‌ها» و «قراءة النبى(ص)» در فهارس متأخر آمده است. در فهرست کتابخانه چستربیتى در دوبلین نام نسخه‌اى خطى با عنوان «اختلاف قراء الامصار» آمده است.
ابن مجاهد، احمد بن موسی
ابن مُجاهِد، ابوبکر احمد بن موسى بن عباس (245-20 شعبان 324ق)، مقرى بزرگ بغداد و نخستین کسى است که قرائات سبع را رسمیت بخشید. او از نوجوانى در بغداد به تحصیل پرداخت، چنان‌که از قدیمى‌ترین شیوخ او مى‌توان احمد بن منصور رمادى (د 265ق) را نام برد. ابن مجاهد از محمد بن جهم سمرى نیز ادب، علوم قرآنى و حدیث آموخت.
مهمترین استاد ابن مجاهد در قرائت ابوالزعراء عبدالرحمان بن عبدوس (د بعد 280 ق) است که بارها قرآن را به قرائت نافع، ابوعمرو، حمزه و کسایى نزد او ختم کرده بود. وى همچنین قرائت ابن کثیر را در 278ق، ظاهراً در مکه، از محمد بن عبدالرحمان قُنبل به طریق عرض فراگرفت. از دیگر مشایخ او در قرائت از حسن بن على اشنانى، احمد بن ابى خیثمه، حارث بن ابى اسامه، محمد بن یحیى کسایى صغیر، عبدالله بن احمد بن حنبل و احمد بن یحیى ثعلب مى‌توان نام برد. ابن مجاهد حتى در بهره‌گیرى از هم طبقه‌هاى خود چون محمد بن جریر طبرى (د 310ق)، ابن ابى‌داوود سجستانى (د 316ق)، ابوبکر داجونى (د 324ق) و حتى ابوبکر نقاش (د 351ق) ابایى نداشته است، هرچند گفته شده که در روایت از آنان سعى داشته است، کمتر از آنان نام برد.
ابن مجاهد خود در مواضعى به سفرهایش به کوفه و مکه اشاراتى دارد، ولى ظاهراً دوران عمده تحصیل او در بغداد بوده است. از نظر رابطه او، به عنوان یک بغدادى، با مکاتب کوفه و بصره، باید توجه داشت که گرچه وى به برخى آثار بصریان چون «معانى القرآن» مبرد، نظر ستایش‌آمیزى داشته و برخى از تألیفات آنان، چون «کتاب الازمنة» قطرب را در روایت خود آورده است، ولى از تعالیم کوفیان، به ویژه فراء، بیشتر تأثیر پذیرفته بود. اصطلاحات نحو کوفى که در کتاب «السبعة» به کار رفته، نیز مؤیدى بر این گرایش اوست. به هر روى ابن مجاهد در مجامع قرائت بغداد، مدارج ترقى را پیمود و بدان‌جا رسید که بر مقریان عصر خود، ریاست یافت. ثعلب، نحوى نامدار کوفى معتقد بود که در 286ق کسى در کتاب خدا از او داناتر نبود و گویا با وفات کسایى صغیر، عرصه برای ریاست وى باز شده بود.
آوازه وى طالبان قرائت را نزد او گردمى‌آورد، تا جایى که گفته شده، در میان شیوخ قرائت، هرگز کسى به اندازه او شاگرد نداشته است. در میان جمع کثیرى که در درس او شرکت جسته‌اند، نام کسانى چون ابن خالویه، ابوسعید سیرافى، احمد بن نصر شذائى، ابن حبش حسین بن محمد، محمد بن عبدالله ابن اشته، ابوعیسى بکار بن احمد، ابوطاهر عبدالواحد بن عمر بزاز و ابوالمفضل شیبانى دیده مى‌شود. از جمله روایت کنندگان حدیث از وى، بزرگانى چون ابوالحسن دارقطنى، ابوحفص ابن شاهین، ابوبکر ابن جعابى و ابوحفص کتانى نیز شایان ذکرند.
ریاست علمى ابن مجاهد، به همراه نزدیکى او به سران حکومت، از وى فردى بانفوذ ساخته بود که مى‌توانست در حوادث اجتماعى زمان خود مؤثر باشد. ماسینیون بر این مطلب تکیه دارد که ابن مجاهد از جمله افرادى بوده که در دستگیرى و محاکمه حلاج (پیش از 309ق) نقش مؤثرى داشته‌اند، ابن مجاهد همچنین در 322ق ابن مقسم و در 323ق ابن شنبوذ را در مورد مسائل تخصصى قرائت به محاکمه کشید و آنان را وادار به توبه کرد.
آثار
مهمترین اثر او «کتاب السبعة» در قرائات هفتگانه است که طى قرون در میان اهل قرائت رواج داشته و اخیراً در مصر به چاپ رسیده است، از دیگر آثار وى نام دو عنوان «اختلاف القراءات و تصریف وجوه‌ها» و «قراءة النبى(ص)» در فهارس متأخر آمده است. در فهرست کتابخانه چستربیتى در دوبلین نام نسخه‌اى خطى با عنوان «اختلاف قراء الامصار» آمده است.
