- 972
- 1000
- 1000
- 1000
قسمت 71، ادغام
جناب آقای پورزرگری در این برنامه به توضیح درباره موضوع ادغام در قرآن کریم می پردازد و مروری بر دروس جلسات قبل دارند.
ادغام به معنی: درهم فروبردن است. از لحاظ اصطلاحی: حرفی را در حرف دیگر فرو بردن و به تشدید خواندن حرف دوم، یا بیان حرف ساکن و سپس متحرک بدون فاصله و از یک مخرج.
دلایل ادغام: ادغام می تواند به یکی از سه دلیل زیر واقع گردد:
تماثل: چنانچه دو حرف از هر لحاظ، اسم . نوشتار و صفت، یکی باشند، مانند حرف فاء با حرف فاء دیگر در این آیه: ﴿فَلاَ یُسْرِف فِّــی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنْصُوراً﴾ (اسراء 33) (مثال اول) یا حرف باء با حرف باء دیگر در: ﴿وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِّــعَـصَاکَ الْحَجَرَ﴾ (بقره 60) (مثال دوم).
تقارب: زمانیکه دو حرف دارای مخرج و صفات نزدیک به هم باشند. مانند حرف نون با حرف لام در: ﴿أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَـکِن لاَّ یَشْعُرُونَ﴾ (بقره 12) (مثال سوم) یا آنکه تنها از لحاظ خرج شبیه هم باشند. مانند حرف قاف با حرف کاف در: ﴿أَلَمْ نَخْـلُـقکُّـم مِّن مَّاء مَّهِینٍ﴾ (مرسلات 20) (مثال چهارم) یا آنکه تنها در صفات مانند هم باشند. مانند حرف لام با حرف راء، به عنوان نمودنه به این آیه توجه فرمایید: ﴿وَقُـل رَّبِّ زِدْنِی عِلْماً﴾ (طه 114) (مثال پنجم).
تجانس: هنگامیکه دو حرف در مخرج یکی و در صفات متفاوت باشند. مانند حرف تاء با حرف دال در: ﴿قَالَ قَدْ أُجِیبـَت دَّعْوَتُکُمَا﴾ (یونس 89) (مثال ششم).
توجه: چهارمین صفت که در ارتباط حروف با هم مطرح است، تباعد یعنی اختلاف در مخرج و صفات است. تباعد (دوری)، عکس تماثل، تقارب و تجانس بوده مانع ادغام حرف شده و پدیدآورنده ی اظهار است. مانند لام با حرف هاء در: ﴿قـُلْ هُـوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾ (اخلاص 1) (مثال هفتم).
ادغام دو نوع است:
ادغام بزرگ: به هم رسیدن یک حرف متحرک به حرف متحرک دیگر به طوریکه هردو به یک حرف مشدد تبدیل گردند.
در روایت حفص از عاصم از این نوع کلمات تعداد معدودی در مثال ها ذکر شده اند، مانند: کلمه ی تَأْمَـنَّـا در آیه ی شریفه ی: ﴿قَالُواْ یَا أَبَانَا مَا لَکَ لاَ تَأْمَـنَّـا عَلَى یُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ﴾ (یوسف 11) (مثال اول) که اصل آن "تأمنُـنَا" بوده است. ولی حرف نون مرفوع در حرف نون بعد از حود ادغام شده و به تَأْمَنَّا تبدیل شده است. بیان این ادغام به همراه اشمام (بویش) یا اختلاس (ربایش) که همان افزودن اندکی مصوت با به هم آوردن لب ها، انگار که می خواهد ضمه را تلفظ کند، است، جز آنکه حرکت (مصوت) حذف شده همان نون اولى است.
ادغام کوچک: به هم رسیدن یک حرف ساکن به حرف متحرک است، به نحوی که هردو به یک حرف واحد مشدد از جنس حرف دوم تبدیل گردند. مانند ادغام حرف تاء در تاء در آیه ی: ﴿فَمَا رَبِحَت تِّـجَارَتُهُمْ وَمَا کَانُواْ مُهْتَدِینَ﴾ (بقره 16) (مثال چهارم).
این نوع ادغام چیزی است که سعی می کنیم در بخش های بعدی مورد بحث قرار دهیم، به همراه هرسه نوع آن: متماثل، متقارب و متجانس.
ادغام کامل و ادغام ناقـص
ادغام کامل: همان ادغام حرف در حرف بعد از خود از لحاظ ذاتی و صفاتش است، چنان که حرف ادغام شده به طور کامل در دومی محو شده و اثری از آن در گفتار دیده نمی شود. مثال آن: ﴿قَالَ قَدْ أُجِیبـَت دَّعْوَتُکُمَا﴾ (یونس 89) (مثال پنجم) به طوریکه حرف تاء در لفظ از لحاظ ذات و صفت از میان رفته است.
ادغام ناقص: ادغام حرف در حرف بعدی تنها از لحاظ ذات و نه صفات است. به نحوی که حرف ادغام گشته از میان می رود ولی بخشی از صفات آن باقی می ماند. این اتفاق در چهار حالت زیر واقع می گردد:
حرف نون نزد واو، مانند: ﴿وَمَا لَهُم مِّنَ اللّهِ مِن وَاقٍ ﴾ (رعد 34) (مثال هفتم) طوریکه حرف نون در حرف واو ادغام شده و غنه ی آن برجای مانده و "مِــ ن ــوَاق" خوانده می شود.
نون در همسایگی حرف یاء، مانند ﴿مَن یَـقُولُ﴾ (بقره 8) (مثال هشتم) که "مـ ن ــیـَقُول" خوانده می شود.
حرف طاء نزد تاء، مثل ﴿ لَئِن بَسَطتَ﴾ (مائدة 28) (مثال نهم) جایی که حرف طاء در تاء ادغام می شود و صفت اطباق (انسداد) و استعلاء آن برجای می ماند. طبیعی است که در این جا حرف طاء نمانده و دیگر قلقله صورت نمی گیرد.
حرف قاف نزد کاف، مثل ﴿أَلَمْ نَخْـلُـقکُّـم مِّن مَّاء مَّهِینٍ﴾ (مرسلات 20) (مثال دهم) این جا نیز دقت شود که حرف قاف قلقله نمی گیرد.
ادغام به معنی: درهم فروبردن است. از لحاظ اصطلاحی: حرفی را در حرف دیگر فرو بردن و به تشدید خواندن حرف دوم، یا بیان حرف ساکن و سپس متحرک بدون فاصله و از یک مخرج.
دلایل ادغام: ادغام می تواند به یکی از سه دلیل زیر واقع گردد:
تماثل: چنانچه دو حرف از هر لحاظ، اسم . نوشتار و صفت، یکی باشند، مانند حرف فاء با حرف فاء دیگر در این آیه: ﴿فَلاَ یُسْرِف فِّــی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنْصُوراً﴾ (اسراء 33) (مثال اول) یا حرف باء با حرف باء دیگر در: ﴿وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِّــعَـصَاکَ الْحَجَرَ﴾ (بقره 60) (مثال دوم).
تقارب: زمانیکه دو حرف دارای مخرج و صفات نزدیک به هم باشند. مانند حرف نون با حرف لام در: ﴿أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَـکِن لاَّ یَشْعُرُونَ﴾ (بقره 12) (مثال سوم) یا آنکه تنها از لحاظ خرج شبیه هم باشند. مانند حرف قاف با حرف کاف در: ﴿أَلَمْ نَخْـلُـقکُّـم مِّن مَّاء مَّهِینٍ﴾ (مرسلات 20) (مثال چهارم) یا آنکه تنها در صفات مانند هم باشند. مانند حرف لام با حرف راء، به عنوان نمودنه به این آیه توجه فرمایید: ﴿وَقُـل رَّبِّ زِدْنِی عِلْماً﴾ (طه 114) (مثال پنجم).
تجانس: هنگامیکه دو حرف در مخرج یکی و در صفات متفاوت باشند. مانند حرف تاء با حرف دال در: ﴿قَالَ قَدْ أُجِیبـَت دَّعْوَتُکُمَا﴾ (یونس 89) (مثال ششم).
توجه: چهارمین صفت که در ارتباط حروف با هم مطرح است، تباعد یعنی اختلاف در مخرج و صفات است. تباعد (دوری)، عکس تماثل، تقارب و تجانس بوده مانع ادغام حرف شده و پدیدآورنده ی اظهار است. مانند لام با حرف هاء در: ﴿قـُلْ هُـوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾ (اخلاص 1) (مثال هفتم).
ادغام دو نوع است:
ادغام بزرگ: به هم رسیدن یک حرف متحرک به حرف متحرک دیگر به طوریکه هردو به یک حرف مشدد تبدیل گردند.
در روایت حفص از عاصم از این نوع کلمات تعداد معدودی در مثال ها ذکر شده اند، مانند: کلمه ی تَأْمَـنَّـا در آیه ی شریفه ی: ﴿قَالُواْ یَا أَبَانَا مَا لَکَ لاَ تَأْمَـنَّـا عَلَى یُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ﴾ (یوسف 11) (مثال اول) که اصل آن "تأمنُـنَا" بوده است. ولی حرف نون مرفوع در حرف نون بعد از حود ادغام شده و به تَأْمَنَّا تبدیل شده است. بیان این ادغام به همراه اشمام (بویش) یا اختلاس (ربایش) که همان افزودن اندکی مصوت با به هم آوردن لب ها، انگار که می خواهد ضمه را تلفظ کند، است، جز آنکه حرکت (مصوت) حذف شده همان نون اولى است.
ادغام کوچک: به هم رسیدن یک حرف ساکن به حرف متحرک است، به نحوی که هردو به یک حرف واحد مشدد از جنس حرف دوم تبدیل گردند. مانند ادغام حرف تاء در تاء در آیه ی: ﴿فَمَا رَبِحَت تِّـجَارَتُهُمْ وَمَا کَانُواْ مُهْتَدِینَ﴾ (بقره 16) (مثال چهارم).
این نوع ادغام چیزی است که سعی می کنیم در بخش های بعدی مورد بحث قرار دهیم، به همراه هرسه نوع آن: متماثل، متقارب و متجانس.
ادغام کامل و ادغام ناقـص
ادغام کامل: همان ادغام حرف در حرف بعد از خود از لحاظ ذاتی و صفاتش است، چنان که حرف ادغام شده به طور کامل در دومی محو شده و اثری از آن در گفتار دیده نمی شود. مثال آن: ﴿قَالَ قَدْ أُجِیبـَت دَّعْوَتُکُمَا﴾ (یونس 89) (مثال پنجم) به طوریکه حرف تاء در لفظ از لحاظ ذات و صفت از میان رفته است.
ادغام ناقص: ادغام حرف در حرف بعدی تنها از لحاظ ذات و نه صفات است. به نحوی که حرف ادغام گشته از میان می رود ولی بخشی از صفات آن باقی می ماند. این اتفاق در چهار حالت زیر واقع می گردد:
حرف نون نزد واو، مانند: ﴿وَمَا لَهُم مِّنَ اللّهِ مِن وَاقٍ ﴾ (رعد 34) (مثال هفتم) طوریکه حرف نون در حرف واو ادغام شده و غنه ی آن برجای مانده و "مِــ ن ــوَاق" خوانده می شود.
نون در همسایگی حرف یاء، مانند ﴿مَن یَـقُولُ﴾ (بقره 8) (مثال هشتم) که "مـ ن ــیـَقُول" خوانده می شود.
حرف طاء نزد تاء، مثل ﴿ لَئِن بَسَطتَ﴾ (مائدة 28) (مثال نهم) جایی که حرف طاء در تاء ادغام می شود و صفت اطباق (انسداد) و استعلاء آن برجای می ماند. طبیعی است که در این جا حرف طاء نمانده و دیگر قلقله صورت نمی گیرد.
حرف قاف نزد کاف، مثل ﴿أَلَمْ نَخْـلُـقکُّـم مِّن مَّاء مَّهِینٍ﴾ (مرسلات 20) (مثال دهم) این جا نیز دقت شود که حرف قاف قلقله نمی گیرد.
