- 1132
- 1000
- 1000
- 1000
سبک شناسی در هنر تلاوت قرآن کریم
جلسه پانزدهم، به کارشناسی استاد غلامرضا شاه میوه اصفهانی
در برنامه امروز به بررسی ویژگی های سبکی محمد صدیق المنشاوی می پردازیم که یکی از بزرگترین قاریان جهان اسلام است و تلاوت های او تأثیرات زیادی بر جهان اسلام گذاشته است. گفته شده است که وی همان سبک موروثی و خانوادگی خودش را که در منطقه سهاج استان سعید مصر از ده‌ها سال قبل مورد استفاده قرار می‌گرفته را دنبال می نموده است. اما اگر بین سبک او و سبک پدر و برادرش مقایسه ای بکنیم، به این نتیجه می‌رسیم که تحولات زیادی در سبک ایشان صورت گرفته و می‌توانیم در یک جمله بگوییم که کامل کننده این سبک موروثی و خانوادگی محمد صدیق منشاوی بوده که بعد از اینکه ایشان تحت تعلیم استاد خودش شیخ محمد سعودی قرار گرفت، برداشت‌هایی نیز از سبک ایشان پیدا کرد و در نهایت به این چیزی که تحت عنوان سبک منشاوی می‌شنویم، رسید.
یکی از تفاوت هایی که با سبک موروثی پیدا کرد این بود که در سبک پدر او نوعی پراکندگی ردیف وجود داشت اما او این پراکندگی را سامان داد و به نوعی به سمت کلاسیک تر خواندن و شیوه مقام به مقام حرکت کرد. ایشان در حوزه غفلات روی سبک موروثی خودش کارهای بسیار زیادی انجام داده و برخی از غفله هایی که به شکل ناقص تمام می‌شود را به اکمال و اتمام رساند. ولی در عین حال شالوده سبکی او همان ردیف‌های سبک خانوادگی است.
محمد صدیق منشاوی در دوران پایانی عمر خودش که عمر خیلی طولانی هم نبود و متاسفانه در 49 سالگی از دنیا رفت، تحولی در سبک خود ایجاد کرد و برخی از تلاوت هایی که در پایانه عمرشان می‌شنویم، با دوران جوانی و میانسالی ایشان تفاوت‌های اساسی پیدا کرده است که از جمله این تفاوت ها در بخش تحرک لحنی، استفاده از ترکیبات و همچنین موتیف سازی ها است.
در مورد صدای مرحوم محمد صدیق منشاوی به اذعان عام و خاص یکی از پنج صدای جذاب و زیبای عالم قرائت بدون شک صدای ایشان است که از زنگ بسیار زیبا و خوش طنین برخوردار بوده و می‌توان اصطلاح صدای شیک را برای صدای او انتخاب کرد. صدایی که مورد پسند عام و خاص است که هیچکس در مورد زیبایی صدای او شک و شبهه ای ندارد. اتفاقاً همین صدای زیبا است که سبب می‌شود دوره ترتیل ایشان وقتی تجلی پیدا کرد، به عنوان پر شنونده ترین و پرفروش ترین دوره ترتیل در کل دوران ارائه ترتیل های قرآن هنوز که هنوز است به شمار برود.
این صدای زیبا با انعطاف و تحریر فوق العاده همراه شده و در این حوزه یکی از صداهای فاخر عالم قرائت است که انواع مدل ها و نمونه های تحریری را در تلاوت خودش به نمایش گذاشته و در انعطاف، تحرک و چالاکی اجرای نت ها به اوج رسیده و کمتر قاری را سراغ داریم که اینگونه باشد. در بخش وسعت هم صدای کامل دارد اما در منهج سبکی او استفاده از جواب الجوابات به طور عموم دیده نمیشود. هر چند در برخی از تلاوت ها به شکل خاص و نادر اشاره به جواب الجواب دیده می‌شود. اما در حوزه سبک ایشان به شکل یک وجه غالب ما جواب الجواب را نمی بینیم.
ازحیث بافت لحنی نکته ای که در مورد مرحوم محمد صدیق منشاوی قابل ذکر است این است که ترتیب مشخصی از مقامات را همواره در تلاوت‌های او می شنویم که انعطاف پذیری این ترتیب بیشتر در حوزه داخلی خود مقامات است. یعنی استفاده از مقامات شکل ثابتی دارد اما استفاده از ردیف‌های داخل هر مقام میتواند در تلاوت های مختلف، متغیر و متنوع باشد. وی یکی از قاریان پرکار در حوزه استفاده از فروع مقامات و یا مقامات مرکب است که در تلاوت ایشان مقاماتی همچون شوری، سوزناک، حسینی، عراق و .. وجود دارد.
در حوزه برنامه ها و ویژگی های سبکی یکی از ویژگی‌های ایشان اوج گیری از درجه 4 بیات و ورود به مقام راست است که بعد از اینکه به مقام راست وارد شده و چند فرازی را اجرا میکند، مجدداً با اوج‌گیری های بعدی پرده صدای خود را بالاتر برده و در حقیقت میرسه به جایی که در بخش پایانی صدای خود در درجات 14 و 15 معمولاً درجات پنجم و ششم مقامات را اجرا میکند. افرادی که سبک مرحوم محمد صدیق منشاوی را دنبال می‌کنند و یا تقلید می‌کنند، اگر فقط از همان روش اوج‌گیری معمولی ایشان که از درجه 4 بیات وارد رست می شود، استفاده بکنند و بعد تا پایان درجه 8 مقامات رست یا مقامات دیگر استفاده کنند، وسعتشان به 11 درجه می‌رسد. اما چون خود محمد صدیق منشاوی 2 تا 3 بار مدلاسیون های بعدی هم در تلاوتش ارائه میکند، وسعتش به 15 درجه صوتی نیز می رسد.
در حوزه اجرای نغمات و مقامات ما دو گروه قاری داریم. گروه اول قاریانی هستند که به شکل ترتیبی مقامات را اجرا می‌کنند و وقتی که با توجه به این ترتیب مفاهیم مختلف در تلاوت آنها قرار می‌گیرد، این ترتیب رو همواره حفظ می‌کنند. ممکن است به آیاتی برسند که که احکام باشد یا آیاتی که وصف عظمت خداوند و خلقت هست. یا در زمینه جهنم و بهشت باشد. اینگونه قاری ها همیشه مقید به همان ترتیب سبک خودشان هستند و مقامات رو به ترتیب مشخص اجرا می کنند. اما بخش دیگری از قراء هستند که بر اساس وظیفه‌ای که برای مقامات و نغمات قائل هستند، دائماً از مقامات به شکل متغیر استفاده می کنند.
محمد صدیق منشاوی جزء قاریانی است که ترتیبی اجرا کرده است. او جز قاریانی است که در حوزه خلق ردیف‌های خاص و در حقیقت ابداعی خودش و حوزه خلق غفلات بسیار پرکار بوده است. ردیف‌های خاص ایشان در بیات جاز، نهاوند راست، سه گا ه و عجم است.محمد صدیق منشاوی در حوزه تکرار موتیف‌ها و موتیف پردازی ید طولایی دارد. یکی دیگر از مختصات سبکی ایشان استفاده از تکنیک اتصال کوتاه است که یکی از ویژگی‌های سبک ایشان بوده و نشان از صدای آماده شان دارد.
در حوزه اجرای نغمات به شکل یک اکتاو کامل یعنی صعود و نزول 8 درجه ای، کمتر در تلاوت مرحوم استاد محمد صدیق منشاوی این موضوع را می بینیم. اما در عین حال تمایل به استفاده از بم‌خوانی به شکل اکتاوی در تلاوت او مثل بسیاری دیگر از قراء زیاد دیده می شود و گاه این بم‌خوانی‌ها، در چندین نفس پیاپی و پشت سر هم ارائه می شود.
مرحوم محمد صدیق منشاوی در بخش تحریر جزو نوادر عالم قرائت است که مجموعه کاملی ازتحریرهای ریز، متوسط، حلقی، گلویی و ولومی را مورد استفاده قرار داده است. استفاده از اختلاف حجم یا شدت صدا، بازی با ولوم در اثناء تلاوت، بهره‌مندی از مدلاسیون های کاهشی جزو ویژگی‌های سبک ایشان است. وی را در حوزه افزایش و کاهش های موجود در تلاوت جزو افراد بسیار پرکار میدانیم که با علم و بینش خاصی این کار را انجام داده است. به طوری که معمولاً نت شروع و پایانش در یک پرده قرار می گیرد.
در حوزه انتقال مقامات وی جزو قاریانی است که به شکل کلیشه ای عمل ننموده و از الگوی ثابت در انتقالات و تنقلات تبعیت نمی‌کند. وی جزء قاریانی است که صدای او به صوت الخاشع یا صدای معنوی و روحانی مشهور شده و جزو افرادی است که تاثیرگذاری زیادی در حوزه معنویت و روحانیت در جهان اسلام از خودش باقی گذاشته است که بخشی از این حسن ذاتی به نحوه اجرای مقامات، بخشی از آن به شخصیت و منش وی و بخشی نیز به حسن ذاتی موجود در صدایش باز می‌گردد.
در برنامه امروز به بررسی ویژگی های سبکی محمد صدیق المنشاوی می پردازیم که یکی از بزرگترین قاریان جهان اسلام است و تلاوت های او تأثیرات زیادی بر جهان اسلام گذاشته است. گفته شده است که وی همان سبک موروثی و خانوادگی خودش را که در منطقه سهاج استان سعید مصر از ده‌ها سال قبل مورد استفاده قرار می‌گرفته را دنبال می نموده است. اما اگر بین سبک او و سبک پدر و برادرش مقایسه ای بکنیم، به این نتیجه می‌رسیم که تحولات زیادی در سبک ایشان صورت گرفته و می‌توانیم در یک جمله بگوییم که کامل کننده این سبک موروثی و خانوادگی محمد صدیق منشاوی بوده که بعد از اینکه ایشان تحت تعلیم استاد خودش شیخ محمد سعودی قرار گرفت، برداشت‌هایی نیز از سبک ایشان پیدا کرد و در نهایت به این چیزی که تحت عنوان سبک منشاوی می‌شنویم، رسید.
یکی از تفاوت هایی که با سبک موروثی پیدا کرد این بود که در سبک پدر او نوعی پراکندگی ردیف وجود داشت اما او این پراکندگی را سامان داد و به نوعی به سمت کلاسیک تر خواندن و شیوه مقام به مقام حرکت کرد. ایشان در حوزه غفلات روی سبک موروثی خودش کارهای بسیار زیادی انجام داده و برخی از غفله هایی که به شکل ناقص تمام می‌شود را به اکمال و اتمام رساند. ولی در عین حال شالوده سبکی او همان ردیف‌های سبک خانوادگی است.
محمد صدیق منشاوی در دوران پایانی عمر خودش که عمر خیلی طولانی هم نبود و متاسفانه در 49 سالگی از دنیا رفت، تحولی در سبک خود ایجاد کرد و برخی از تلاوت هایی که در پایانه عمرشان می‌شنویم، با دوران جوانی و میانسالی ایشان تفاوت‌های اساسی پیدا کرده است که از جمله این تفاوت ها در بخش تحرک لحنی، استفاده از ترکیبات و همچنین موتیف سازی ها است.
در مورد صدای مرحوم محمد صدیق منشاوی به اذعان عام و خاص یکی از پنج صدای جذاب و زیبای عالم قرائت بدون شک صدای ایشان است که از زنگ بسیار زیبا و خوش طنین برخوردار بوده و می‌توان اصطلاح صدای شیک را برای صدای او انتخاب کرد. صدایی که مورد پسند عام و خاص است که هیچکس در مورد زیبایی صدای او شک و شبهه ای ندارد. اتفاقاً همین صدای زیبا است که سبب می‌شود دوره ترتیل ایشان وقتی تجلی پیدا کرد، به عنوان پر شنونده ترین و پرفروش ترین دوره ترتیل در کل دوران ارائه ترتیل های قرآن هنوز که هنوز است به شمار برود.
این صدای زیبا با انعطاف و تحریر فوق العاده همراه شده و در این حوزه یکی از صداهای فاخر عالم قرائت است که انواع مدل ها و نمونه های تحریری را در تلاوت خودش به نمایش گذاشته و در انعطاف، تحرک و چالاکی اجرای نت ها به اوج رسیده و کمتر قاری را سراغ داریم که اینگونه باشد. در بخش وسعت هم صدای کامل دارد اما در منهج سبکی او استفاده از جواب الجوابات به طور عموم دیده نمیشود. هر چند در برخی از تلاوت ها به شکل خاص و نادر اشاره به جواب الجواب دیده می‌شود. اما در حوزه سبک ایشان به شکل یک وجه غالب ما جواب الجواب را نمی بینیم.
ازحیث بافت لحنی نکته ای که در مورد مرحوم محمد صدیق منشاوی قابل ذکر است این است که ترتیب مشخصی از مقامات را همواره در تلاوت‌های او می شنویم که انعطاف پذیری این ترتیب بیشتر در حوزه داخلی خود مقامات است. یعنی استفاده از مقامات شکل ثابتی دارد اما استفاده از ردیف‌های داخل هر مقام میتواند در تلاوت های مختلف، متغیر و متنوع باشد. وی یکی از قاریان پرکار در حوزه استفاده از فروع مقامات و یا مقامات مرکب است که در تلاوت ایشان مقاماتی همچون شوری، سوزناک، حسینی، عراق و .. وجود دارد.
در حوزه برنامه ها و ویژگی های سبکی یکی از ویژگی‌های ایشان اوج گیری از درجه 4 بیات و ورود به مقام راست است که بعد از اینکه به مقام راست وارد شده و چند فرازی را اجرا میکند، مجدداً با اوج‌گیری های بعدی پرده صدای خود را بالاتر برده و در حقیقت میرسه به جایی که در بخش پایانی صدای خود در درجات 14 و 15 معمولاً درجات پنجم و ششم مقامات را اجرا میکند. افرادی که سبک مرحوم محمد صدیق منشاوی را دنبال می‌کنند و یا تقلید می‌کنند، اگر فقط از همان روش اوج‌گیری معمولی ایشان که از درجه 4 بیات وارد رست می شود، استفاده بکنند و بعد تا پایان درجه 8 مقامات رست یا مقامات دیگر استفاده کنند، وسعتشان به 11 درجه می‌رسد. اما چون خود محمد صدیق منشاوی 2 تا 3 بار مدلاسیون های بعدی هم در تلاوتش ارائه میکند، وسعتش به 15 درجه صوتی نیز می رسد.
در حوزه اجرای نغمات و مقامات ما دو گروه قاری داریم. گروه اول قاریانی هستند که به شکل ترتیبی مقامات را اجرا می‌کنند و وقتی که با توجه به این ترتیب مفاهیم مختلف در تلاوت آنها قرار می‌گیرد، این ترتیب رو همواره حفظ می‌کنند. ممکن است به آیاتی برسند که که احکام باشد یا آیاتی که وصف عظمت خداوند و خلقت هست. یا در زمینه جهنم و بهشت باشد. اینگونه قاری ها همیشه مقید به همان ترتیب سبک خودشان هستند و مقامات رو به ترتیب مشخص اجرا می کنند. اما بخش دیگری از قراء هستند که بر اساس وظیفه‌ای که برای مقامات و نغمات قائل هستند، دائماً از مقامات به شکل متغیر استفاده می کنند.
محمد صدیق منشاوی جزء قاریانی است که ترتیبی اجرا کرده است. او جز قاریانی است که در حوزه خلق ردیف‌های خاص و در حقیقت ابداعی خودش و حوزه خلق غفلات بسیار پرکار بوده است. ردیف‌های خاص ایشان در بیات جاز، نهاوند راست، سه گا ه و عجم است.محمد صدیق منشاوی در حوزه تکرار موتیف‌ها و موتیف پردازی ید طولایی دارد. یکی دیگر از مختصات سبکی ایشان استفاده از تکنیک اتصال کوتاه است که یکی از ویژگی‌های سبک ایشان بوده و نشان از صدای آماده شان دارد.
در حوزه اجرای نغمات به شکل یک اکتاو کامل یعنی صعود و نزول 8 درجه ای، کمتر در تلاوت مرحوم استاد محمد صدیق منشاوی این موضوع را می بینیم. اما در عین حال تمایل به استفاده از بم‌خوانی به شکل اکتاوی در تلاوت او مثل بسیاری دیگر از قراء زیاد دیده می شود و گاه این بم‌خوانی‌ها، در چندین نفس پیاپی و پشت سر هم ارائه می شود.
مرحوم محمد صدیق منشاوی در بخش تحریر جزو نوادر عالم قرائت است که مجموعه کاملی ازتحریرهای ریز، متوسط، حلقی، گلویی و ولومی را مورد استفاده قرار داده است. استفاده از اختلاف حجم یا شدت صدا، بازی با ولوم در اثناء تلاوت، بهره‌مندی از مدلاسیون های کاهشی جزو ویژگی‌های سبک ایشان است. وی را در حوزه افزایش و کاهش های موجود در تلاوت جزو افراد بسیار پرکار میدانیم که با علم و بینش خاصی این کار را انجام داده است. به طوری که معمولاً نت شروع و پایانش در یک پرده قرار می گیرد.
در حوزه انتقال مقامات وی جزو قاریانی است که به شکل کلیشه ای عمل ننموده و از الگوی ثابت در انتقالات و تنقلات تبعیت نمی‌کند. وی جزء قاریانی است که صدای او به صوت الخاشع یا صدای معنوی و روحانی مشهور شده و جزو افرادی است که تاثیرگذاری زیادی در حوزه معنویت و روحانیت در جهان اسلام از خودش باقی گذاشته است که بخشی از این حسن ذاتی به نحوه اجرای مقامات، بخشی از آن به شخصیت و منش وی و بخشی نیز به حسن ذاتی موجود در صدایش باز می‌گردد.
